Karaciğer Kanseri-Bilgi-2:
1—Spor:
2.1--Hastalık öncesi fiziksel aktivite düzeyi iyi
olan kanserli hastaların oranı kontrol grubuna göre düşük bulunmuştur
2--Deve Sütü--
Deve
sütü Arap ülkelerinde halen Hepatit C hastaları ile kanser hastalarının tedavisinde
alternatif tıp yöntemi olarak kullanılmaktadır
3--D Vitamini:
Kemik kanser riskini azaltır. Menapoz sonrası meme kanser riskini
azaltır.Öneri: Güneşten düzenli ve uygun şekilde yararlanma. Bunu yapamayanlar
günlük 400 IU D vitamini alabilirler.
3.1—D vitamini-- Kanser hastalarında
yapılan taramalarda D vitamini düşüklüğü saptanmıştır. Bu kişilerde kanserin
şiddetli ilerlediği gözlenir. Tümörlü hücrelerin D vitamini sayesinde başka
organlara yayılmasını engellediği gözlenir.
3.1--D vitamini,tümörlü hücrelerin ihtiyacı olan
damarların gelişmesini engelleyerek kanserli hücrelerin diğer organlara
yayılmasını önler. Hastalarda D vitamini eksikliği görülüyorsa ek D vitamini
ile eksiklik giderilir ve hastalık bu durumdan pozitif şekilde etkilenir.
3.2--D vitamininin formları da D vitamini ile aynı
özellikleri gösterebilir. Bu formlar tümörlü hücreleri bilip bu hücrelerin sayısının
artmasına engel olurlar. Çoğu kanser türünde D vitamini bir tedavi seçeneği
olarak kullanılabilir. Melanom kanserinde bu geçerli olmayabilir.
3.3--Çünkü melanom kanseri ciltle ilişkili
olmasından dolayı D vitaminin ne yönde etki ettiği belirsizlikler içerir. Ama
melanom kanserine sahip hastalarda D vitamini eksikliği sıklıkla gözlenir. Tüm
bu nedenlerden dolayı; yapılan çalışmaların sayısı arttıkça günümüzde kanser
tedavisinde D vitamini kullanıp kullanılmayacağı da kesinleşecektir.
4--Selenyum- Glutatyon peroksidazın bileşiminde yer alarak kimyasal karsinojen ve oksijenli radikalleri etkisizleştirerek kanser riskini azaltır.
5--Manganez--
Süperoksit dismutaz enziminin bileşiminde yer alarak karsinojenezisten korur.
6--C Vitamini:
Antioksidant olarak özellikle solunum ve sindirim sistemi kanserlerinden
koruyucudur. Kardiyovasküler hastalıklar için yapılan öneri kanser için de geçerlidir.
7--Sebze ve meyva
tüketimi düşük olanlarda kanser riski,sebze ve meyva tüketimi iyi olanlara göre
iki kat daha fazladır.Meyva tüketimi, özellikle akciğer, ösefagus, ağız boşluğu,
pankreas, mide,kolon, rektum, mesane ve larinks kanserlerine karşı koruyucudur.
Kanser ve kalp hastalığı riskinin azaltılabilmesi için günde beş veya daha çok
porsiyon meyva tüketimi önerilmektedir
8—Karotenoidler:Çeşitli
karotenoidlerin antikanserojen etkileri kanıtlanmıştır. Karotenoidlerden biri
olan likopen domateste bulunan vitamin A benzeri bir bileşik olup prostat,
meme, sindirim sistemi,mesane, deri ve serviks kanseri riskini azaltmaktadır.
Likopenin antikarsinojen etkiyi antioksidan özelliği ile yerine getirdiği düşünülmektedir.
8.1--Karotenden zengin sebze ve meyvalar ile
birlikte bir turunçgil (citrus) meyvasının diyete eklenmesinin kanser
önlemedeki önemi vurgulanmaktadır.Bunların sıçan ve farelerde spontan olarak
oluşan veya kimyasal ajanlarla meydana getirilen kanserlere karşı koruyucu
bulunmuştur.
