Hatay Amik Ovasında Ürün Deseni -Tarımsal Sorunlar-Öneriler.
1--Antakya'nın Amik Ovası, 1
milyon 150 bin dekar büyüklüğü ile Türkiye'nin önemli tarımsal üretim
merkezlerinden biri.
2--Ovada yakın zamana kadar geleneksel
olarak üç ürün yetiştirilirdi: Buğday, pamuk ve mısır. Son yıllarda pamuk
üretimi hızla gerilerken buğday üretimi artıyor.
3-- Bu yıl ovanın yüzde
85-90'nında buğday ekili.
3.1--Çiftçilerin buğdaya
yönelmesinin iki önemli nedeni var. Birincisi su kaynaklarının yetersizliği,
ikincisi pamuk ve mısır üretim maliyetlerinin çok yüksek olması.
4--Dikkat çekici bir başka
gelişme ise, Amik Ovası'na nar ve zeytinin girmesi. Ovada, yer yer 250 - 500
dönüm büyüklüğünde henüz ürün vermeyen bir iki yıllık nar ve zeytin bahçeleri
var. Yakın zamanda özellikle zeytin dikiminin yaygınlaşması bekleniyor.
5--Ayrıca ovada kanola ekimi
konusunda da denemeler dikkat çekiyor.
6--Buğday tarlalarının arasında
üretime hazırlanmış az sayıda tarlaya pamuk veya mısır ekilecek. Mısır ve pamuk
girdileri pahalı, su ihtiyacı fazla olduğu için eskisi gibi çok tercih
edilmiyor.
7--Su sorunu nedeniyle Amik Ovası'nın ürün deseni
ciddi olarak değişiyor. Çok su isteyen ama katma değeri de çok yüksek olan
pamuğun yerine, daha az su isteyen, ekimi kolay ve daha ucuz olan buğdaya
yönelme var.
7.1--Bu yönelme bölgedeki
tarımsal sanayiyi de değişime zorluyor. Pamuk çırçır işletmelerinin sayısı
azalıyor. Ayakta kalanlar da çok düşük kapasite ile çalışıyor. Binlerce dolar
ödeyip pamuk hasat makinesi alanlar, ikinci el olarak satmaya çalışıyor.
8-- Ovanın su kaynağı olan Amik
Gölü, sıtmaya karşı mücadele için (1954-1975 yılları arasında) kurutulunca
ovada su sorunu başladı.DSİ Amik gölüne yeniden su verebilir mi yeniden kuş
cenneti olan amik gölü hayat bulabilir mi. Sıtmaya karşı sivrisinekler
öldürüldü.Sivrisinek ölünce kurbağalar onlar ölünce yılanlar onlarda ölünce
kuşlar vs öldü.Böylece Amik ovası kuş cenneti olmaktan çıktı.
8.1--Bir dönem göçmen kuşların
en önemli duraklarından biri olan Amik Gölü'nün olduğu alanda şimdi uçakların
inip kalktığı Antakya Havaalanı var. Ama, ovayı sulayacak su yok.
9--Amik Gölü'nün yeniden
oluşturulması mümkün değil. Mümkün olabilir mi.Fakat ovaya su sağlayacak
kaynaklar var.Ovaya su sağlayacak kaynaklar amik gölünü vasıtasyla beslenebilir
bu suretle hem göl hem ova kurtulabilir mi.
9.1--Asi ve Afrin nehirleri bu
aylarda gürül gürül akıp Akdeniz'e dökülüyor. Asi Nehri Lübnan'da doğar.
Suriye'den geçer ve 40 kilometre boyunca Türkiye ile Suriye arasında sınır
oluşturur ve Türkiye'den Akdeniz'e dökülür.
9.2--Suriye tarafında Asi
üzerinde 4 baraj var. Tarımsal sulama zamanı, yani çiftçinin suya ihtiyacı
olduğu zaman Suriye nehre su vermez.
9.3--Afrin ise, Türkiye'de
doğan, Suriye'ye geçen ve tekrar Türkiye'den denize dökülen bir nehir. Bu nehir
üzerinde de Suriye'nin iki barajı var.
9.4--Türkiye'nin Asi ve Afrin
üzerinde barajı yok. Topraklarından geçen bu iki nehirden de yararlanamıyor.
9.5--Yaklaşık 40 yıldan beri
Suriye ve Türkiye'nin işbirliği ile bir dostluk barajının kurulması gündemde.
Fakat atılmış somut hiç bir adım yok. Çiftçiler kendi olanakları ile nehirlerin
geçtiği yerlerde topraktan bentler oluşturarak bir miktar su tutmaya çalışıyor.
Fakat çok ilkel şartlarda yapılan bu bentler su sorununa çözüm olmaktan çok
uzak.
