Maraş Depremi-2--Deprem Fırtınaları Dönemi mi Geldi-Öneriler:

 

1--99 Depreminin nedenleri: 1999 Depremi Faylarda Domino Etkisiyle Oluştu:Boğaziçi Üniversitesi ve Stanford Üniversitesinden akademisyenler 17 Ağustos 1999 İzmit depremine dair verilerin yeniden değerlendirilmesi yeni bir araştırmaya imza attı.Nature Geoscience dergisinin Haziran 2018 sayısında yer alan araştırmaya göre Ana depremden 44 dakika öncesinden itibaren fay hattı boyunca batıdan doğuya hareket eden deprem fırtınası-toplam 26 öncü deprem domino etkisiyle 7.6 lık depremi oluşturdu.(Buna rağmen marmarada fay boydan boya kırılmadı)

 

1.1--06.02.2023 günü, Türkiye saati ile 04.17'de ve ardından 13.24'te merkez üssü Kahramanmaraş'ın Pazarcık ve Elbistan ilçeleri olan 7,7 ve 7,6 büyüklüğünde iki farklı deprem meydana geldi. İlk deprem yerin 8,6 kilometre ikinci deprem ise 7 kilometre derinliğinde meydana gelmiştir. Bu nedenle her iki deprem de "sığ deprem" olarak değerlendirilir ve bu tür depremler yüzeye yakın olduğundan yarattıkları hasar göreceli olarak daha yüksektir.

 

1.2—İTÜ den Prof.Dr.Cenk Yaltırak ile yapılan röportajdan:

 

1--Maraş'ta birinci deprem dediğimiz o anda aslında iki deprem aynı anda oldu diyorsunuz. Herkes iki deprem diye açıkladı. Ama aslında 3 deprem mi oldu?

 

2--Evet. 1999 depremi de öyledir mesela. Ama iç içe geçtikleri için onu göremiyorlar. Bunu görebilmeniz için çok hassas yer hareketi ölçen aletlere bakmanız lazım. Ground motion ölçen aletlere baktığınız zaman bunu görebilirsiniz.

 

3--Bir tane 7.4 oldu, bir tane 7.6 oldu aynı anda. İkisinin toplam enerjisi yaklaşık 7.8. Bunu tam hesaplamak için daha çalışmamız lazım ama üç aşağı beş yukarı böyle oldu diyebiliriz.

 

4--1999'de bir tane 6.9 oldu. Bir tane 7 oldu, sonra da 7.4 oldu. Bunlar arka arkayadır. 7.4 en büyük olduğu için diğerleri onun arasında kayboldu. Hala o depremi uluslararası kayıtçılar 7.6 olarak gösterir.

 

5—Deprem tektonik plakalarda fay hatları boyunca oluşan gerilme enerjisinin belirli bir mukavemet sınırına kadar dayanması ve bu dayanım sınırından sonra fayın kırılarak deprem için elektromagnetik ve mekanik dalgaları üretmesi sonucu gelişir.Denizde dalgalanan kayık gibi binalarda deprem anı boyunca dalga üstünde yüzerler.Zayıf binalar ciddi anlamda hasar görüp göçebilir.

 

5.1--Faya yüklenecek ek enerji dolmaya yakın bardağı taşırarak depremi tetikleyebilir mi.Bu ek enerji küresel ısınmaya bağlı aşırı sıcaklık-gezegenlerin astrolojik dizilimi olabilir mi.

 

 1—Statik-İnşa Önerileri:

 

1—Yorum:Küresel ısınmanında etkisiyle Spontan depremlerin yerine deprem fırtınaları dönemine girilmiş olabilir.1. deprem binayı sallayarak yorarken 2.depremler binayı bir boksör gibi yere sermekte.

 

2—Deprem ile zeminden gelen deprem dalgaları ile gelen enerji zemin katta binaya geçmekte-binayı sallamaktadır.Burada en zayıf katlar boydan boya perde olan bodrum değil toprak-zemin tarafından örtülmeyen-çevrelenmeyen zemin(zemin katta döşeme ile kolon arası yüzeyler) ve 1. Kattır.

 

2.1--Binaları depreme karşı mukavemetli kılmak için aşağıdaki öneriler dikkate alınabilir:

 

1—15 katlı binalarda

 

1.1—bina yüksekliği/4 kadar bir derinliği toprak altında bırakmak yada

 

1.2—Bir ağacı yere bağlayan toprakla tutan kökleri ise binanın temelininde yeteri kadar derinlikte olması gerekir ki toprak onu kavrasın.Bina ne kadar geniş ve derin tabana dayanırsa toprak o kadar daha fazla binayı kavrar.Yüksekliği de düşük tutulursa daha emniyetli hale gelir.

