Seracılık-Jeotermalle
Isıtmak:
1—Örtü altı üretim
(seracılık) konusunda Türkiye, Avrupa’da ikinci, dünyanın ise dördüncü büyük
ülkesi konumunda.
1.1--Ticari anlamda ilk
seralar 1950 li yıllarda Antalya’da kurulmaya başladı, sonrasında ise Ege ve
Marmara’ya yayıldı. Ege’de İzmir ve çevresi, Marmara’da ise Yalova en önemli
sera merkezleri olarak sivrildi.
1.2--Son dönemde jeotermal
bölgeleri olarak öne çıkan Denizli Sarayköy, İzmir Bergama, Afyon Sandıklı,
Şanlıurfa, Ağrı gibi ü ve ilçelerde de modern seralar kuruluyor.
1.3--Geleneksel seralar ise
Balıkesir’den başlayıp İzmir, Muğla, Antal¬ya, Mersin, Adana ve Hatay’a kadar
uzanıyor.
1.4--2019 sonu itibariyle
Türkiye’de 790 bin dekar alanda örtü altı tarım üretimi yapılıyor. Bunun 13 bin
dekarı modern sera denilen topraksız üretim yapan teknolojik seralardan
oluşuyor. Seralardan elde edilen yıllık gelir ise 20 milyar TL’yi aşmış
durumda.
2--Türkiye'de iki tip sera
var. Klasik ve topraksız tarım yapılan teknolojik seralar. Her ikisinin
maliyeti farklı. Antalya tipi de denilen klasik seralarda dekar maliyeti 70-150
bin TL arasında değişiyor.
2.1--Çelik konstrüksiyonlu
seralar başlangıç maliyeti yüksek olsa da 30-40 yıl kullanılabiliyor. Sadece
dış kaplama plastikleri 5-6 yılda bir yenileniyor. Seralarda dekar başına 22
ton civarında domates elde ediliyor. Seracıların hesabına göre dört yılda
yatırım kendini amorti ediyor. Genelde aileler bu tip seraları tercih ediyor.
2.2--Teknolojik modern
seralarda ise durum çok farklı. Büyük sermaye gerektiren bir yatırım. En az 30
dekarla bu yatırıma girilmesi tavsiye ediliyor. Türkiye'de 30 ile 850 dönüme
kadar çıkan seralar mevcut.
2.2.1--Bunların metrekare
maliyeti ortalama 55 dolar seviyesinde. Kullanılan teknolojiye göre dekar başı maliyet
100 dolara kadar çıkabiliyor.
2.3--Teknolojik seraya daha
çok sermayesi olan işadamları tercih ediyor ve 25- 30 milyon TL ve üzeri
fabrika büyüklüğünde yatırımlar yapılıyor. 100 kişinin üzerinde çalışan
istihdam edilen bu tür seralarda dekar başına verim 100 tona kadar çıkabiliyor.
Bu seralar "camdan fabrikalar" olarak da tanımlanıyor.
3—Ülkemizde Üreticiler
bölgedelerindeki olanakları en iyi şekilde değerlendirmenin peşindeler. Bunun
en somut örneğini Sandıklı ilçesinde görmek mümkün. Yerel yönetimin desteği ve
yol göstermesi ile Sandıklı, sahip olduğu jeotermal kaynağı seracılıkta en iyi
değerlendiren merkezlerden birisi. Sandıklıda konutların % 90’ıjeotermalle
ısınıyor. Buradan dönen su ile seralar ısıtılıyor.
3.1--Türkiye'de yaklaşık 4.5
milyon metrekare jeotermal sera var. Bunun 1 milyon 300 bin metre.
3.2--Belediyenin katkıları
ile büyük bir havuz yapıldı. Buradaki bütün seralar suyu bu havuzdan alivor.
Her seranın kalorimetresi var.
3.2.1—Her seranın saati var.
Seranın ısısı 40 dereceye çıkınca suyu kesiyor. Seradan havuza geriye dönüyor
ve yeraltına enjeksiyon yapılıyor. Çünkü dışarıya verildiğinde çevreye zarar
veriyor.
3.3-- Yatırımlar devam ederse
2 milyon metrekareyi ısıtacak kadar potansiyel var. Sera ısıtması için
kalorimetresine 0.030 kuruş ödüyoruz. Sadece jeotermal nedeniyle buradaki üreticilerin
maliyeti diğer seracılardan % 10-20 daha ucuzdur. Ayrıca verimlilikte de önemli
avantajlar var. Antalya'da dekara 35-40 ton domates alınırken burada 50-55 ton
almıyor, 60 ton alan davar.
3.4--Bugün ise pazar ve
manavlarda her dönem bu ürünleri bulmak mümkün. Ürünlerin yaz ve kış
aylarındaki fiyat uçurumları da eskisi gibi fazla değil. Bu ürünlere satın
alınabilir fiyatlarla kış aylarında da ulaşılabiliyor. Yaz kış taze sebze
tüketmenin yolu ise doğal olarak seracılıktan geçiyor. Seracılık sayesinde 12
ay boyunca taze sebze tüketimi mümkün oluyor.
