STA-Serbest Ticaret
Anlaşmaları-Türkiye-Kanada,AB,vs
1—Kanada-AB STA sı:
1-Avrupa Birliği (AB) ve
Kanada arasında serbest ticareti düzenleyecek olan Kapsamlı Ekonomik ve Ticaret
Anlaşması (CETA) 30 Ekim'de imzalandı. Bu anlaşma, AB'nin bir G7 ülkesi ile
imzaladığı ilk kapsamlı ticaret anlaşması oldu.
1.1--Anlaşmanın tarafları AB
ve Kanada olsa da, AB ile gümrük birliği bulunan Türkiye de CETA'dan
etkilenecek.
1.2--Kanada'nın ürettiği
ürünler AB üzerinden gümrüksüz bir şekilde Türkiye'ye girecek. Türkiye'de
üretilen ürünler ise Kanada'nın gümrük vergilerine maruz kalmaya devam edecek.
1.3--Dışişleri Bakanlığı
verilerine göre 2015 yılında Türkiye Kanada'ya 950 milyon dolarlık ihracat
gerçekleştirirken, Kanada'dan ithalat ise 1,1 milyar dolar oldu.
1.4--Kanada ile yapılan
ticaret Türkiye'nin dış ticaret hacminde % 1'e yakın bir yer tutsa da CETA'nın
etkisi önemli. Çünkü aynı koşullar AB ile ABD arasında görüşmeleri süren
Transatlantik Yatırım ve Ticaret Anlaşması (TTIP) için de geçerli olacak.
1.5--Eğer TTIP hayata geçerse
ABD'de üretilen ürünler Türkiye'ye gümrüksüz girerken bunun tersi mümkün
olmayacak.
1.6--Türkiye ile Kanada
arasındaki ticaretin büyük bir kısmını sanayi ürünleri oluşturuyor.
1.7--Dışişleri Bakanlığı
verilerine göre, Türkiye'nin bu ülkeye yaptığı ihracatın % 85'i ve bu ülkeden
yaptığı ithalatın yüzde 82'si sanayi ürünlerinden oluşuyor.
1.8--Türkiye, Kanada'ya, CETA
görüşmelerine paralel olarak 2013 yılında serbest ticaret anlaşması imzalamaya
hazır olduğunu bildirmişti.
1.8.1--Büyükelçi Ünal'a göre,
ikili ekonomik ve ticari ilişkilerini arzu edilen seviyeye ulaştırmak için
Kanada ile bu serbest ticaret anlaşmasını imzalaması Türkiye'nin yararına
olacak. Ancak Ünal, Kanada hükümetinin Türkiye'ye 2013'ten beri müzakerelere
başlama konusunda somut bir yanıt vermediğini söyledi.
1.9--Kanada, AB ile vardığı
anlaşma ile ürünlerini gümrüksüz olarak Türkiye'ye sokma hakkı kazandı. Peki
Kanada'nın yine de Türkiye ile bir serbest ticaret anlaşması imzalamaya niyeti
var mı?
1.9.1--Görüşlerini aldığımız
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) Türkiye-Kanada İş Konseyi Başkanı Osman
Okyay ise Kanada'nın Türkiye ile serbest ticaret anlaşması imzalayacağını
düşünüyor.
2—Türkiye STA ları-AB,vs:
2--Türkiye'nin halen 21 ülke
ile serbest ticaret anlaşması bulunuyor. Ekonomi Bakanlığı verileri,
Türkiye'nin serbest ticaret anlaşması (STA) imzaladığı ülkelerle ticaretinin,
toplam ihracatın % 15'ini, toplam ithalatın ise % 7'sini oluşturduğunu
gösteriyor.
2.1--AB'nin ticaret anlaşması
bulunmasına rağmen Türkiye'nin serbest ticaret anlaşması yapmadığı 3 büyük ülke
bulunuyor: Cezayir, Meksika ve Güney Afrika Cumhuriyeti.
