Ekonomik Krizler-Sistem
Davranışı:
4.1—Dünya ekonomisinde Kriz
bir ülkede başlayıp ABD ye yönelebilir. Sistemik kriz başladığında panik anında
dolar yükselir ardından dolar hızla düşüp- Altın-Gümüş ve bitcoin hızla
yükselmeye başlayacak.ABD de öğrenci kredileri-oto kredileri ciddi anlamda bir
balon oluşturmuş durumda.
3.1—Krize Karşı Çözüm:
4.2.1--Krize karşı önerilen çözüm Dünya
Bankası-G20 öncülüğünde bütün ülkelerin(ABD nin doları dahil) ülke paralarını altına
sabitlemek-ve borç-alacaklarda sıfır mahsuplaşmak(herkes birbirinden bir şey
istemeyecek) durumu sağlamak gerekebilir.
4.2.2—1929 Krizinde para basılmamış olup ABD ve ülkeler 5-10 yıl içinde krizden 2.dünya savasının ihtiyacı olan üretim ile çıktı.
4.2.3—2008 krizinde basılan para krizi sadece öteledi.Basılan para ülkelerin borç yükünü aşırı artırdı ve bu para ihtiyacı olan sektörlere gitmedi. Kısaca para basma işi çözmüyor.Sadece erteliyor.
4.2.4--Dünyanın ekonomik yükünün artması ile
ekonominin motorunu tıpkı bir elektrik motoru gibi düşünülürse motor devrini
düşürmekte bu ise üretimi-dünyanın büyüme hızını düşürmekte.
4.5--Kısaca dünya ekonomisindeki para akışının türbülansa gitmeden lineer-katmanlı akmasını sağlamak için
1--sıfır borç mahsuplaşması
sonrası dünya paralarını altına sabitlemek ardından
2--sürdürülebilir büyüme
ekonomisine gitmek(artan büyüme hızı değil-peryodik değişen büyüme hızı
fonksiyonu)
3--akış hızını bütün
kanallarda belli hızın altında akmasını sağlamak
4--Akışta borsa vs para
kaldıraçlarının en aza indirilmesi ile akışın vizkozluğunun-netliğinin
sağlanması olabilir.
5--Sinyal göstergeleri
sürekli takip etmek oldukça önemli.Bunlar parasal akış hızı-parasal debi-piyasa
çapı-parasal akıcılık-reynolds sayısı vs
6--Dünya ekonomisi anlamında sağlıklı bir
yapıda dahi sistem kriz üretebilir ancak sağlıklı olan minimum süre etkisi bir
kriz olması aynı zamanda uzun aralıklarla krize girmeyen bir ekonomik sistem
oluşturulmasını sağlamak gerekir.
4—2008 Krizi:
1--2008 Krizinde dünya
borsaları 1 ayda 4.1 trilyon dolar-başlangıcından bu yana 10.5 trilyon dolar
eridi.
4.1—2008 Krizi İçin Karşılaştırmalar-Harcamalar-milyar dolar:
1—NASA…………..900
2—Vietnam Savaşı…700
3—Irak İşgali………600
4—Kore Savaşı…….500
5—1980 Krizi………240
6—Ay Yolculuğu…..210
7—Marshall Planı….100
8—2008 Krizi………8000(kurtarma
paketleri)
4.2—Kriz öncesi Altına ve
kıymetli madenlere talep artar.2018 Yılında dünya merkez bankaları altın
toplamaya başladı.690 ton toplandı.Bunun 250 tonu Rusya tarafından alındı.Çıkarılmış altın 190.000 ton olup-yer
altında ise 90.000 ton-bunun 10.000 tonu-Türkiye-ege bölgesinde.
5—Dünya Ekonomik Krizleri:
1—1772 Kredi Krizi:
1--1760 ortasında İngiliz
imparatorluğu yüksek bir servete sahipti.Bu durumda İngiliz bankaları kredi
hacimlerini çok artırdı.1772 borçlarını ödeyemeyen ford fransaya kaçmasıyla
yüzlerce yatırımcı parasını almak için hücum edince kriz patlak verdi.
1.1--1929 Krizi:
1—1929 Krizi 1. Dünya
savaşının sonucunda ABD ve İngilterede olan üretim fazlalığının sonucu
oluşmuştur. Bu fazlalık ancak keynesyen biçimde kamu harcmalarının 2. Dünya
savaşında silah sanayinin savaşta yaptığı harcamalar ile aşılmıştır.Yani 2.
Dünya savaşı 1929 krizini sona erdirmek için mi çıkmıştır diye bir soru sorulabilir
mi.