3.5--Sera ürünlerine
tüketicilerin ilgisi yüksek. Market zincirleri, manavlar ve ihracat
piyasalarından güçlü talep var.Hatta birçok market zinciri seralarla yıllık
bağlantılar yaparak alım garantisi veriyor. Böylece market kendi tedarikini
sağlama alırken, sera yatırımı yapan bir üretici de ürününü kolayca pazara
ulaştırıyor.
3.6--Bu da örtü altı
üretiminde halen fırsatların olduğunu gösteriyor. Sera üreticileri son yıllarda
kazançlarından hayli memnun. Geleneksel seracılığın başkenti Antalya Kumluca
ile son teknoloji modern seraların sahiplerine kadar konuştuğumuz bütün
üreticiler yatırımlarından hiç pişman değil. Hatta yeni sera yatırımlarının
yapmakta olduğuna şahit olduk. Kazancı iyi olduğu için bazı bölgelerde
narenciye bahçeleri sökülüp seraya dönüşüyor. Böylece sera alanları giderek
artıyor.
3.7--Devlet de bu konuya özel
önem veriyor. Sera A.Ş.’yi kurarak sektörü şekillendirecek önemli adımlar
atılıyor. Daha modern ve teknolojik seraların kurulmasına öncülük edilecek.
Böylece fiyat hareketleri kontrol edilerek tüketicinin daha uygun fiyatlarda
sebze yemesinin önü açılacak.
3.8--Tarım ve Orman
Bakanlığının verilerine göre Türkiye örtü altı varlığı bakımından dünyada
dördüncü, Avrupa’da ise Ispanya’nın ardından ikinci sırada yer alıyor. Örtü
altı işletmelerin % 72’si yüksek sistem (cam ve plastik sera, yüksek tünel) %
28’si alçak tünellerden oluşuyor.
3.9--Örtü altında gerçekleşen
üretim 8.4 milyon ton olup, bunun 7.8 milyon tonu sebze, 622 bin tonu ise meyve
ürünlerinden oluşuyor. Örtü altı süs bit¬kileri üretimi ise 1.2 milyar adete
ulaşmış durum¬da.
3.10--2020 Şubat itibariyle
Bakanlığın Örtü Altı Kayıt Sistemi’ne kayıtlı 62 bin 587 üretici bulunurken,
örtü altı üretim 72 ilde gerçekleşiyor. Ancak Antalya, Mersin, Adana, Muğla,
Aydın ve İzmir illeri toplam örtü altı üretimin %91’ini gerçekleştiriyor.
3.11--Tarım ve Orman Bakanlığı
için sera yatırımlarının özel bir yeri var. Bu nedenle desteklerde önemli
avantajlar söz konusu. Ayrı ayrı veya tek ünite olarak toplam 500 metrekare ve
üzeri örtü altı alanında bitkisel üretim yapan üreticiler, Örtü Altı Kayıt
Sistemi’ne kayıt olmaları durumunda düşük faizli yatırım ve işletme kredisinden
yararlandırılıyor.
3.12--Kontrollü örtü altı
üretme koşullarına sahip en az 1 dekar büyüklüğündeki seralarda Örtü Altı
Üretimin Kayıt Altına Alınması Hakkında Yönetmelik’e uygun olarak yetiştiricilik
yapan üreticilere Ziraat Bankası veya Tarım Kredi Kooperatiflerince % 25-75
arası indirim yapılmak suretiyle kredi kullandırılıyor.
3.12.1--Kırsal kalkınma
yatırımlarının desteklenmesi projesi çerçevesinde, alternatif enerji kaynakları
(jeotermal, güneş enerjisi) kullanılarak yapılan sera projelerine 2 milyon TL
üst limite kadar % 50 hibe desteği sağlanıyor.
3.12.2--Maliye Bakanlığı
Milli Emlak Genel Müdürlüğünce yayımlanan 324 ve 335 sıra sayılı Milli Emlak
Tebliğleri uyarınca teknolojik ve jeotermal sera yatırımı yapacak
müteşebbislere, belirli kriterler çerçevesinde Hazine’ye ait taşınmazların
kullanma izni veya irtifak hakkı tesis edilebiliyor.
3.12.3--25/2/2011 tarih ve
27857 sayılı Mera Yönetmeliğinde Değişiklik
Ayrıca, 10 Temmuz 2019 tarih
ve 30827 sayılı Tapu Kanunu ve Bazı Kanunlarda De-ğişiklik Yapılmasına Dair
Kanun’un 10’uncu Sebze maddesinde 3194 sayılı İmar Kanunu’nun 27’inci
maddesinde değişiklik yapılarak, entegre tesis niteliğinde olmayan tarımsal
amaçlı seralardan “yapı ruhsatı istenme” şartı kaldırıldı.
