Sıcak Paranın Kaçması Ve
Şoklar
1--Ekonomide para akışı ile bir
boruda su akışı matematik anlamda aynı davranışı ifade eden İki yapıdır.Sonuçta
her türlü akış, akışkanlar mekaniğinin kuralları ile ifade edilebilir.Yeter ki
parametrelerin uygun analojik karşılıkları saptanabilsin. Bunlardan biride
ekonomide para akışıdır.
2--Sıcak paranın bir gecede
ülke dışına çıkması ve bunun sonucu oluşan şok(kriz) dalgalarının Etkisiyle bir anda dövizin yükselmesi,yerel paranın
değer kaybetmesi,borsanın çökmesi,bu olayın doğal sonucudur.
2.1--Bu problem,akışkanlarda
su darbesi problemi ile aynı kategoride anlaşılabilir.Su darbesi-su koçu,boru
içinde belli hızla akan sıvının,bu akışı kontrol eden vananın aniden kapatılması
Sonucu oluşan şok dalgalarının etkisiyle oluşan basıncın, boruyu patlatması
olayıdır.
2.2--Akışkanlar Mekaniği
kitaplarında ayrıntılı olarak incelenen bu problem,ekonomide Sıcak paranın
aniden kaçması sonucu oluşan şok dalgaları problemini incelemek için İyi bir
araç olabilir.Sonuçta karşılıklı parametreler saptandıktan sonra aşağıdaki
formüller elde edilir.
3--Parametreler:
Li=paranın likiditesi ,r=para yoğunluğu ,d=piyasa derinliği
C=Basınç dalgasının hızı , t=basınç dalgasının yol alma süresi,
T=Paranın kaçma süresi ,V=Para hızı , Nm=parasal mach sayısı
P =DK=döviz kuru Lip=piyasa likiditesi P=Basınç
r=toplam para/piyasa hacmi
4—Formüller:
C=kök(1/r(1+Li.d/Lip)) (1)
t=2.T/C (2)
DK=r.C.V (3)
Nm=V/kök(Li/r) (4)
4.1--Örnek Problem:
100 işletmeciden oluşan
değeri 10.000 TL ve Likiditesi 0,8 olan
piyasadan ki piyasa derinliği 2 olarak kabul edilirse,bu piyasadan 2 saatte
Likiditesi 0,9 olarak 500 TL çekiliyor.
1-Çekilen paranın yoğunluğu
2-Basınç dalgasının hızı 3-Basınç dalgasının yol alma süresi
4-Bu paranın çekilmesiyle
oluşan döviz kuru 5-Parasal mach sayısı 6-para hızı
Çözüm=
1- r=10000/100=100
6- V=500/2=250 Tl/h=0,07 TL/sn
2- C=kök(1/100(1+0,92/0,8))=0,05 m/s=0,05
m/s
3- t=2.2.3600/0,05=288000 sn=80 saat
4- DK=100.0,05.0,07=0,35
5- Nm=0,07/kök(0,9/100)=0,73 ses altı
akış
4.2--Sonuçlar: Sıcak paranın kaçması sonucu oluşan şok ve buna bağlı
döviz kuru yükselmesi yada Borsanın çöküşü (3) ifadesine göre şoku zayıflatmak için
1-piyasa derinliği ile
ters(şoka karşı sığ piyasalar iyi)
2-piyasadan çekilen paranın
likiditesi ile ters(şoklara karşı likiditesi düşük para),
3-piyasa Likiditesi ile doğru(piyasa likite yakın olmalı)
4-paranın yoğunluğu düşük
olmalı,bu anlamda Az para-geniş piyasa
5-paranın akış hızı düşük olmalı,bu anlamda para çekerken geniş süredeAz para çekilmesi şoku zayıflatır.