2--1929 Krizinde ABD de 4000
banka batarken-o günün parasıyla 4,2 milyar dolar kaybedildi. Dünyada 50 milyon
kişi işsiz kaldı.Tarımda %60 gerileme yaşandı.1929 krizine kadar olan krizlerde
dünya ticareti % 7 düşerken 1929 krizinde %65 düştü.Dünya toplam üretimi %42
geriledi.
3—1973 Petrol Krizi:
1—OPEC in petrol fiyatlarını
70 dolara çıkarmasıyla üretim maliyetlerinin aşırı artmasıyla-üretimden
akçış-mal ve hizmet fiyatlarının pahalanması- durgunluk+enflasyonla
=stagflasyonla kendini gösteren bir krizdir.
4—1997 Asya Krizi:
1--Taylanda başlayan ve doğu
asyaya kayan spekülatif sermaye atakları ile artan kredi hacmi krizin temel
nedeni olarak nitelenebilir.Tetikleyici olarak tayland hükümeti sabit kur
rejimini bırakınca kriz başladı.Asya krizinde İMF kurtarma paketleri oluşturdu.
5—2008 Krizi:
1--2008 Krizinde dünya borsaları 1 ayda 4.1 trilyon dolar-başlangıcından bu yana 10.5 trilyon dolar eridi.
5.1—2008 Krizinin Adım Adım Oluşması:
1—ABD Başkanı Bush 11 Eylül saldırılarının ardından halkın korkuyu üstünden atması-tüketimini artırması için banka faizleri aşağı çekildi.Bu ortamda halka herkesin ev sahibi olması için konuşma yaptı.
2—Bankalar mortgate-konut kerdi faizlerini
aşağı çekti.
3—Halk-herkes konut almaya başladı.
4—Konuta aşırı talep
olmasıyla konut fiyatları ve krediler hızla yukarı çıkmaya başladı.Bankalar
verdikleri kredileri serfikalandırarak başka kurumlar onlarda aynı şekilde
sertifikalandırarak başka kurumlara sattı.Kredi balonu çok şişti.
5—Halk-Konut alanlar faizlerin aşırı
yüksekliğine bağlı olarak kredileri ödeyemeyecek duruma geldi.
6—Bankalar konut kredisi ödeyemeyen insanların
konutuna el koymaya başladı.
7—Bankaların elinde aşırı miktarda konut stoğu
oluştu
8—Bankalar bütün kaynaklarını-likiditeyi konut
kredilerine harcadığı için likit kaynakları kalmadı.
9—Bankalar likit kaynak yokluğundan iflas
etmeye başladılar.İlk olarak lehman broders kepengi indirdi.
10—ABD deki morgate krizi avrupaya sıçradı.ABD
bankaları likit veremeyince AB bankalarıda likitsiz kaldı ve özellikle
İspanyada morgeyç krizi ABD benzeri yapıda oluşurken-İspanya AB kredileriyle
bol konut yaptı-Krizden sonra boş duran binlerce konut bulunmakta.Yunanistanda
AB Bankalarının krize girmesiyle likit sağlayamayınca krize girdi.
11—Kriz öncesi ABD nin
ürettiği 14.5 trilyon doların % 30 u real olmayan-finansal-fiktif kazançtı.
11.1--Kriz ilkönce borsaları
vurdu.Özellikle gelişmekte olan ülkelerde sıcak sermaye akımı kesildi.Bu ise
gelişmekte olan ülke ekonomilerini ciddi anlamda zorlamaya başladı.Özellikle
gelişmekte olan birçok borsada %16-40 arasında düşüş gelişti.
12—ABD de FED başkanı
bernanke krize karşı çözüm olarak 1929 krizinden yola çıkarak(FED in ve AB
Merkez Bankasının para basması gerektiği düşüncesinden yola çıkarak) ABD,AB
krize karşı Merkez Bankaları yoluyla piyasaya para enjekte etme-para basma
yoluna girdi.Kurtarma paketleri hazırlandı ve uygulamaya girdi.
12.1—ABD ve AB bankaların
durumunu tespit etmek için stres testlerini uyguladılar.
12.2--1929 ve 2008 Krizleri
arasında benzerlik olduğu açık.1929 krizinde kriz 37 ay da kendini
toparlayabilmiş idi.Oysa 2008 krizinin bundan çok daha güçlü olacağı hatta
mevcut ekonomik sistemi bayağı düzelteceği kesin.Bu anlamda 2008 krizinin 37
aydan çok daha uzun süreceği açık.