9--Brokoli, karnabahar ve lahana
gibi bitkisel besinlerin de kanser riskini azalttığı gösterilmiştir.Kanser
önleyici etkileri içerdikleri glukozinolatlara bağlanmıştır. Indol,izotiyosiyanat
ve sulforafan gibi fitokimyasallar hücresel DNA zedelenmesini baskılayan veya bloke
eden enzimleri tetikler, tümör büyüklüğünü ve östrojen benzeri hormonların etkinliğini
azaltır.
10--Sarımsak
(Allium sativum) uzun yıllardır tıbbi amaçlı olarak kullanılmıştır. Etkisinden
sorumlu kimyasal maddeler allisin, allilik sülfitler gibi organosülfür bileşikleridir.
Soğan ve sarmısakta bulunan allilik sülfitler immün sistemi
güçlendirir,karsinojenlerin atılımını arttırır, tümör hücre çoğalmasını baskılayan
enzimleri uyarır ve serum kolesterol düzeylerini azaltır.
10.1--Çin’de geniş bir grupta yürütülen bir
vaka-kontrol çalışması, soğan ve sarımsak tüketimi ile mide kanseri gelişme
riski arasında ters bir ilişki olduğunu göstermiştir. Sarımsağın H. pylori’yi baskılayıcı
etkisinin de rolü olabilir.
10.2--Kırk bin menopoza girmiş hanımda yapılan bir
çalışmada sarımsak tüketimininin kolon kanserine karşı koruyucu olduğu bulunmuştur.
Sarımsağın en iyi bilinen etkisi kolesterol düşürücü etkisidir.
10.3--Klinik çalışmalarda orta derecede kan basıncı düşürücü
etkisi saptanmıştır. Allium ailesinden sebzelerde (soğan, sarımsak, pırasa) selenyum
da bulunmaktadır. Selenyum kalp için koruyucudur ve antioksidandır.
11—Furan- Hayvanlar
üzerinde yapılan araştırmalarda furanin (bebek mamalarındaki katkı maddesi)
kansere yol açtığı ve özellikle karaciğer kanseri gelişiminin doza bağlı olarak
arttığı bildirilmektedir
12—Kahve-düzenli
kahve tiryakileri için pankreas kanseri riski %18 daha az iken, düşük ve orta
düzeyde kahve içenlerde %14 daha az olduğu bulunmuştur.
13—Prebiyotik--Japonya’da
yapılan araştırmada karaciğer kanseri ve probiyotikler arasındaki ilişkiye
bakıldığında,hastalarda L. acidophilus takviyesi sayesinde %65 oranında,
bağırsaklarda bulunan E. coli, Streptococcus faecalis ve Clostridium
paraputrificum’un neden olduğu karaciğer tümörlerinin bastırıldığı gözlenmiştir
14--Kanser Oluşumunu
Arttırıcı Besinler
Yaşlı ve yağlı koyun, sığır,
keçi ve tavuk etleri
Tuzlanmış besinler
Tütsülenmiş besinler
Hamburger
Sade, yağlı etten yapılmış
köfteler
Doğrudan ateşte pişirilmiş
etler
Sucuk, sosis, salam gibi nitrit
nitrat eklenmiş besinler
Sebze ve meyvelerden fakir
beslenme
Tereyağı, iç yağı
Yağda kızartılmış besinler
15--Kanser Oluşum Sebepleri ve Oranları
Kanser Oluşum Sebebi ………….Oranı (%)
Beslenmede Yanlışlıklar ……………35
Sigara Kullanımı ……………………30
Enfeksiyon ………………………….10
Meslek Hastalıkları ………………….4
Alkol Kullanımı……………………..3
Çevre Kirliliği ………………………2
Besin Katkı Maddeleri……………...1
İdiyopatik ………………………….15
16—Kanserden Korunmada:
1--Alkol, sigara, katkı maddesi içeren yiyeceklerin
tüketiminden kaçınmak
2--Pişirme yöntemlerinden kömür ızgarası ve
kızartmalardan,
2.1--tütsülenmiş yiyeceklerden, turşu ve salamura
gibi fazla tuzlulardan kaçınmak, düşük ısıda pişirmeye dikkat etmek
3--Yiyecekleri küf ve mantar oluşunu engelleyecek
koşullarda saklamak (bozulabilir besinleri soğutarak ve dondurarak saklamak)
4--Yiyeceklerdeki çeşitli kimyasal kontaminantların,
pestisitlerin, atıkların ve katkı maddelerinin güvenli sınırlarda olup
olmadığının belirlenmesine ve takip edilmesine dikkat etmek
5--Düzenli fiziksel aktivite yapmak (günde 1 saat
tempolu yürüyüş, haftada 1 saat daha ağır egzersiz).
