İklim Değişimi Dünyanın
Eksenini Kaydırıyor:
1--Coğrafi kutuplar dünyanın
rotasyon eksenini belirledikleri gibi değişimlerini de gösteriyorlar. Dünyamızın
ekseni gerçekten de gidip, geliyor ve yıl içinde veya daha uzun bir süre içinde
hafif sarkaç hareketleri yaşanıyor. Bunun nedeni dünyanın içindeki kütle
dağılımları.
2--Örneğin: yer mantosundaki
konveksiyon akımları ya da yerkabuğunun yavaş yavaş son Buz devrindeki konumuna
dönmesi... Ayrıca yeryüzündeki diğer süreçler de dünya ekseninin kaymasına yol
açıyor.
3--En önemli faktör dünyadaki
su kütlelerinin dağılımı. Buz örtüsünün, buzulların, okyanusların ve yeraltı su
rezervlerinin ağırlığı ve konumları su kütle dağılımını dolayısıyla da
gezegenimizin “dengesizliğini” etkiliyor.
4--İnsanın dünyamızın kütle
dengesi üzerindeki etkisinin, dolayısıyla da dünyanın ekseni üzerindeki
etkisini Çin Bilimler Akademisi’nden Shanshan Deng ve ekibi araştırdı. Uzmanlar
1970’li yıllardan bu yana ki kutup hareketlerinin hızını ve büyüklüğünü
belirlemeye izin veren Earth Rotation and Reference Systems Service (IERS)
verilerinden yararlandılar. Buna göre
4.1--1990’ların ortalarından
bu yana kutup hareketleri önemli ölçüde değişmiş. Yönleri daha çok güneyden,
doğuya doğru değişirken, kutup kaymasının hızı da 17 kat artmış. Sürpriz bir
biçimde bu değişim ne buz devrinin izostatik dengesi ne de manto konveksiyonuna
bağlı olarak gerçekleşmiş.
4.2--Okyanusların ve atmosferin
etkileri de gözlemlenen değişimleri tümüyle açıklamıyor. Bu da dünyadaki su
dağılımının önemli bir rol oynadığını akla getiriyordu. Bunun gerçekten doğru
olup olmadığı ve etkinin tam olarak nerede olduğunu araştırmacılar GRACE ve
GRACE-FO uydu misyonlarının verileriyle belirlemişler. Bunların uyduları 2002
yılından bu yana dünyanın yerçekimini ölçüyor ve örneğin buz kütleleri, yeraltı
su kaynakları veya diğer hidrolik faktörlerin değişip, değişmediği hakkında
bilgi veriyorlar.
5--Sonuçlara göre dünya
üzerinde su dağılımı gerçekte 1990’lardan önce de kutup hareketleri üzerinde
etkili olmuş ama kutup kayması o zamandan bu yana yılda ortalama olarak 3,26
milimetre doğuya doğru kayıyor. Uzmanlar en önemli etki faktörü olarak küresel
ısınmaya bağlı büyük buz kütlelerinin kaybını gösteriyorlar. Çünkü küresel
ısınma yüzünden her şeyden önce Kuzey Kutbunda buz kaybı yaşandığı için
dünyadaki su dağılımı, dolayısıyla da kütle dengesi değişmiş.
5.2--Küresel ısınma yüzünden
buzların daha hızlı erimesi 1990’lı yıllardaki kutup hareketlerindeki yön
değişiminin en olası nedeni diyor araştırmacılar. Alaska, Grönland ve Antların
güneyi en fazla buzul kaybının yaşandığı bölgelerdir ve bu durum hidrolik kütle
dağılımıyla da anlaşılmakta. Ve bu da Grönland’daki eriyen buzulların kutup
kaymasını etkilediği şeklinde sonuçlanan araştırmayı da destekliyor.
5.3--Ne var ki buz kaybı tek
başına tüm değişimleri açıklaya-mıyor. İnsanların su rezervlerine doğrudan
müdahaleleri de oyuna giriyor. Yeraltı su kaynaklarının çok fazla kullanılması
yeraltı su rezervlerinin boşalmasına neden oluyor.
5.4--Veriler örneğin Kuzey
Hindistan ve Yakındoğu gibi bölgelerdeki yeraltı su kıtlığının da kutup
kaymasını önemli ölçüde tetiklediğini göstermiş.
5.5--Araştırma özellikle de
insanın müdahalesine bağlı kütle değişimlerinin, dünyanın eksenini kaydırmaya
yetecek kadar büyük olduğunu göstermesi açısında önem taşıyor.
6—Yorum:Küresel ısınma
nedeniyle eriyen buzul kaynaklı su dünya ekvatoru çevresinde yerleşmekte ve
buna bağlı eksek kaymasına yol açmakta aynı anda yeraltı sularındaki değişimde
eksek kaymasına yol açacara eksenin biraz daha eğik hale gelerek gelen güneş
ışınımlarının daha yatay gelmesine yol açmakta.Bu ise kışın daha yoğun yağışa
yol açmakta.yada bu durum aynı anda küresel soğumaya yol açabilir mi.
Kaynak:HBT-Polar Drift in the
1990s Explained by Terrestrial Water Storage Chan- ges, Geophysical Research
Letters, 22.03.2021.