6—Kriz Süreleri:
1—Küçük Krizler küçük
depremler gibi dünya ekonomisinin fay hatlarında biriken enerjiyi boşaltarak
ekonomik sistemi resetleyerek sağlıklı çalışmasını sağlar diye düşünülebilir.
2—1929 ve 2008 gibi büyük krizler doğrusal anlamda 80 yılda bir -logaritmik anlamda-ki sistem logaritmik fonksiyon ifadeli olabilir.4.3 yılda kriz çıkarabilir.2018+4=2022 yılında kriz çıkabilir mi.
7—Sonuçlar:
1—2008 Krizinde Wall Street borsası çökerken,
iki yıl içinde yatırımcıların 7 trilyon doları buhar olup gitti. Yaklaşık 9
milyon kişinin işsiz kalmasına neden olan krizin faturasını ödemek ise Amerikan
vergi mükellefine düştü.
2--Büyük bankalara ait bir
kuruluş olan IFF’in Mayıs 2015 verilerine göre 2000 yılından bu yana üç kat
büyüyen dünya bono piyasası hacmi bugün 90 trilyon dolara ulaşmış durumda!
2.1--ABD’nin bir yıllık
üretiminin 17 trilyon dolar, dünyanın bir yıllık üretiminin ise 80 trilyon
dolar olduğunu düşünürsek durumun nasıl vahim olduğunu anlaşılır.
2.2--90 trilyon dolarlık
bonolar türev piyasalarda tahminen 500 trilyon dolarlık işlemin arkasında yer
alıyor
3--Buna karşın milli gelir
ise 19 trilyon dolayında seyrediyor. Uluslararası Finans Enstitüsü’ne göre
2018’in ilk çeyreğinde toplam borçlarda %11’lik artış kaydedildi.
4--McKinsey Danışmanlık
Şirketi’nin verilerine göre, finans krizinden buyana gerek hane başı gerekse
devlet ve işletmelerin borçları 2017 yılı sonu itibariyle % 74 oranında artarak
toplam 247 trilyon dolar seviyesine ulaştı.
5--Herhangi bir büyük aktör, bir önemli merkez
bankası, bir büyük hedge fon ya da bir büyük ülke (mesela Çin) elindeki
bonoları satmaya karar verebilir. Yapay şekilde düşürülen faizler de yine yapay
şekilde artırılabilir. FED’in faiz artırımı yapması gibi mesela. Bu gibi
durumlarda bilançolarında bu bonoları değerli göstermiş bankalar batar.
5.1--Değerli oldukları
varsayılarak teminat olarak kabul edildikleri türev işlemler de bu türev
işlemlerin tarafları da domino taşları gibi devrilmeye başlar. Sonunda 500
trilyon dolarlık bir çığ tüm küresel piyasaları, FED’i ve ABD para birimi
doları ezip geçer.
5.2--FED yeni bir QE ile
devreye girip piyasaları sakinleştirmeye girebilir.Bu yeni QE ve devamı ise
hiperenflasyon ile doğal bir küresel finansal patlamanın yolunu açabilir
mi.Kısaca dünya ekonomisi bir krizin - çok daha riskli bir duruma mı geldi
8—Ülke Durumları:
1—Japonya:
Japonya GSYH sının % 250 si
kadar borçlu.Vatandaşlar japon yenine güvenini kaybetse faiz % 1 artarsa japon
devletinde para faizlere gideceğinde borçlarını ödeyemez duruma gelecektir.Durgunluktan
çıkmak için enflasyon yaratılsa Enflasyon %2 çıksa ülke ekonomisi batacak.
9—Halkları en borçlu ülkeler:
1—İsviçre………….%129
2—Avustralya……..%122
3—Norveç…………%104
4—Kanada………...%99
5—G.Kore…………%95
6—İngiltere………..%86
7—ABD……………%77
8—İspanya…………%60
10—2008 Krizi Sonrası Ülke
Merkez Bankalarının GSYH ne kadarı para basmışlar:
1—ABD………..%20
2—AB………….%40
3—Japonya…….%100
4—İsviçre………%120
11—2008 Krizi Sonrası Mevcut Durum:
1--2008 krizinden sonra
ABD,AB para yönetimi ülke ekonomilerine düşük faizli vs para aktardı.Bu paralar
kur farkları vs ile gelişmekte olan ülkeler aktı.
1.1--Gelişmekte olan
ülkelerde yöneticiler bu kaynağı kimi ülkelerde inşaat vs harcarken kimi
ülkeler üretim ve eğitime kullandı.