2.2--Türkiye, Cezayir ve
Güney Afrika ile serbest ticaret anlaşması imzalama girişiminde bulunsa da bir
sonuç alamadı. Meksika'yla başlayan müzakereler ise hâlâ sürüyor.
2.3--AB'nin bu ülkelerle
serbest ticaret anlaşması imzalamasının ardından Türkiye ile dış ticaretlerinde
değişim yaşandı. Örneğin Türkiye'nin Meksika ile dış ticaret açığı 86 kat
artarken, Güney Afrika ile dış ticaret açığı ikiye katlandı.
2.4--Avrupa ve Türkiye'nin
dış ticaretleri ile gümrük birliğinin buna etkisi üzerine araştırmalar yürüten
Marmara Üniversitesi İngilizce İktisat Bölümü'nden Doç. Mahmut Tekçe'ye göre
Sorun çözülmezse TTIP ile Türkiye büyük kayıp yaşar.Tekçe, AB'nin imzaladığı
her serbest ticaret anlaşmasının Türkiye'ye ekonomik kayıp riski getirdiğini de
söylüyor.
2.5--AB ile ABD arasında
imzalanma ihtimali bulunan serbest ticaret anlaşması TTIP'nin Türkiye için çok
daha büyük bir tehlike olduğunu vurgulayan Tekçe, bu anlaşmayla paralel olarak
ABD ve Türkiye arasında benzer bir anlaşma imzalanmadığı takdirde Türkiye'nin
milli gelirinde % 2,5'e varan kayıplar yaşanabileceğini, yaklaşık 95 bin kişinin
işsiz kalabileceğini tahmin eden araştırmalar bulunduğunu aktarıyor.
2.6--Gümrük Birliği,
Türkiye'nin AB'ye tam üyeliği öncesindeki son adım olarak tasarlanmıştı ve o
dönemdeki politikacılar bunu kısa bir geçiş süreci olarak görüyordu. Ancak
işler iyimserlik aşılayan politikacıların beklediği gibi gitmedi ve geçici bir
durum olarak tasarlanan Gümrük Birliği 20 yaşını geçti."Üstelik Türkiye,
her ne kadar üyelik müzakereleri başlamış olsa da, AB üyeliğine 1990'larda
olduğundan daha yakın değil.
2.6.1--Bu durumda Türkiye'nin
önünde birkaç seçenek var. Gümrük Birliği'ni lağvetmek şu anda ne ekonomik ne
de siyasi olarak makul bir yol gibi görünmüyor; AB ile olan ilişkilerde bu
denli köklü bir geri adımın kısa vadeli yansımaları Türkiye ekonomisi için
yıkıcı olabilir.
2.7--Türkiye, AB'nin serbest
ticaret anlaşmaları müzakerelerinde AB'nin 28 üyesi ile birlikte masasına
oturamayacağına göre, geriye kalan en olası yol, Gümrük Birliği'nin kapsamı
genişletilerek günümüz koşullarına uyarlanması."
2.8--Akademisyen Mahmut
Tekçe, güncellenen bir gümrük birliği anlaşmasının, hizmetler ve tarımsal ürün
ticaretinde serbestleşmeyi ve emeğin serbest dolaşımını kapsadığı takdirde,
Türkiye ekonomisinin belli sektörlerine önemli katkı sağlama potansiyeline
sahip olduğunu düşünüyor. Fakat güncellemeden sonra bile Türkiye'nin AB'nin dış
ticaret politikasındaki karar alma mekanizmalarında yer almasının olası
görünmediğini söylüyor.
2.9--Mahmut Tekçe gibi, Dış
Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) Türkiye-Kanada İş Konseyi Başkanı Osman Okyay
da bu sorunun tek çözümünün 20 yaşını dolduran gümrük birliği anlaşmasının
güncellenmesi olduğunu düşünüyor.