 

1.2.1--tek bodrum ve ona bağlı temel altında kolon-perdenın toprak altında devamı olacak biçimde min 60 cm ve 12 m derinlikli fore kazık uygulanabilir. Bu yaklaşım binayı temel betonu yerine fore kazığa taşıtmak anlamına gelebilirki bu durumda gerçek bir zemin etüdü yaptırıp gerçek bir fore kazık hesabı yaptırmak gerekir.

 

1.3—Yukarıdaki uygulama ile binanın depremde yana devrilerek statiğin çökmesini önleyebilir.

 

2—zeminin toprak seviyesinde döşemede kiriş ve kolonlara min 50 cm anpatman-(yatayda döşemenin kiriş sınırından dışarı taşması) uygulanması.

 

3—Deprem açısından en iyi statik tünel kalıp ve perde sistemleri olabilir.Öte yandan her proje kendisine özgüdür.Bu nedenle yapılan  her proje mütahhit tarafından avan öncesi en az 10 yıllık konusunda tasarım ve hesap için uzman mimara ve inşaat mühendisine gösterilmesi ve uygunluğu için öneri alınması maliyet ve bina güvenliği için oldukça önemli olabilir.

 

3.1—99 depreminde 99 öncesi güçlendirilen binalar yıkıldı.Kısaca güçlendirme yerine yıkıp yeniden yapmak en iyi çözüm olabilir.Ayrıca statik çözümlemesi yapılmış bir binaya daha kalın kolon güçlendirmesi yapmak sonuçta sönümü azaltıp binayı rezonans ile yıkıma götürebilmekte.Kısaca asli projede niye bu kadar beton niye bu kadar demir var sözleri binayı yıkıma götürebilir.Statik çözüme bağlı kalmak-uymak şarttır.

 

3.1.1—Yapılan bir araştırmaya göre 11 ilde yapı denetime tabi olarak yapılan 152000 binanın sadece 132 si yıkıldı.Bu oran 132/152000=%0,086 olup bu durum denetimin ciddi anlamda önemini göstermekte.Ayrıca gerek statik hesap gerek tasarım gerek denetimde gerek müteahhide bağlı kusurlara bağlı olarak hak sahiplerine ödenmesi gereken ceza ekonomik olarak kesilebilir mi.

 

3.1.1—Özellikle 99 öncesi yapılmış ağır hasar raporlu binaların bir deprem beklenmeden yıkılması depremde oluşabilecek can kayıplarını azaltmak için oldukça önemli.

 

3.1.2—İstanbulda e5- vs ana arterlerde bulunan beton ve demir üst geçitler muhtemel depreme dayanıklımı öncelikle bunların saptanması ve gereğinin yapılması oldukça şart.

 

4—Beton dökerken vibratörü iyi kullanmak-santralden geldikten max 2 saaat sonra gelen betonu özelliğini kaybedeceği için dökmemek-beton döküldükten sonra betonun üzerine döşemede halı sermek-kolonları keten çuval ile sarmak ve bunu sulamak yada 4 tarafından 5 mm delikli varil içine su koymak bu suretle özellikle yazın sulamak oldukça önemli.Kışın ise gerekirse içeride soba yakıp ısıtmak-sıcak üreten cihazlarla ısıtmak.

 

4.1—Statik olarak sağlam çözümlenen binanın imalatında beton kalitesi oldukça önemli.Betonda agrega yani betonun bileşenlerinin çakıl-kum un çimentoya yapışması yani aderans-yapışkanlık oldukça önemli.Dere kumu-dere çakılı veya kireçli agrega kullanıldığında bunlar yağlı olabildiği için adreansı ciddi anlamda düşürebilir.

 

4.1.1--Bakanlık yönetmeliği daha açık hale getirerek konulacak çakıl-kum-çimento vs özelliklerini bir standarda bağlayarak dere kumu-çakılı kullanımını önleyebilir mi.benzer şekilde betonun prizini alma sürecini yine bir standart ile tarif edebilir mi.

 

4.1.2--Ayrıca oldukça sağlıklı olduğu söylenen Arnavutköy taş ocakları kaynaklı çakıl için bu ocaklar yeniden açılabilir mi.