1--Parametreler:
Li=paranın likiditesi ,r=para yoğunluğu ,d=piyasa derinliği
C=Basınç dalgasının hızı , t=basınç dalgasının yol alma süresi,
T=Paranın kaçma süresi ,V=Para hızı , Nm=parasal mach sayısı
P =DK=döviz kuru artış
Lip=piyasa likiditesi P=Basınç
2—Formüller:
C=kök(1/r(1+Li.d/Lip))
……….(1)
t=2.T/C………………………..(2)
DK=r.C.exp(C.Y)……………..(3)
NM=V.kök(Li/r)………………(4)
r=toplam para/piyasa hacmi
c=firmalar arası bağlanma
açısı(rad)
y=firmalar arası
rekabet(sürtünme) katsayısı
firmalar paralel hareket
ediyorsa c=0,
firmalar yoğun rekabet
içindeyse y=0,5
firmalar zayıf rekabet
ediyorsa y=0,001
3--Örnek Problem:
100 işletmeciden oluşan
değeri 10.000 TL ve Likiditesi 0,8 olan
piyasadan ki piyasa derinliği 2 olarak kabul edilirse,bu piyasadan 2 saatte
Likiditesi 0,9 olarak 500 TL çekiliyor.Bu piyasada firmalar arası bağlanma
açısı dik(=3,14/4=0,78 rad)ve rekabet çok güçlü y=0,7
buna bağlı olarak
1-Çekilen paranın yoğunluğu
2-Basınç dalgasının hızı 3-Basınç dalgasının yol alma süresi
4-Bu paranın çekilmesiyle
oluşan döviz kuru 5-Parasal mach sayısı 6-para hızı
Çözüm=
1- r=10000/100=100
6- V=500/2=250 Tl/h=0,07 TL/sn
2- C=
3- t=2.2.3600/0,05=288000 sn=80 saat
4- DK=100.0,05.0,07=0,35x1,72=0,60
5- Nm=0,07/
4--Sonuçlar:
1--Sıcak paranın kaçması
sonucu oluşan şok ve buna bağlı döviz kuru yükselmesi yada Borsanın çöküşü (3)
ifadesine göre şoku zayıflatmak için
1-piyasa derinliği ile
ters(şoka karşı sığ piyasalar iyi)
2-piyasadan çekilen paranın
likiditesi ile ters(şoklara karşı likiditesi düşük para),
3-piyasa Likiditesi ile doğru(piyasa likite yakın olmalı)
4-paranın yoğunluğu düşük
olmalı,bu anlamda Az para-geniş piyasa
5-paranın akış hızı düşük
olmalı,bu anlamda para çekerken geniş sürede Az
para çekilmesi şoku zayıflatır.ayrıca firmalar arası piyasa rekabet daha az olursa( y=0,01 gibi) ve firmalar
paralel hareket edip birbirini kolluyorsa(tekelci)(c=0) İse çöküntünü şiddeti
yada döviz kurundaki yükselme 0,60 yerine 0,35 olurdu.
2.1—Parametreler:
z=sönüm sayısı(0,1) q=sönüm oranı k=direngenlik-elastikiyet
m=parasal kütle Li=likidite=1/m m=parasal akışın vizkozitesi
Re=reynolds sayısı
2.2—Reynolds Sayısı:
Re=r.v.d/m=r.v.d.Li
R=akışın yoğunluğu v=akış hızı
d=akışın geçtği kesitin derinliği-çapı
m=akışın vizkozitesi Li=akışın likiditesi z=sönüm sayısı(0,1) q=sönüm oranı
k=piyasa
elastikiyeti-direngenlik
1/2
2.3—sönüm sayısı….Z=q.Li/2.(k.m)
2.4—Akışın Durumları:
z=1 Re:0…..2000 arası…….akış laminar
z=(0,1) Re:2000….4000 arası.. yarı türb.(kaotik)
z=0 Re:4000 den büyük….. türbülanslı
2.5--Yukarıdaki örnekte piyasa sönüm
sayısı q=0,4(%40) ve
direngenlik(piyasa
elastikiyeti k=2(yumuşak yay-elastik
piyasa) olsun.Li=0,8
m=V.r=10000x100=1000000
TL buna göre z=(0,4x0,8)/(2.