2.10--Tekçe'ye göre ise
anlaşmasının güncellenmemesi, özellikle de AB ve ABD'nin TTIP'nin imzalaması
durumunda, Türkiye ve AB arasında ekonomik ve siyasi bir kopuşa yol açabilir.
2.11--Tekçe, Türkiye'nin AB
ile STA'sı olmayan ülkelerle imzaladığı serbest ticaret anlaşmalarına örnek
olarak Malezya'yı gösteriyor:
2.11.1--Türkiye ile Malezya
arasında 2015 yılında yürürlüğe giren bir STA olmasına karşın AB ile Malezya
arasındaki müzakereler hala sürmekte. AB, bu durum aleyhine olsa da, bu ülkeyle
ticaret hacminin nispeten küçük olmasından dolayı bu anlaşmaya sesini
çıkartmıyor.
3—Türkiye-AB-Gümrük
Birliği:
3.1--Avrupa ve Türkiye'nin
dış ticaretleri ile gümrük birliğinin buna etkisi üzerine araştırmalar yürüten
Prof. Tekçe, "Aynı durumun ABD için geçerli olduğunu söylemek mümkün
değil; AB, TTIP müzakerelerinin çıkmaza girdiği bir dönemde ABD'nin kendi
piyasalarına bir nevi arka kapıdan gümrüksüz girme fırsatı elde edebileceği bir
anlaşmaya izin vermeyecektir" diyor ve ekliyor:
3.2--Türkiye'nin ABD ile mal
ticaretini kapsayan bir STA imzalaması durumunda AB, zarar görmemek için, başta
gümrükte menşe kontrollerinin sıkılaştırılması olmak üzere, Türkiye'de her
türlü önlemi alacaktır.Dolayısıyla Türkiye ile ABD arasında geniş kapsamlı bir
STA, şu aşamada mümkün görünmüyor.
3.3--Tekçe'ye göre kapsmlı
bir STA olmadan da ticaret hacmini artırmak için atılabilecek adımlar
var:"İki ülke arasında, tarım, hizmetler, kamu alımları gibi, Gümrük
Birliği kapsamına girmeyen alanlarda bir STA yapılması mümkün.
3.4--Gümrük Birliği kapsamına
giren malların ticareti ile ilgili konularda ise tarafların telafi edici
vergiler ve anti damping soruşturmaları gibi korumacı önlemler, Dünya Ticaret
Örgütü ilkeleri çerçevesinde kalınmak kaydıyla kaldırılabilir. Ancak bu
anlaşmalar da mevcut siyasi ve ekonomik ortamda pek olası değil.
3.5--Türkiye ile AB, 1996
yılında imzalanan Gümrük Birliği'nin güncellenmesi konusunda uzlaşmaya
varmıştı.Avrupa Komisyonu ise görüşmelere başlamak için AB Konseyi'nden yetki
talep etti. Ancak bu yetki henüz verilmedi.
3.5.1--Avrupa
Parlamentosu'nun Türkiye Raportörü Kati Piri ise BBC Türkçe'ye yaptığı
açıklamada "AB'nin Türkiye'ye karşı tek kozu ekonomi, Gümrük Birliği
önemli" demişti.
3.5.2—AB nin patronu Almanya
Başbakanı Angela Merkel, YouTube'da gerçekleşen bir röportajında, "Türkiye
ile Gümrük Birliği'ni genişletme çalışmalarını şu an için takip etmeyi
düşünmüyoruz" açıklamasında bulunmuştu.
4—Türkiye STA ları:
1-EFTA-01.04.1992(İzlanda,Lihtenştayn,Norveç,İsviçre)
2-İsrail-14.03.1996
3-Makedonya-07.09.1999
4--Bosna ve Hersek-03.07.2002
5-Filistin-20.07.2004
6-Tunus-25.11.2004
7-Fas-07.04.2004
8-Suriye-22.12.2004--01.01.2007
(06.12.2011’de Karşılıklı Askıya alındı)
9-Mısır-27.12.2005
10-Arnavutluk-22.12.2006
11-Gürcistan-21.11.2007
12-Karadağ-26.11.2008
13-Sırbistan-01.06.2009
14-Şili-14.07.2009
15-Ürdün-01.12.2009--22.11.2018
tarihinde sona erdi.