9.6--Yapılan tek yatırım
1985'te inşaatına başlanan ve 1989'da tamamlanan Beyazçay üzerindeki Yarseli
Barajı. Barajda 55 milyon metreküp su tutuluyor. Yaklaşık 60 bin dönüm
sulanabiliyor. Su tutma kapasitesini 10 milyon metreküp artırmak amacıyla yakın
zamanda 3 milyon lira yatırım yapıldı.
9.6.1--Asi nehrinden baraja su
pompalamak için 6 pompa alındı. Bu pompaların çalıştırılarak baraja su
verilmesi için yıllık 1.5 milyon liralık elektrik parası gerekiyor. Bu parayı
kimse ödemek istemediği için pompalar çalıştırılamıyor. Baraj yönetimi
"suyu kullanan çiftçi ödesin" diyor. Çiftçiler ise, "maliyetler
zaten yüksek parayı devlet ödesin" diyor.
10--Tarımsal girdi fiyatları
çok yüksek. Türkiye'deki çiftçi dünyanın en pahalı mazotunu kullanıyor.
Antakya'ya sınır komşusu Suriye'deki çiftçi mazotun litresine 70 kuruş ödüyor.
Antakya'daki çiftçi 2 lira 70 kuruş ödüyor.
11--Girdilerden alınan vergiler
çok yüksek. Mazotta özel tüketim vergisi, gübrede katma değer vergisi düşürülse
girdi maliyetlerinde ciddi bir düşüş olacak. Gübreden yüzde 18 KDV alınıyor.Bu
düşürülebilir.
12-- Üretim destekleri hem çok
yetersiz hem de zamanında ödenmiyor. Zamanında ödenmeyen desteğin hiçbir yararı
yok.
4- Sulama için elektrik
kullanan çiftçilerin hepsi borç batağında. Hatay'da 5 bin 600 ruhsatlı bir o
kadar da kaçak kuyu var. 1200 abone icra takibinde, 2740 abone de kanuni
takipte. Çiftçinin yüzde 90'ı elektrik borcunu ödeyemiyor. Sorun o kadar büyüdü
ki, enerji borcunun faizi silinse bile ana parayı ödeyecek çiftçi sayısı son
derece az.
5- Ülkedeki modaya uyarak
zeytincilik yapmaya karar veren , bir çok üretici, girişimci gibi Gemlik fidanı
dikmiş.
5.1--Ürün almaya başlayınca
Gemlik dikmekle ne kadar büyük bir hata yaptığını fark etmiş. Fakat iş işten
geçmiş. 17 bin fidanı aşılamaya kalksa bir dört yıl daha ürün almak için
bekleyecek. Yaptığı yatırımın maliyeti en az iki kat artacak.
5.2--Hatay, Türkiye'deki zeytin
varlığının yaklaşık yüzde 10'una sahip. 2008 rekoltesine göre, 150 bin tonu
aşkın üretimi ile Aydın'dan sonra Türkiye'nin ikinci büyük zeytin üreticisi.
Zeytinin % 85'i zeytinyağı üretiminde değerlendiriliyor. İlde 15 milyonu aşkın
zeytin ağacı var. Son yıllarda ülkede başlayan zeytin dikme seferberliğinde de
Hatay ilk sıralarda. Yılda ortalama 1.5 milyon yeni zeytin fidanı dikiliyor.
Fakat ne yazık ki bu fidanların yüzde 80'ini Gemlik zeytini oluşturuyor.
5.3--Oysa, Gemlik zeytini
Hatay'ın iklim koşullarına uygun değil. Hava şartlarına bağlı olarak yeterince
yağ tutmuyor. Yine iklim şartlarına bağlı olarak Hatay'da Gemlik zeytininin
kabuğu sertleştiği için salamura, sofralık olarak da kullanılamıyor.Burada
bölgeye en uygun zeytin ağacı tipi her yerde olduğu gibi yöresel ağaç.Bu ağaç
bölgeye özgü bir tür olan Haşeba zeytinini. Haşeba erken hasat edildiğinde yağ
oranı azalıyor. Bu nedenle diğer türlere göre biraz daha geç hasat edilmesi
gerekiyor. Fakat, makineli hasada çok uygun. Verimi yüksek. Ayrıca zeytin
kanserinin görülmediği tek tür olarak biliniyor.
5.3.1--Bölgeye uygun Haşeba ve
benzeri türler geliştirilirse ve birkaç
marka yaratılırsa, Hatay, zeytinyağında dünyanın sayılı merkezlerinden biri
olmaya aday. Bugüne kadar uçakla ilaçlama yapılmadığı için organik üretim
konusunda da büyük potansiyeli var.
Kaynakça:Amik Ovası'nda ürün
deseni değişiyor--Ali Ekber YILDIRIM—www.dunya.com