1.2--Bu paralar ile
gelişmekte olan ülkelerin kamu ve özel şirketlerinin hisseleri satın alındı
sermaye ağırlıklı olarak yabancılara özellikle ABD şirketlerine geçti.
3—ABD,Avrupa,Japonya sınırsız
para basmış durumda.
4—Dünyanın bir yıllık mal ve
hizmet karşılığı olan para miktarı 80 trilyon dolar olup
4.1--2008 den bu yana dünya
merkez bankalarınınca basılan para 20 trilyon dolar civarında.
4.2—20 trilyon dolar üretime
gitmeyip kaldıraçların etkisiyle
4.3—Bono:700 trilyon dolar………..bono.Hazine
tahvilleri 10 yıldır aşağı doğru gidiyor.%3 sınır değer.Büyük bir enerji
birikmiş durumda.
4.4—emlak:250 trilyon dolar……….emlak.Çinde 50 milyon konut boş durumda.Avustralya da 500 milyar dolarlık balon oluşmuş durumda.Yeni Zelenda vs durum aynı.
4.5—borsa:80 trilyon dolar…………borsaya
aktı.
12—Kriz İndikatörleri:
1—1.indikatör:Fiyat-kazanç
oranı 10-15 yıl normal değerde olup 1929 ekonomik krizinde 30 a kadar çıkmış
olup,şuanda 30 a yakın durumda.
2—2indikatör:ABD Borsa endeksini satınalmak
için için gereken çalışma saati-1980 de 30 iken bugün 100 ün üzerine çıkmış
durumda.Bu değer 2000 yılı borsa krizinde 100 üzerine çıkmıştı.
3—3.indikatör:Buffet
indikatörü Borsanın değeri için Borsanın değeri abd bir yıllık üretimini çok
aşmışsa borsadan çıkılmalı.2000 yılında aşmış idi.Borsanın verdiği borcunda
buffet indikatörü eklenmesiyle grafik durumun çok kötü olduğunu
göstermekte.Göstergeye göre 2008 den
daha kötü durumda.Bu durumda 2020 de bir kriz-çöküş beklentileri bazı
ekonomistlerce beklenmekte.
4—FED 1895 den2008 e kadar……..825
milyar dolar basmıştı.
4.1—FED 2008 den beri üstel
biçimde artarak………1 katrilyon dolarlık oluşmuş balon üzerinde dünya ekonomisi
aşırı zorlanmakta.
4.2—Bu aşırı basılmış
para-balon bir şekilde kendini resetleyebilir.İndikatörler Dünya ekonomisinin
sınır değer konumda olduğunu göstermekte.Bu aşırı duyarlı yapıda hafif bir
çentik etki ani kırılmayı-çöküşü getirebilir mi.Oluşan kriz dalgası bir deprem
dalgası gibi ilerlediği coğrafyalarda ülke ekonomilerini sarsarak çöküşe
getirebilir mi.
5--4.indikatör:Bankalar
topladıkları mevduata az-verdikleri kredilere daha fazla faiz uygulaymak
suretiyle-aradaki farkla bankayı çalıştırırlar.Bunun tersi yani mevduata
fazla-kredilere daha az faiz uyguladıklarında -Bu fark eksiye döndümü banka
çalışamaz duruma gelir ve iflas eder.2008 öncesinde bu durum oluştu.
12.1—Sistemik Çöküş: Sistemik çöküşte;
1—Bankaların kapanması.Ekonomik varlığı
daraltarak-GSMH belli oranda götürmekte ve GSMH düşmekte.
2—Tarihsel süreçte mal ve hizmet yada altın
karşılığı dışında fazladan basılmış para-para basma deneylerine göre bu süreçte
paranın değer kaybına hiper enflasyona neden olmuştur.hiper enflasyonda
fiyatların aşırı yüksekliği mal ve hizmetlere ulaşamama durumu oluşmakta.
3—Piyasada para yokluğu-takas
ekonomisine geri dönüş
4—Ekonomide
regresyon-gerileme yaşanması
5—Sosyal sistemde büyük
sıkıntılar-açlık-işsizlik-yokluk vs yaşanması.Mal ve hizmetlere ulaşamama.
6—Dünya krizinde en ağır
etkiler en zayıf ülkelerde daha fazla hasara yol açacaktır.
12.2--Krize karşı ülkelerin yapacağı şeyler:
1-Altın-gümüş ve bitcoin
rezervlerini artırmak ve gerekirse altın üretimine girmek
2-Gıdada kendine yeterli olacak tüm sistemi
kurmak,özellikle tohum üretiminde yerli ve hibrit-gdo suz tohuma ağırlık
vermek.