16—Lüblan-14.07.2009
17--Morityus09.09.2011
18--Güney Kore-01.08.2012
19—Malezya-17.04.2014
20-Kosova-28.09.2013
21—Moldova-11.09.2014
22-Fareo Adaları-01.10.2017
23—Singapur-14.11.2016
24—Gana-
25-Sudan-24.12.2017
26-Katar-2018
4.1--Halihazırda 13 ülke/ülke
grubu (Peru, Ukrayna, Kolombiya, Ekvator, Meksika, Japonya, Kongo Demokratik
Cumhuriyeti, Kamerun, Seyşeller, Körfez İşbirliği Konseyi, Libya, MERCOSUR ve
Çad) ile STA müzakereleri devam etmektedir.
4.1.1--Söz konusu müzakereler
kapsamında; Peru, Meksika, Japonya ile yürütülen müzakerelerde hizmet ticareti
ve yatırımlara ilişkin fasıllar da görüşülmektedir.
4.2--Ayrıca, 10 ülke/ülke
grubu (ABD, Kanada, Tayland*, Hindistan, Endonezya**, Vietnam, Orta Amerika
Topluluğu, Afrika Karayip Pasifik Ülkeleri, Cezayir ve Güney Afrika
Cumhuriyeti) nezdinde de STA müzakerelerine başlama girişiminde bulunulmuştur.
4.3--AB’nin bölge
ülkelerinden
1--Cezayir (1 Eylül 2005),
2--Mısır (1 Haziran 2004),
3--İsrail (1 Haziran 2000),
4--Ürdün (1 Mayıs 2002),
5--Fas (1 Mart 2000),
6--Filistin (1 Temmuz 1997)
ve
7--Tunus (1 Mart 1998) ile
Ortaklık Anlaşmaları,
8--Lübnan (1 Mart 2003) ile
Geçici Anlaşması ve
9--Suriye (1 Temmuz 1977) ile
parafe edilmiş ancak yürürlüğe konulmamış bir İşbirliği Anlaşması
10—Vietnam ile STA-2019
11--AB-Japonya Ekonomik
Ortaklık Anlaşması imzalanmış olup, Türkiye'nin Japonya ile serbest ticaret
anlaşması (STA) müzakerelerinin devam etmekte.
5—Türkiye STA larının
Etkileri:
5.1--AB ile STA imzalayan
ülkeler, Gümrük Birliği sebebiyle Türkiye pazarına ürünlerini tarifesiz
satabilirken, Türkiye bu ülkelerle ayrı bir anlaşma imzalamadığı sürece o ülke
pazarlarına ürünlerini tarifesiz bir şekilde satamıyor.
5.2--Güçlü otomotiv sektörü
ile Japonya'dan gelen otomotiv ürünlerine AB pazarında 7 yıllık geçiş
sonrasında sıfır vergi uygulanacak olması,
AB nin Türkiye'den yaptığı ithalatın azalmasına sebep olabilir."