6--Kanserin oluşumu çok değişik nedenlere bağlıdır.
Farklı kaynaklara göre diyetle ilgisi %10-70 arasında olup %35 olarak kabul edilmektedir.
7--Bazı kanserler fazla kilo ile ilişkilidir.
Düzenli egzersiz ve uygun diyet kiloları normal değerler içinde tutmaya
yardımcı olacaktır. Lifli gıdaların bağırsak kanserlerini önlediği görüşü
yaygındır.
7.1--Aşırı şişmanlıktan kaçınılmalıdır. Ama kanser
olup da ağırlık kaybı olmayan bir hastanın (kilosunda kalan hasta) olana göre
(zayıflayana göre) yaşam şansı daha uzundur.
7.2--Hastalığın ileri safhalarında aneroksia
hastalarda kaşeksiye neden olmakta yağ, protein ve karbonhidrat metabolizması
değişmekte, kilo kaybının yanı sıra iştah, tat duygusunun kaybı en sık görülen
komplikasyonu oluşturmaktadır
17--En Güçlü Antioksidan İçeren Besinler,
1--antosiyaninler
(mürdüm eriği, böğürtlen, karadut, kiraz, yaban mersini, vişne),
2--kateşinler (siyah
çay ve yeşil çay), likopen (domates, pembe greyfurt, karpuz, kayısı),
3--beta karoten
(havuç, kavun, mango, kayısı)
3.1--Karotenoidler içinde en etkili antioksidan
likopendir; ksantofilller ise en düşük antioksidan etkiye sahiptir
4--resveratrol
(üzüm, yaban mersini, kızılcık),
5--elajik asit
(nar, üzüm, kiraz, çilek),
6--kapsaisin
(kırmızı acı biber),
7--kuversetin
(kırmızı soğan ve elma),
8--C vitamini
(greyfurt, portakal, biber, brokoli, kivi, kuşburnu),
9--E vitamini
(badem, ayçiçeği çekirdeği, buğday tohumu)
9.1--E vitamini, yağda çözünebilen major
vitaminlerden olup, tokoferoller olarak isimlendirilen 8 maddeden biridir.
Bitkisel yağlar, yumurta ve tahıllar E vitamini bakımından zengin besin
kaynaklarıdır. E vitamininin fazla alımı, genellikle toksik etkiden ziyade mide
rahatsızlığı, diyare ve baş dönmesine sebep olabilir . Ayrıca bazı randomize
çalışmalar, E vitaminin alınmasıyla frajilite ve hemorajik inme riskini
arttırabildiğinden dolayı özellikle kontrolsüz hipertansiyon ve
trombositopenili kanser hastalarında kullanımı önlenmelidir
10--selenyum (patates,
ayçekirdeği, yumurta),
11--polifenol
(yeşil çay, ahududu, soya, çilek, erik, elma, yaban mersini),
12--glucosinolates
(brokoli, brüksel lahanası, su teresi, karnabahar),
13--lutein (brokoli, ıspanak, kara lahana, kırmızı
üzüm, kivi) olarak sıralanabilir
18—Elma-Yapılan
çalışmalarda elma ve elma suyunun içerdiği antioksidanlar, pektin ve
vitaminlerden dolayı insanlarda kolon ve akciğer kanseri oluşumunu engelleyebileceği,
karaciğer ve meme kanserine karşı koruyucu olabileceği belirlenmiştir
19--Kaysı--Kayısının
sodyumca fakir potasyumca zengin olması nedeniyle kalp yetmezliği, böbrek
hastalıkları, hepatit, siroz tedavisinde olumlu etkileri olduğu
bildirilmektedir. Kuru kayısının beslenme ve sağlık açısından en önemli
bileşiklerinden birisi de diyet lifidir. Kuru kayısıda bol miktarda diyet lifi
bulunur.