3-Zorunlu ihtiyaç maddeleri
üretiminde ön plana çıkmak
4--Yabancı sermaye akımları
yine paralarını değerlendireceği için ,yabancı sermayede altına dayalı
enstrümanlara ağırlık vermek öncelik olabilir.
5--iletişimde ve enerji
üretiminde (kesinti durumunda çözümün
var olması) yeterlilik.ABD nin ve Avrupanın zora girmesi durumunda dünya
ülkelerinin internet alt yapısınına zarar görmemesi için ülke içi internet tek
bir ağ haline getirilmesi, krizde ülke içi internetin devamını mümkün
kılabilir.Mobil iletişimin kesintisine karşı mutlaka uydu bazında önlem
alınmalıdır.3-Sabit telefon şebekesi geliştirilip-güçlendirilmelidir.
6--Bankacılık sektörünün
zarar görmemesi için banka özkaynakları için altın bazında olması,MB da rezerv
edilmelidir.Döviz stoku en aza indirilmelidir.Komuşularla yerel para bazında
alışveriş aynen devam etmelidir.
7--Güvenlikte yeterlilik için
ordu hazır kıta olarak her an yetkin güçte olmalı .Zayıf ordu başkaları için
saldırı anlamına gelebilir.
8--Enerjide yetkinlik için özkaynak stoku
belirli limitle olmalıdır.Bu anlamda belli bir süre doğalgaz depolama alanları
artırılmalıdır. Gerekirse yeni enerji üreteçleri-icatlar sahneye
çıkarılabilir.Kömüre vs dayalı enerji üretimine hemen geçilebilmesi için alt
yapı hazır olmalıdır.
13—Ekonomik Krizler İçin
Matematik-Mühendislik Modellemeleri:
8.1--Ekonomik Kriz İçin Kaotik Modelleme:
1—Sonuçta ekonomik döngü
kaotik döngü olup-kaotik döngü sinüs fonksiyonu olarak ifade edilebilir.
1.1—genel olarak dünya
ekonomisi yada ülke ekonomileri için ekonomik döngünün sinüs fonksiyonu
biçiminde gerçekleştiği söylenebilir.1. çeyrekte üretim artar-işsizlik
azalır-refah artar.2.çeyrekte duraklama-gerileme yaşanır.3.çeyrekte gerileme
yaşanır.üretim azalır.stoklar artar-fiyatlar düşer.Bu 3.çeyreğin dip noktasında
kriz oluşur.4.çeyrekte ise gerilemeden çıkılıp tekrar.1. çeyrek başlangıç
noktasına erişilmeye çalışılabilir.
1.2—Tıpkı beyin dalgaları EEG
veya kalp EKG si gibi kaotik bir yapının kaotik analizi ypılabilir.Sonuç olarak
Kaotik analiz ile ekonomik sistem üzerinde analizler ve kestirimler
yapılabilir.
1.3--Ekonomik sistem 3.
Çeyreğin dip noktasında her döngüde kriz noktasından geçer.Mesele bu noktada ne
kadar kaldığıdır.Sağıklı ekonomi bu ansal kriz ile kendini
resetlerken-sağlığını kaybeden ekonomi ise bu süreyi uzatan ekonomidir.
1.4—Bu döngü-Krizlerinde bu
çerçevede10 yıllık periyotlarla dünyada ve Türkiye de oluştuğu söylenebilir.
8.2—Ekonomik Kriz İçin
Akışkanlar Mekaniği Modellemesi:
1—Mal ve üretim karşılığı olmayan türev
ürünlerle 10 katı kadar basılmış para 2 şeye neden olabilir.FED i bir para
pompası olarak kabul edersek Makro ekonomik pompa benzeşiminden yola çıkarak
1--parasal debi artınca
paranın değerinin gerçekte düşmesi gerekir.Bunu en iyi gösteren altın
değerlenmesidir.Bu durumda dolar değer kaybederken altın fiyatı yükselir.
1.1--Oysa ABD para yönetimi
dolar değer kaybedince türev-kaldıraç kuvveti piyasaları ile paranın-doların
değerini tekar yükseltir.
1.2--Altın baskı altına alınır. Dolar olması değerin çok üstünde durur.Altın bir yay gibi tekar boşalmaya çalışacaktır.
1.3—parasal debi artınca aynı
zamanda paranın değer kaybetmesiyle ilgili ülkenin hiper enflasyona girmesi
gerekir.Oysa ülke merkez bankaları buna izin vermez.Türev piyasaları ile buna
izin verilmez.
