Ekonomik Tsunami Ve Asya Krizi:
1--Önsöz:Dünya para okyanusundaki adalarda,bu ülkelerden hedge fonlarının(sıcak paranın) kaçması ile oluşan ekonomik dalgalar ve oluşan tsunamiler uçak hızında ilerleyerek kıyı ekonomilerini alt üst edebilir.
2--Temel formüller:1-Ülke verimi
1.1-firma bağlanması exp fonksiyonu
2-eko tsunami dalga ilerleme ifadesi
3-ekonomik şok absorberi(merkez bankası öz kaynakları)-rezonansa bağlı(yay+amortisör)
3--Temel Formüller ve gösterimler:
Re:Reynolds sayısı
Vg=para akış hızı(TL/sn)
M=paranın akıcılıgı(vizkozitesi)=1/Li
r=paranın yogunlugu
d=piyasa derinliği
C:direnc katsayısı
t: süre
Z:Para akışına karşı olusan direnc ,
1--dP/dt=paranın değerinin kaybı= H:Rxt:toplam direnc
2--enflasyon=E= -dP/dt(paranın değerinin zamana göre azalışı)
Eg: sisteme giren enerji ,
Eç: sistemden çıkan enerji
P=Para değeri,
h=kredi derecesi
1--Laminar akışta C:64/Re
-0.25
2--Türbülanslı Akışta C=0,316xRe, Z=CxV²/d
W=hareket =1/2.mv² =1/2.V.d .r.t. v
v=paranın ring(sirkülasyon) hızı
V=ekonom. hacim
Akışkanlar Mekaniğine göre
1-Reynolds Sayısı ve akışın durumu: Re=(V.d.r)/m=V.d.r.Li
1-:toplam verim(toplam faktör üretkenlik:
n= Eç/ Eg =1- (( Z-W-cpT+k3h)/ Eg)
3-Sıcak Paranın Kaçması Ve Şoklar:
Parametreler:
Li=paranın likiditesi ,r=para yoğunluğu ,d=piyasa derinliği
C=Basınç dalgasının hızı , t=basınç dalgasının yol alma süresi,
T=Paranın kaçma süresi ,V=Para hızı ,
Nm=parasal mach sayısı
P =DK=döviz kuru artış
Lip=piyasa likiditesi
P=Basınç
1-- C= …(1)
2—Ekonomik rizde oluşan basınç dalgası-tsunaminin yol alma süres… t=2.T/C
3-- DK=r.C.V.
4-- Nm=V/
r=toplam para/piyasa hacmi , DK=döviz kuru
c=firmalar arası bağlanma açısı(rad)
y=firmalar arası rekabet(sürtünme) katsayısı
firmalar paralel hareket ediyorsa c=0,
firmalar yoğun rekabet içindeyse y=0,5
firmalar zayıf rekabet ediyorsa y=0,001
Örnek Problem:
100 işletmeciden oluşan değeri 10.000 TL ve Likiditesi 0,8 olan piyasadan ki piyasa derinliği 2 olarak kabul edilirse,bu piyasadan 2 saatte Likiditesi 0,6 olarak 500 TL çekiliyor.Bu piyasada firmalar arası bağlanma açısı dik(=3,14/4=0,78 rad)ve rekabet çok güçlü y=0,7--buna bağlı olarak =1,72
1-Çekilen paranın yoğunluğu
2-Basınç dalgasının hızı
3-Basınç dalgasının yol alma süresi nedir
4-Bu paranın çekilmesiyle oluşan döviz kuru 5-Parasal mach sayısı ç-para hızı nedir.
Çözüm=
1- paranın yoğunluğu….r=10000 TL/100 işletmeci=100
2- V=500 TL/2 saat=250 Tl/h=0,07 TL/sn
2- C= =0,05 m/s
3- t=2.2.3ç00/0,05=288000 sn=80 saat
4- DK=100.0,05.0,07=0,35x1,72=0,60
5- Nm=0,07/ =0,73 ses altı akış
4--Sonuçlar: Sıcak paranın kaçması sonucu oluşan şok ve buna bağlı döviz kuru yükselmesi yada Borsanın çöküşü (3) ifadesine göre şoku zayıflatmak için
1-piyasa derinliği ile ters orantılı olduğu(şoka karşı sığ piyasalar iyi)
2-piyasadan çekilen paranın likiditesi ile ters orantılı olduğu (şoklara karşı likiditesi düşük para),
3-piyasa Likiditesi ile doğru orantılı olduğu(piyasa likite yakın olmalı)
4-paranın yoğunluğu düşük olmalı,bu anlamda Az para-geniş piyasa
5-paranın akış hızı düşük olmalı,bu anlamda para çekerken geniş sürede Az para çekilmesi şoku zayıflatır.