19.1--Diyet lifi sindirim sisteminde salgılanan
enzimler tarafından hidrolizlenemeyen polisakkarit ve lignin gibi bileşiklerden
oluşmaktadır.
19.2--Diyet lifi kabızlık, irritabl kolon sendromu,
apandisit, hemoroid, diş hastalıkları, şişmanlık, şeker hastalığı, kroner kalp
hastalıkları ve kolon kanseri gibi hastalıkların oluşum riskini azaltmakta,
bağırsakların düzenli çalışmasını sağlamaktadır
20--Kanser Hastalarında Beslenme Düzeni:
1--Protein ve toplam kalori alımını belirli düzeyde
tutmak amacıyla hastalar,şunları yemelidir;
1.1--Balık, kümes hayvanları, yumurta, süt ve süt
ürünleri gibi protein bakımından zengin yiyecek şekillerini,
1.2--A ve C vitaminleri içeren sebze ve meyveler. Bu
yiyecekler arasında kavun,karpuz, çilek, turunçgiller, domates, yeşilbiber,
lahana, karnabahar, ıspanak,patates, havuç, kabak vb. bulunur.
1.3--Kepek unundan yapılmış ekmek, arpa, yulaf
ezmesi
1.4--İştahsızlık halinde şunlar yapılabilir;
1--Yemeklerden önce egzersiz yapmak. 5-10 dakikalık
bir yürüyüş ya da yatakta yapılan sınırlı hareketler bile iştahı açar.
2--Tüm yiyecekleri zevkli bir biçimde ve güzel bir
ortamda sunmak.
3--Azar azar ama sık yemek.
4--Çok yemek çeşidi bulundurmak.
5--Sabahları genellikle iştahın en açık zamanı
olduğundan, bundan yararlanarak kahvaltıyı günün en büyük öğünü haline
getirmek.
6--Yemek yerken midenin boşalmasını sağlamak için
yavaş yemek. Böylece başdönmesi ve kusma da önlenir. Her şeyi iyice çiğnemek.
7--Ağızdaki farklı herhangi bir tadı taze meyve,
meyve suyu ya da emilen ekşi sert şekerlemelerle gidermeye çalışma
8--Sıcak yiyecekler bulantı-kusmayı arttırdığından
soğuk yiyecekler (dondurma, donmuş yoğurt vb.) verilmelidir. Genellikle
içecekler daha iyi tölere edilir. Sade gazoz veya diğer sodalı içeceklerde
verilebilir
9--Ayrıca kanser hastalarında, tükürüğün yetersiz
miktarda üretimi, nişastaların yetersiz sindirilmesi, ağız yaralarının
oluşumunun hızlanması, tat almada azalma, katı yiyecekleri çiğnemede zorluk ve
diş çürükleriyle sonlanır.Tükürük miktarındaki az ya da orta dereceli azalmalar
için basit önlemler yeterli olabilir. Hasta;
9.1--Saatte birkaç kez su, elma suyu, üzüm suyu ya
da meyve suları gibi tahriş etmeyen sıvılar içmelidir.
9.2--Genellikle tükürük üretimini arttıran ekşi
maddeler yemelidir.