1.4--Dolar değeri suni olarak
yukarıda tutulur.Bu durumda altın değeri baskı altına alınmıştır.Altın
ekonominin enerjisini üstünde tutar ve tekrar bu enerjiyi salmaya çalışır.
1.5—Sonuçta fazladan basılan
paralar kontrollü olarak ABD ye geri çekilip fırınlarda yakılacaktır.Bu durumda
altın gerçek değerine ulaşırken baskı altındaki altının yay enerjisi de
sıfırlanmaya çalışılır.Ekonomide kağıt paralar bir yandan ekonomik enerjiyi
taşırken bir yandan da ekonomik sistemde sinyal taşıyıcı rol oynar.
1.5.1--Aşırı basılmış para ile piyasalar reel
olmayan-kompleks enerji ile yoğunlaşırlar.Zira bu enerji gerçek-reel olsa
piyasalarda görülen iyilik hali sürekli olur.Zira para basılmasından hemen
sonra kısa süre görülen iyilikten hemen sonra çöküntü başlar.
1.5.2—Aşırı basılmış para ile
piyasalar tıpkı şeker hastalığında kandeki şeker gibi bütün hücrelerin işleyişi
bozulduğu gibi aşaırı basılmış para ile ekonomik birimlerin işleyişi bozulur.
1.5.3—Parasal fonksiyonu
y=a+ib gibi kompleks fonksiyonla ifade edebiliriz.a=paranın mal-hizmet
karşılığı kısmı-yada altın karşılığı kısmı b=paranın mal ve hizmet karşılığı
dışında kalan merkez bankalarınca basılmış-kompleks kısmını ifade
edebilir.Dolayısıyla kompleks fonksiyonlarla bu işlemleri inceleyebiliriz.
2—Akışkanlar mekaniğine göre
Parasal debinin artmasıyla aynı kanal çapında-piyasa derinliğinde paranın
aktığı kanallarda - piyasada türbülans(akışın karışık hale gelmesi) gelişebilir
ve türbülansa direnç-kayıplarda dahada artar.Türbülansta piyasalar allak bullak
olur.Bu nedenle paranın akışını laminar sınırlarda-katmanlı akış sağlamak
gerekir.Bunun piyasalarda para akış hızı(TL/gün, dolar/gün,Euro/gün vs) belli
bir limitin altında olmalı ve bu sağlanmalı.
2.1--Türbülanstan çıkış için 1-akış hızı düşürülür 2-akış yoğunluğu azaltılır 3—paranın akıcılığı artırılır(nakit enjeksiyonu-bonu ve çeklere sınırlama)
2.2--Akış hızı
artarsa,paranın yoğunluğu artarsa,paranın akıcılığı azalırsa sistem belli
reynolds sayısından daha yüksek değerede türbülansa girer ve kayıplar-paranın
değer yitirmesi akış hızın karesi ile doğru,piyasa derinliğinin 5. Kuvvetiyle
ters orantılı olarak artar.
2.3—Akışın dolaştığı
kanallarda paranın enerji kaybetmesi-değer yitirmesi ile enflasyon hızla
artar.Artış önce lineer sonra üstel-hiper enflasyon hale gelir.Para değer
kaybedince fiyatlar artar.Sistem enerjisini iş yapmaya değil
dirençlere-kayıplara-enflasyona harcadığı için enerjisi azalır firmalar iş
yapamaz duruma gelir.
2.4--Hiper enflasyondan çıkış
için ekonomi türbülastan çıkmalı ve yeniden laminar akış sağlanmalı-reynolds
sayısı belli değerin altına-akış hızı belli değerin altına düşürülmeli.
3—Enflasyonist ortamda ülke paraları değer
kaybederken rezerv para doların değeri bileşik kaplar prensibi gereği
artar.Buna bağlı ülke borçları artar.ABD,AB piyasaya bastığı paralar ile ülke
borçlarını ve enflasyonlarını-cari açıklarını artırırken, aynı zamanda
gelişmekte olan ülkelerde birçok şirket bu fazladan basılan paralar ile
alındı.Ülke şirketlerinin borsada en büyük hisse sahipleri olundu.
3.1--ABD ve AB de enflasyon
yok.Bu ise o ülkelerin piyasalarında enflasyon-direnç yaratacak kadar para
yok.Sonuçta gelişmekte olan ülkelerde ülke borçları aşırı artmış durumda.
4—Sıcak sermaye-fazla basılan
para gelişmekte olan ülkelerde olduğu için bu ülkelerin akış kayıplarını-direnci
artırmış bu ülkelerde enflasyon artmışdır.Aynı zamanda gelişmekte olan
ülkelerde kamu ve özel şirketlerde yabancılar ağırlıklı olarak yer almaya
başlarken aynı zamanda gelişmekte olan ülkelerde üretimde gerilemeye yol
açabilmiştir.