 

5—Statik olarak zayıf kaldığı için Asmolen tavan yaptırmamak vede kiriş tabliye yapmak.Kısaca yönetmelikten taviz vermemek gerek.

 

5.1—Statik olarak bir kolon yüzeyinde hem pencere hem duvar var ise bu kısa kolon olarak adlandırılır pencere ve duvar zıt yönde farklı çalıştığı kolonu kırabilir.Bu nedenle kısa kolon uygulamasına izin verilmemelidir.Pencere en kolondan en az 60 cm ilerde konumlandırılmalıdır.

 

5.2—Bitişik nizamda kat tabliyeleri yandaki bina ile aynı kotta olmalıdır.Aksi takdirde deprem sırasında-depremin çekiçlemesi ile  kat tabliyesi yan taraftaki binaların kolonlarına denk gelip kırabilir.

 

5.3—Yüksek katlı binalarda-5 Normal kattan itibaren sismik izolatör kullanımı zorunlu hale getirilebilir.Sismik izolatörün kolon başına maliyeti 6000 dolar+işçilik olarak kabul edilirse 15 katlı-kat alanı 600 m2-4 daire-60 daireli bir binada yaklaşık BS30 beton ve 25x175 cm den 20 perde kullanıldığı kabul edilirse 20x6000=120000 dolar/60 daire=2000 dolar yani daire başına 2000x20=40.000 TL bir masraf gerekebilir.Daire satış fiyatı 2500000 tl kabul edilirse 40000/2500000=%1.6 yaklaşık %2 si kadar bir maliyet kabul edilebilir.

 

5.4—99 öncesi belediyeler bina imalatını yeteri kadar kontrol edemediğinden birçok depremde birçok statik acısan zayıf imalat yıkıldı.Bugün de denetim firmaları yeteri kadar kontrol edemiyor.Bu anlamda bina imalatından yapı denetim kadar belediye mühendisi sorumlu ise beton dökerken-demir bağlarken yani statik ve diğer kontrollerde belediye mühendisi de aynı anda yapı denetimle beraber kontrol etmesi bakanlığa sunulacak bir tutanakla zorunlu hale getirilebilir.

 

5.5—Yapı tasarlanırken merdiven evi ve asansör kuyusu depremde çekirdek rolü oynadığı için mutlaka u biçiminde perdeli olarak tasarlanabilmelidir.

 

5.6—Binanın sağlam zemine inmesi-oturması gerekir.Beton ve demir statik projede ne ise o uygulanmalıdır.Ayrıca güçlendirme yaparken proje dışı büyük kolonlar binanın sünekliğini azaltıp rezonans yoluyla yıkılmasını kolaylaştırır.Birçok güçlendirilmiş binanın yıkılma nedeni bu durum olabilir.Kısaca statik projeye harfiyen uyulmalıdır

 

5.7—Konutlarda dükkan katları yüksekliği fazla seçilmerek riskli yumuşak kat olgusuna girilmekte.Statik hesap yaparken ya kat yüksekliği kat sayısını konut için 1.5 alınıyorsa yumuşak katta 2-2.5 almak daha uygun olacaktır.yada konut katlarındaki yüksekliği esas almak gerekir.

 

5.8—Statik hesap yaparken genel olarak kullanılan stafor cad programı mevcut yönetmeliğine göre uluslararası etap statik programına göre %30 zayıf olabilmekte.Bu nedenle mevcut yönetmeliği %30 güçlendirip satfor cad programını buna göre günecellemek uygun olabilir.

 

5.9—Betonda katkı kullanılıyorsa c35 den daha zayıf beton kullanılmaması uygun olabilir.Beton takibi oldukça önemli.Katkısız beton kullanılacaksa müteahhit ve şantiye şefinin betonun sulamasını takibi ve takibin ispatı oldukça önemli.

 

5.10—Zemin sınıflarında zetb yerine istanbulda daha emniyetli zetc kullanılması uygun diye düşünülebilir ancak gerçek zemin emniyeti değerleri için zemin analizi yaptırmak gerekir.Statikte ilk girilen değer zemin emniyet değeri olup z=1.1 yerine z=2.5 girmek farklı statik tasarım sonucuna yol açabilir.Kısaca gerçeği neyse o.Bu anlamda zemin analizi yapacak ve imza atacak bir jeofizik mühendisin en az 10 yıllık saha tecrübesine binaen bu işi yapabilmelidir..