9.3--Tütün ve alkolün yanı sıra çok baharatlı,
karbonatlı, sıcak ya da soğuk,çiğnenmesi zor ya da asitli yiyeceklerden
vazgeçilmelidir
9.4--Hastalar kuru, sert ve kabuklu yiyecekler
(kızarmış ekmek, kraker vb) yememesi konusunda uyarılmalıdır. Bu tür
yiyeceklerin çiğnenmesi, yutulması güçtür ve kuru ağız mukozasını daha kolay
irrite edebilir. Ayrıca çok tuzlu yiyecek ve yemeklerden de kaçınılmalıdır
9.5--Yine bu hastalarda görülen ishalin önlenmesi ya
da aza indirgenmesi için, kalori ve proteinden zengin ama yağ ve lifli
maddelerden fakir olan, az miktarda posa bırakan bir diyet önerilir. Bu açıdan
yenmesi önerilen yiyecekler şöyledir;
1--Köy peyniri ve yağsız peynirler, yumurta,
2--Kaynamış, yağsız süt, doğal yoğurt, ayran,
3--Et suyuna çorba,
4--Izgarada ya da fırında pişirilmiş balık, tavuk,
5--Muz, elma püresi, kabuğu soyulmuş elma, elma
suyu, üzüm suyu,
6--Makarna, şehriye, pirinç pilavı,
7--Taze ve sarı kabuklu fasulye, havuç, bezelye,
ıspanak, kabak.
21--Yenmemesi gereken yiyecek ve
içecekler;
1--Kepek ekmeği ve kepek gibi tahıllar.
2--Kabuklu yemişler ve çekirdekler.
3--Çiğ sebzeler.
4--Hamur işi yiyecekler, patlamış mısır, kabuklu
yemişler.
5--Kırmızı biber, karışık baharat, karabiber,
sarımsak gibi sert baharatla
6--Kanserli hastalarda görülen damping sendromu, bir
olasılıkla sindirim sistemi içeriğinin hızlı ve fazla miktarda boşalmasına
bağlı olarak gelişen karmaşık bir olaydır . Bu durumda, hastaya yemekler yavaş
ve sık yedirilmelidir.
6.1--Yemeklerden yarım saat sonraya kadar hastanın
pozisyonu değiştirilmemeli, yatırılıp veya ayağa kaldırılmamalıdır.
6.2--Yemeklerden önce katı yiyecekler 25-30 dakika
sonra da sıvı yiyecekler verilmelidir.
6.3--Diyetin yüksek proteinli, düşük karbonhidratlı
olmasına dikkat edilmelidir. Konsantre tatlılardan (bal, pekmez, reçel vb)
kaçınılmalıdır. Alınan sıvıların aşırı sıcak veya soğuk olmamasına dikkat
edilmelidir
6.4--Bu hastalarda karşılaşılan sorunlardan
konstipasyon, laktoz intöleransı, gaz,şişkinlik ve geğirme problemlerini
önlemek için, şu girişimlerde bulunulmalıdır;
6.5--Konstipasyon için; hastaya günde 8-10 bardak
sıvı verilmelidir. Diyetine posalı yiyecekler, çiğ meyve, sebze, kuru yemişler,
kepekli ekmek eklenmelidir. Laktoz intöleransını önlemek için; laktoz içermeyen
yiyeceklerden menü seçimine gidilmelidir.
6.6--Süt ve sütlü tatlılar diyetten çıkarılıp
bunların yerine soya sütü, kalsiyumdan zengin diğer yiyecekler (peynir ve
yoğurt gibi) kullanılabilir.
6.7--Gaz,şişkinlik ve geğirme hallerinde; gaz
yapıcı, kepekli yiyecekler, mısır, yeşilbiber,soğan, turp, lahana, karnabahar
verilmemelidir.
7--Hastanın hava yutmamasına,yemeklerini yavaş yavaş
iyi çiğneyerek yemesine dikkat edilmelidir
8--Kanserli çocukların beslenmesi özel bir konudur.Güvendiği
bir ortamda, sevdiği kişilerle birlikte ve kısmen rahatlamış bir çocuk,
verilenleri yiyebildiği kadar yiyecektir
Kaynak: Bes Diy Derg 2019;47(3):1-4--EDİTÖRDEN
--Curcumin ve Meslektaşlarımızdan Beklediğimiz Editöre Mektuplar--Prof. Dr.
Türkan Kutluay Merdol1--1. Atılım Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi,
Beslenme ve Diyetetik Bölümü, Ankara