3.12.4--Yapılacak seralar
için, yola cephesi olan komşu parsellerden süresiz geçiş hakkı alınmış ve bu
konuda tapu kayıtlarına şerh konulmuş olmak kaydıyla sekizinci maddede
belirtilen “yola cephe sağlama koşulu aranmaz” hükmü getirildi.
4--Seracılıkta önemli
sorunlardan birisinin sera atıkları olduğunu anlatan Hakan Kozan, Türkiye'de
bir ilki gerçekleştirdiklerini söyledi.Seraların bitkisel atıklarından organik
gübre ürettik. Bu sektör için çok önemli bir adım oldu. Çünkü, seraların
atıklarını dışarıya atmanız hem çevreye hem de etrafındaki tarımsal alanlara
zarar veriyor.
4.1--Çünkü, kullanılan
kimyasallar, gübreler, zararlı böceklere karşı kullanılan ilaçlar
nedeniyle'dışarıya atılan bitki yaprakları ve diğer atıklar tarım alanlarına
zarar veriyor. Seraların da en büyük sorunlarından birisi bu. Bu nedenle bizim
böyle bir proje ile seralardan atıkları toplamamız seraları da rahatlattı.
4.2—Sandıklı Türkiye’nin
modern seracılık merkezi konumunda. Bu seralarda üretilen salkım domatesler hem
iç piyasaya sunuluyor hem de ihraç ediliyor.
Hakan Kozan şu bilgileri
verdi: “Burası jeotermalin merkezi. Termal kaynakla şehirdeki konutların
neredeyse tamamı ısıtılıyor, tarihi kaplıcalarımız, termal otellerimiz var
orada kullanılıyor.
4.3--Sandıklıdaki seraların
tamamı domates üretiyor. Genelde iç piyasaya çalışılıyor Daha doğrusu tarla
domatesinin yoğun olduğu dönem ihracat yapılıyor. Tarla domatesi piyasada
azalınca iç piyasaya ürün veriliyor.
5—Sera Kurarken:
1--Isıtma ne ile yapılacak?
Jeotermal mi, kömürle mi, doğalgazla mı ısıtacaksınız?Bu maliyetleri doğrudan
etkileyen bir faktör.
2-İlk yatırım en az 25-30 bin
metrekare olmalı. Bu büyüklüğün altındaki sera, ticari olarak kârlı değil. En
önemlisi seradaki üretiminizin hasat yaptığınızda en az bir TIR'ı doldurması
gerekir. Etrafta TIR'ı tamamlayacak ürün yoksa bu daha da büyük sıkıntı olur.
3-Seracılığı biliyorsa 50 bin
metrekare olması daha doğru olur. Bu işi bilmiyorsa 25-30 bin metrekare ile
başlamalı. Daha sonra bir 25-30 daha ilave edebilir.
4-Pazarlama yeteneği olmalı.
Yani ürettiğini satabilmeli.
5-Devlet yatırım için %
25'ini size yaptırıyor. % 75'ini düşük faizli kredi ile destekliyor. Biz yüzde
5-6 faizle kredi aldık. Şimdi daha da düşük, yüzde 4-5 civarında.
6-Sera kurulumunda anahtar
teslim sera yapanlar da var. İsterseniz tek tek kalem kalem alıp
yaptırabilirsiniz.
7-Sera yatırımı için mutlaka
fizibilite yapılmalı. Fizibilite yapmadan yatırım yapanların hepsi zarar gördü.
Domates fiyatı 2.5 ile 4 lira arasında diyelim. Siz hesabınızı 4 liraya göre
yaparsanız fiyat 2.5 lira olduğunda zarar edersiniz. Fizibilite orta ve kötü
senaryoya göre yapılmalı.
8--Sera kurmak kadar
işletmek, yönetmek çok önemli. Ticaretten anlıyorsa kendisi yönetebilir.
Bilmiyorsa mutlaka bilen, profesyonel biri işin başına getirilmeli. Yanlış
yönetim nedeniyle satılan, el değiştiren seralar var.
9-Jeotermal sera kuracakların yaptığı en büyük hata, sera suyunu çıkartmadan sera kuruluyor. Nasıl olsa su var diye düşünülüyor. Çok yanlış. Suyun derecesi, kullanılabilirliği, rezervi tespit edildikten sonra yatırım yapılmalı. Nasıl olsa su var diyerek önce serayı kurup suya sonra bakarsan, su yeterli sıcaklıkta değilse, rezerv düşükse yapılan yatırım boşa gider.
10-Sera kurulduktan sonra,
ürün çeşidi, kaliteli fide, kaliteli yetiştirme, kültürel işlemler, seyreltme
ve benzeri, doğru iklimlendirme, doğru gübreleme ve ilaçlama çok çok önemli.
Bunlardan birisinde yapacağınız hata bütün ürünü olumsuz etkiler. Seyreltmeyi
iki gün geç yaparsanız ürün olumsuz etkilenir."
Kaynak:
1--Dünya Gazetesi-Tarım
Dünyası-Ali Ekber Yıldırım
2—Para Dergisi--5-11.07.2020