4.1--Bu para ABD de ye geri döndüğünde ABD piyasasına girse enflasyonu artıracağı için FED bu parayı fırında
yakma yoluna gidebilir.
5--Sonuç olarak bir ülkede piyasada olması gereken para ülkenin mal ve hizmet karşılığı kadar olmalı ve rezerv olarak da altın olarak ülke topraklarında saklanmalı.
6—Şubat 2019 itibarıyla ABD
nin para tabanı-türev piyasaları ile 3.3 trliyon dolar,altın rezevi-8100 ton ne
bölündüğünde altının gr fiyatı ortaya çıkar.Dolar-TL kuru 5.25 den
hesaplandığında altının gr fiyatı 2161 TL çıkar.Gümüşte gerçek değer gr başına
135 TL olup,şuanda piyasada 3 TL den satılmakta.Yani gümüş fiyatı 100 kat baskı
yapılmış durumda.
6.1--Oysa piyasada altının şu
anda piyasa fiyatı 200 TL kısaca altın türev piyasaları ile 10 kat bastırılmış
durumda.Bu durumda altın ve ondan daha hızlı cevap veren gümüş kendini
resetlemeye çalışacak-baskı altındaki yay ilk konumuna gelecek.
6.2—İlk çıkınca Bitcoin
fiyatı yükseltince yine türev piyasaları ile baskı altına alındı.
6.3--Sonuçta altın ve diğer
kıymetli madenler kendini resetlemeye çalışacak.Sıkışmış altın değeri normal
değerine erişmeye çalışacak.
6.3.1—Resetleme örneği olarak
1980 de altının fiyatı 70 dolardan 800 dolara çıktı.Bu durumda dolar altına
karşı ciddi değer kaybetti.Sonra geçici rejim durumundan çıkıp daimi rejime
girip-salınım yapıp normal değerine geçti.
6.4--Nourel Roubini bu
gerçeklemenin 2020 de gerçekleşeceğini-krize gireceğini öngörmekte.
6.5--Bu bağlamda birçok ülke
merkez bankaları-Rusya vs rezerv altın stoğunu artırmaya çalışmakta.Zira bir
krizde en çok değerlenecek olan altın ve gümüş-buğday vs emtialar olacaktır.ve
ülkeler rezerv paraları ile krizi aylarca geçirmeye çalışacaktır.
8.3—Ekonomik Kriz İçin Mekanik Titreşim-Rezonans Modellemesi:
1—Temel Varsayım:
1—Ekonomik krizi bir mekanik dalga olarak kriz kaynağından çıkan ülkelere uğrayan onların ekonomik zemininde ilerleyen bir dalga olarak kabul edeceğiz.
1.1—Kriz ekonomik sisteme
gelen dış kuvvetin-örneğin bir anda ekonomik sistemden 10 milyar doların
ani-impulsif biçimde çıkması-kütle(ekonomik kütle-ülke piyasasında dolaşan
parasal kütle)-yay(ekonomik sistemde yay rolünü altın ve emtia karşılıyor
olarak kabul edebiliriz)+amortisör(amortisörün sönümünü ekonomi ile ilgili
siyasilerin-mb başkanlarının vs konuşmaları -uygulamalar değiştiriyor olabilir)
sistemi olarak kabul edersek
1.2—Dış kuvvet dalgalı
biçimde bu kütle+yay+ amortisör sistemine etki eder.Dış kuvveti frekans ve
genlik fonksiyonu ile bu sisteme etki eder.Dış kuvvetin frekansı ekonomik
sistemin öz frekansına eşit hale gelince dış kuvvetin genliği üstel biçimde
artar bu durumda ekonomik sistem hızla ani çöküşe girer.
1.3—Bu anlamda ülke
ekonomisini yönetenler öncelikle ekonomik sistemlerinin öz frekansını dış
kuvvetlerin frekanslarından uzak tutmaya çalışarak rezonanstan-krizden uzak
durmaya çalışırlar.
1.4—Kriz kriz kaynağından
çıkıp ülke coğrafyalarında bir deprem dalgası gibi ülke ekonomilerini mekanik
bir dalga gibi sarsar ve rezonansa girdiği diğer ekonomilerde de ani çöküşlere
yol açar.
2—Rezonans Bilgisi:
1—Ekonomik kriz dalgası
1-ışık ışınları gibi odaklanabilir kırılmaya uğrar veya yansıtılabilir kısaca
ışık ne özellik gösteriyorsa ortamda ilerleyen bu dalgada o özellikleri
gösterir.