ölçeklendirilmiş piyasa
derinliği d=0,001 olsun ve reynolds sayısı
Re=k1.V.d.r.Li=10x1000000x0,0001x100x0,8=8000
türbülanslı
şizofrenik(kapalı) piyasa
olduğu ortaya çıkar.
3-Piyasanın ateşi:
formül P.V=R.T
P=paranın değerindeki V=Piyasa
Emisyon Hacmi T=273+t T= piyasanın ateşindeki R=sabitP=Paranın 100 ortalama ölçekli piyasa
değeri(100 üstü değerli,altı değer kaybı)=80 olsun
Piyasa hacmi… V=10000 ve R=2400 olsun buna göre piyasa ateşi t=(80x10000/2400)-273=60
C
Bulunur.
Sağlıklı sıcaklık t=35 C
olduğu için piyasa yüksek ateşli olduğu ortaya çıkar.
4-(*5) formülüne göre bu
piyasanın verimi için
P=0,8,,,r=100 ..,,Vg=0,02 TL/sn olarak hesaplanmış olsun. Cp=0,3
T=333…Cp.T=100 bulunur. d=0,001 verilmişti.
100 ölçekli piyasa
kredilndirmesinde h=20(zayıf karedilendirme derecesi) olsun
formülden tam türbülans
n= 0,49 hesaplanmış olsun
Buna göre verim n=0,49 göbekli ekonomi olduğundan(normalde sağlıklı
ekonomide n=0,75 olmalı n=1 eYaklaştıkça sistem mükemmel ve uzun ömürlü olur
sistemin ömrü ortalama verim ile ilişkili olarak Ö=914x
Bu yaklaşıma göre verimi yani
toplam faktör üretkenliği artırmak için:
1-Vg artırılmalı(büyüme hızı
artmış 2-d artmış,bunu sağlayan bir ölçüde sıcak sermaye girişi olabilir.Sıcak
sermaye girişi ile piyasa hacmi(d) artar bunaunla bağlantılı yerel paranın değeride
artar.(Py/Pd=Ad/Ay,,P/r+
Buda ekonomik sistemi hem
sağlıklı hem de uzun ömürlü kılar.Monopollerde ise türbülansa karşı dev
ekonomilerde Vg düşürülmeli.W nin artması yani ihracat-ithalat farkı artmalı.
r(paranın yoğunluğu),Li(likiditesi),h(kredilibilite
)yüksek olursa verim yüksek olur.
4-Dalga Fonksiyonu N=f1
v=dalganın hızı f1=0(t=0 anında) ,,,,t=tmax. .v2=0
N=Ekonomik
patlamanın(çöküntü) şiddeti 3 e bağlı örnek probleme göre
DK=0,60=N f1=0, 1 olsun v1=N/f1
Yorumlar:
1-Ekonomik kütle=1-Ekonomik
hacim ile doğru 2-süre ile doğru 3-paranın yoğunluğu ile doğru 4-piyasa
derinliğinin karesi ile doğru orantılıdır..1-ekonomik kütle arttıkça sönüm
oranı(z) azalır ve sıfıra yaklaşır ekonomi tam türbülansa elverişli hale gelir
ve bu durumda hücre verimi(n=0 a)yaklaşır.Bu nedenle en iyi ekonomik kütle orta
ve küçük ölçekli işletmelerin(kobi) olduğu ekonomik sistemdir.
2-Tam türbülansta 1-ekonomik
verim(n=0 a) yaklaşır.Böyle ekonomide
2.1-K sayısı 1 yaklaşır buna göre 1-para
yoğunluğu(r ) kısmen yüksektir.