5.3-Türkiye’nin Serbest Ticaret Anlaşması İmzaladığı
Ülkelerle Dış Ticaret Artış %
(a)
(b) ( c ) (axc)
Ülkeler…Dönem… İhracattaki Artış……İthalattaki
Artış….ihracat/ithalat
Filistin………… 2005 – 2012…...568……………….52………………….10.9……......…..6191
Mısır……………2007 – 2012…...307……………….105………………….2.9……........….890
Tunus………….. 2005 – 2012 …..170……………….66…………………..2.6…......……..442
İsrail……… …….1997-2012…. …495………………631………..………..0.78……......…386
Şili……………….2011 – 2012……33……………… 1,8…………………18.3…….............603
Bosna-Hersek….2003 –
2012…...298……………..1238………………...0.24…………71
Fas………….......….. 2006 – 2012……84………………..146…………………0.6……...…..50
Makedonya……. 2000-2012……154……………….886………………..0.17…….……26
Hırvatistan……. 2003-2012…… 134……………… 1156……………….0.11………...15
Suriye………….. 2007 – 2012 …..36…………………73………………….0.5…….....….18
Arnavutluk ………2008 – 2012 ….16………………..169………………….0.1…..……2
Gürcistan……….. 2008 – 2012 …...25………………..65…………………..0.4………10
Karadağ…………. 2010 – 2012……7…………………188………………..0.04……...0.3
Sırbistan………….2010 – 2012……24……………….87…………………..0.3……...…7
Ürdün……………. 2011 – 2012……52……………….44…………………..1.2……....62
5.3.1—Yorum:
1--Türkiye ile STA ülkeleri arasında 2012-2016 döneminde gerçekleşen dış ticaret verileri dikkate alındığında,
1.1--Türkiye’nin canlı
hayvanlar ve gıda maddeleri (0),içkiler ve tütün (1) ve çeşitli mamul eşya (8)
mal guruplarında karşılaştırmalı üstünlüğe;
1.2--akaryakıt hariç
yenilmeyen hammaddeler (2), hayvansal, bitkisel katı ve sıvı yağlar, mumlar (4)
ve başka yerde belirtilmeyen kimya sanayi ve buna bağlı sanayi ürünleri (5) mal
guruplarında ise karşılaştırmalı dezavantaja sahip olduğu görülmektedir.
1.3--Mineral yakıtlar, yağlar
ve alkali ürünler (3), başlıca sınıflara ayrılan işlenmiş mallar (6) ve makine
ve ulaştırma araçları (7) ticaretinde ise Türkiye’nin karşılaştırmalı üstünlük
veya dezavantaja sahip olup olmadığına ilişkin bir karar verilememiştir.
1.4--2002-2012 Dönemi STA
kapsamında Yapılan İhracatın Toplam İhracat İçindeki Payı için STA ların ihracatı
fazla değişmezken,toplam ihracat ciddi şeklide artmıştır.
2—Türkiye yaklaşık olarak
ihracatının % 12’sini, ithalatının ise % 9’unu STA
ülkeleriyle yapmaktadır.
2.1--Türkiyenin imzaladığı
STA lar içinde En yüksek axc yani ihracatı yüksek ihrc/ith çarpımı yüksek
ülkeler filistin,mısır,tunus,İsrail olup kazançlı çıktığı ülkelerdir.
2.2--Öte yandan kazançlı
çıktığı ve ihracatını artırabileceği ülkeler
Şili,Bosna-Hersek,Fas,Makedonya,Hırvatistan,Gürcistan,Sırbistan olabilir.
2.3--Türkiye STA ülkeleri içerisinde
en fazla ihracatı EFTA’ya yaparken, en fazla ithalatı Güney Kore’den
yapmaktadır.
2.4--Dış ticaret dengesi
açısından bakıldığında Güney Kore, EFTA ülkeleri, Malezya ve Şili
dışında kalan STA ülkeleriyle
yapılan ikili ticarette Türkiye’nin dış ticaret fazlası
verdiği görülmektedir.
5—AB ile Gümrük Birliği müzakerelerinde karar verici AB nin patronu Almanya Başbakanı olabilir.Bu durumda ülke olarak uzatmaların oynanacağı bir durum sözkonusu olabilir.
Kaynak:
1--bbc.com/turkce
2--dergipark.org.tr/tr/download/article-file/343495
3--journal.tarekoder.org/tr/download/article-file/253486
4--orgtr.org/turkiye-ile-serbest-ticaret-anlasmasi-sta-bulunan-ulkeler/
5--ithib.org.tr/tr/dis-ticaret-ihracat-rehberi-serbest-ticaret-anlasmalari.html