1.1-- Ekonomik kriz dalgaları
Tümsek veya çukur yüzeylerde bir mercekten
geçen ışınlar gibi çukur yüzeyin odak
noktasında birleşerek-genlikleri çok
yüksek değerlere çıkarken tümsek yüzeylerde ise odak noktası zahiri olduğu için
dalga odak noktasına göre dağılır.
3-- Ekonomik kriz dalgası ekonomik zemini
yumuşak zeminde ilerlerken rahat ilerleyebildiği için dalganın peryodu
artar-genliği düşer dalga yayvanlaşır ki bu gibi zeminlere ekonomik kütlesi büyük-ekonomik
sistemi rijit sistemler yapılabilir.
4—Ekonomik zemini rijit-kayalık zeminde ise ekonomik dalganın peryodu kısalır-genliği artar ki bu gibi böyle ekonomik zeminlere kütlesi az esnek ekonomik sistemler yapılması daha uygun olabilir.Bunun nedeni binanın rezonans noktasından uzaklaştırılmasıdır.
4.1--Rezonanas noktasından
uzaklaşmak için w=wn yani w/wn=1 noktasından
ya sola doğru 0 noktasına doğru yada 1
noktasından daha sağa doğru kaymak gerekir.
5--Yumuşak ekonomik zeminlerde-gelişmiş
ekonomilerde Ekonomik kriz dalgasının frekansı (wd)düşer .
5.1--Bu durumda wn/wd oranıda
1 e doğru artar.Bu durumu dengelemek için ekonomik sistemin özgül frekansı (wn)
düşürülürse wn/w oranı 0 doğru azalarak
düşer .
5.2--Bu nedenle wn i artırmak
için böyle zeminlerde büyük kütleli
rijit sistemler yapılmak suretiyle yani
ekonomik sistemin kütlesininin ve rijitliğinin artırılması ile binanın özgül frekansı düşürülür
5.1—Ekonomik zemini
sert-kayalık-gelişmekte olan piyasalda- zeminlerde Ekonomik kriz dalgasının
frekansı (wd)yükselir.Bu durumda wn/wd oranıda 0 e doğru artar.Bu durumu
dengelemek için sistemin özgül frekansı (wn) artırılırsa wn/w oranı 1 doğru artar .
5.2--Bu nedenle wn i artırmak
için böyle zeminlerde kütlesi az ve salınım yapan esnek sistemler yapılmak suretiyle yani ekonomik sistemin kütlesininin ve
rijitliğinin düşürülmesi ile binanın
özgül frekansı artırılır.
6--Bilgi: Özgül frekans
ifadesi: wn=1/karekök(m.k)Bu ifadeye
göre bina kütlesinin arttırılması ve bina rijitliğinin arttırılması ile bina
özgül frekansı düşer.(m= bina kütlesi k= rijitlik )
6.1--Öte yandan rezonansta
sisteme gelen gerilmelerin üstel bir biçimde artmasını engelleyen sönüm
oranıdır.
6.1.1--Sönüm oranı 0 ise
rezonanasta binada oluşan gerilmeler üstel hale gelip binayı yıkar bu nedenle
sönüm oranın 0 yakın değil 1 e yakın olmasını isteriz.
6.1.2--Eğer Sönüm oranı 1
ise rezonansa bağlı oluşan gerilmeler
sistem mukavemetinin altında kalır ve bu sarsıntıda sisteme bir şey olmaz.
6.1.3--Bu nedenle sönüm
oranının 1 e yaklaşmasını isteriz
6.2--Sönüm oranı z=c/k.m
ifadesine göre ekonomik sistem kütlesinin azaltılması-sistemin rijitliğinin
azaltılması ile z 1 e doğru artar ve sistemde oluşan gerilmeler en az düzeyde
kalır.
6.2.1--Eğer sistem
kütlesinin-nakit enjeksiyonu-para basma artırılır-bina rijitliğinin-sert
söylemler-altın ve emtia stoğu düşük artırılır ise ile z 0 doğru azalır ve
sistemde oluşan mekanik titreşimler ve ona bağlı gerilmeler çok yüksek
değerlere çıkar.
6.2.2--Bu nedenle kütle ve
rijitlik anlamında kütlesi büyük sistemlerin rezonans tehlikesi-kütlesi düşük
esnek sistemlere göre daha yüksektir.
6.3-- z=c/k.m ifadesine göre
c sönüm sayısı olup c nin sönüm yapmasını yani 1 doğru yaklaşmasını isteriz.