5.1--ayrıca firmalar arası piyasa rekabet daha az olursa( y=0,01 gibi) ve firmalar paralel hareket edip birbirini kolluyorsa(tekelci)(c=0) İse çöküntünü şiddeti yada döviz kurundaki yükselme 0,60 yerine 0,35 olurdu.
2-Reynolds Sayısı ve akışın durumu
2.1--Yukarıdaki örnekte piyasa sönüm sayısı q=0,4(%40) ve direngenlik(piyasa elastikiyeti . k=2(yumuşak yay-elastik piyasa) olsun.
Li=0,8 ,,,m=V.r=10000x100=1000000 TL buna göre
z=(0,4x0,8)/(2. )=0,000113 bulunur.
ölçeklendirilmiş piyasa derinliği d=0,001 olsun ve reynolds sayısı Re=k1.V.d.r.Li=10x1000000x0,0001x100x0,8=8000 türbülanslı şizofrenik(kapalı) piyasa olduğu ortaya çıkar.
3-Piyasanın ateşi: formül P.V=R.T P=paranın değerindeki
V=Piyasa Emisyon Hacmi T=273+t T= piyasanın ateşindeki R=sabit P=Paranın 100 ortalama ölçekli
piyasa değeri(100 üstü değerli,altı değer kaybı)=80 olsun
Piyasa hacmi… V=10000 ve R=2400 olsun buna göre
piyasa ateşi t=(80x10000/2400)-273=60 C bulunur.
Sağlıklı sıcaklık t=35 C olduğu için piyasa yüksek ateşli olduğu ortaya çıkar.
4-(*5) formülüne göre bu piyasanın verimi için P=0,8,,,r=100 ..,,Vg=0,02 TL/sn olarak hesaplanmış olsun.
Cp=0,3 T=333…Cp.T=100 bulunur. d=0,001 verilmişti.100 ölçekli piyasa kredilendirmesinde h=20(zayıf kredilendirme derecesi) olsun
formülden Tam türbülans n= 0,46 hesaplanmış olsun
Buna göre verim n=0,46 göbekli ekonomi olduğundan(normalde sağlıklı ekonomide n=0,75 olmalı
n=1 e yaklaştıkça sistem mükemmel ve uzun ömürlü olur sistemin ömrü ortalama verim ile ilişkili olarak sistem ömrünün verimin küpü ifadesi doğru kabul edilmiştir.
Bu yaklaşıma göre verimi yani toplam faktör üretkenliği artırmak için:
1-Vg artırılmalı(büyüme hızı artmış 2-d artmış,bunu sağlayan bir ölçüde sıcak sermaye girişi olabilir.Sıcak sermaye girişi ile piyasa hacmi(d) artar bununla bağlantılı yerel paranın değeride artar.(Py/Pd=Ad/Ay,,P/r+ +H+Z=sbt)dövizin değeri düşer(d artınca V düşer bununla bağlantılı P artar,Py artınca Pd düşer) .d nin artması sonucu n(verim) artar.
1.1--Buda ekonomik sistemi hem sağlıklı hem de uzun ömürlü kılar.
Monopollerde ise türbülansa karşı dev ekonomilerde Vg düşürülmeli.W nin artması yani ihracat-ithalat farkı artmalı.
r(paranın yoğunluğu),Li(likiditesi),h(kredilibilite )yüksek olursa verim yüksek olur.
4-Tsunaminin-Dalga Fonk……………. N=f1 .v1=f2 .v2
f=dalganın genliği(şiddeti),v=dalganın hızı
f1=0(t=0 anında) t=tmax. .v2=0 N=Ekonomik patlamanın(çöküntü) şiddeti
Yorumlar:
1-Ekonomik kütle…..1-Ekonomik hacim ile doğru 2-süre ile doğru 3-paranın yoğunluğu ile doğru 4-piyasa derinliğinin karesi ile doğru orantılıdır..1-ekonomik kütle arttıkça sönüm oranı(z) azalır ve sıfıra yaklaşır ekonomi tam türbülansa elverişli hale gelir ve
bu durumda hücre verimi(n=0 a)yaklaşır.Bu nedenle en iyi ekonomik kütle orta ve küçük ölçekli işletmelerin(kobi) olduğu ekonomik sistemdir.
2-Tam türbülansta 1-ekonomik verim(n=0 a) yaklaşır.Böyle ekonomide
2.1-K sayısı 1 yaklaşır buna göre 1-para yoğunluğu(r ) kısmen yüksektir.