 

5.11—Riskli binalar2007 öncesi zemini zayıf-nervürsüz demirli-betonu zayıf binalar olabilir.

 

5.12—Beton mukavemeti c35 altı olmamalı-demirde pas payı olması-çiroz-etriye uygun bağlanmlı.zemin emniyet sınıfı zetc olması halinde daha sağlıklı sağlam binalar oluşabilir ancak zemin sınıfı ne ise ona uyulmalı.

 

6—kolon ve temellerde min 16 mm nervürlü demir-döşemede 8 mm nervürlü demir kullanmak.

 

7—Özellikle Etriye ve çirozların yapımında uygunluğuna-doğru büküldüğüne dikkat etmek gerekir.

 

8—Maraş depreminde statik programlarda kullanılan 0.5-1 m/sn2 ivmelerin 3 katı ivme saptandı.Bu anlamda yönetmeliği yeniden düzenlemek gerekebilir.

 

9—Müteahhitlik sertifikası olmayan kişilere bina yapma izni verilmeyebilir. Sertfikayı bakanlık sözlü imtihana sokarak yapabilir.ve en az %51 ortaklığı uzman inşaat mühendisi olmalı.vede mütehatin de en az10 yıllık müteahhit olması uygun olabilir.İmtihanı geçmiş kişiler statik-mimari-denetim-onay konusunda eğitimden geçirilip belli sermaye yeterliği durumuna göre a.b.c sınıfı olarak müt sertfikası verilebilir.

 

9.1--vede aynı zamanda müteahhitlerede bakanlık yaptıkları-bitirdikleri işleri esas alarak puan vererek belli puanın altında kalan müteahhitlere bina yapım izni verilmeyebilirmi.

 

10—Maraş ve çevresindeki depremlerde büyük yıkım olması sadece deprem ivmesinin gücünden değil proje ve imalat kusurları yanında yapı denetiminde büyük oranda denetimsizlik olabileceğini gösterebilir.Bu konu ciddi anlamda yeniden düzenlenmelidir.Örneğin 1. Ve 2. Deprem bölgelerinde binalarda zk+3nk dışında izin verilmeyebilir.Kısaca 1.ve 2. Deprem bölgelerinde sadece yatay mimariye izin verilebilir.

 

10.1--Benzer şekilde İstanbul da  denetim firmaları iki yakada gün içinde görev yaparken yeteri denetim yapamamakta.Bu nedenle Bakanlığın toplam inşaat alanı 1000 m2 altında kalan binaların denetimi firmanın oturum adresi ile aynı yaka içinde olacak şekilde atamalar yapılabilir.

 

10.2—Kamuda ve özelde Proje hazırlayan(mimari-statik-jeofizik-mekanik-elektrik) ve bunları onaylayan mühendislerin ve de şantiye şeflerinin en az 2 yıl bir asalet bekleme dönemi olmalı ve imza atamamalı.Bu süre dolduktan sonra imza atabilmeli.

 

11—Deprem tahminlerinde sismik verilerin analizi için yapay zeka-kaotik analizden yayarlanılabilir.İyonosferdeki değişimler analiz edilebilir.SO2 düzey analizi yapılabilir.Hayvan davranışları analiz edilebilir.Havadaki bulut değişimleri analiz edilebilir.Astrolojik analizler yapılabilir.Bu analizleri yapacak ve takip edecek bir kurum mutlaka oluşturulmalıdır.

 

2—Genel Öneriler:

 

1—Maraş ve çevresindeki illerde yıkıma neden olan depremin genel ekonomide 15-50 milyar arası kayba vede büyümede %1-2 düşmeye neden olabileceği söylenmekte.

 

1.1—Bu anlamda genel ekonomide iyileşmeyi hızlandırmak için ekonominin motorlarından olan inşaatta işleri hızlandırmak için kaba inşaat malzemelerinde %18 olan kdv %8 e indirilebilir-müteahhitlerin gelir-kazanc beyanlarında belli indirimler sağlanabilir-kredilere belli indirim ve kolaylıklarla ulaşım kolaylaştırılabilir.

 

2—Bu depremin öğrettiği şeylerden biriside deprem olan illerde eğer genel seferberlik ilan edilirse özellikle ordunun ve güvenlik kuvvetlerinin hemen yardıma koşması ve görev alması mümkün olabilir.Zira kayıplar zaman ilerledikçe artmakta.Öte yandan ordu ve poliste kurtarma ve asayiş için her ilde özel birlik kurulması önerilebilir.

 

Kaynak:arge7.com