Ekonomik Krizler-Küresel Ekonomi Nereye Gidiyor

1—Dünya Ekonomik Krizleri:

1—1772 Kredi Krizi:

1--1760 ortasında İngiliz imparatorluğu yüksek bir servete sahipti.Bu durumda İngiliz bankaları kredi hacimlerini çok artırdı.1772 borçlarını ödeyemeyen fords fransaya kaçmasıyla yüzlerce yatırımcı parasını almak için hücum edince kriz patlak verdi.

1.1--1929 Krizi:

1—1929 Krizi 1. Dünya savaşının sonucunda ABD ve İngilterede olan üretim fazlalığının sonucu oluşmuştur. Bu fazlalık ancak keynesyen biçimde kamu harcmalarının 2. Dünya savaşında silah sanayinin savaşta yaptığı harcamalar ile aşılmıştır.Yani 2. Dünya savaşı 1929 krizini sona erdirmek için mi çıkmıştır diye bir soru sorulabilir mi.

2--1929 Krizinde ABD de 4000 banka batarken-o günün parasıyla 4,2 milyar dolar kaybedildi. Dünyada 50 milyon kişi işsiz kaldı.Tarımda %60 gerileme yaşandı.1929 krizine kadar olan krizlerde dünya ticareti % 7 düşerken 1929 krizinde %65 düştü.Dünya toplam üretimi %42 geriledi.

3—1973 Petrol Krizi:

1—OPEC in petrol fiyatlarını 70 dolara çıkarmasıyla üretim maliyetlerinin aşırı artmasıyla-üretimden akçış-mal ve hizmet fiyatlarının pahalanması- durgunluk+enflasyonla =stagflasyonla kendini gösteren bir krizdir.

4—1997 Asya Krizi:

1--Taylanda başlayan ve doğu asyaya kayan spekülatif sermaye atakları ile artan kredi hacmi krizin temel nedeni olarak nitelenebilir.Tetikleyici olarak tayland hükümeti sabit kur rejimini bırakınca kriz başladı.Asya krizinde İMF kurtarma paketleri oluşturdu.

2—2008 Krizi:

1--2008 Krizinde dünya borsaları 1 ayda 4.1 trilyon dolar-başlangıcından bu yana 10.5 trilyon dolar eridi.

2—2008 Krizi İçin Karşılaştırmalar-Harcamalar-milyar dolar:

1—NASA…………..900

2—Vietnam Savaşı…700

3—Irak İşgali………600

4—Kore Savaşı…….500

5—1980 Krizi………240

6—Ay Yolculuğu…..210

7—Marshall Planı….100

8—2008 Krizi………8000(kurtarma paketleri)

3—Kriz öncesi Altına ve kıymetli madenlere talep artar.2018 Yılında dünya merkez bankaları altın toplamaya başladı.690 ton toplandı.Bunun 250 tonu Rusya tarafından  alındı.Çıkarılmış altın 190.000 ton olup-yer altında ise 90.000 ton-bunun 10.000 tonu-Türkiye-ege bölgesinde.

4—2008 Krizi Adım Adım Oluşması:

1—ABD Başkanı Bush 11 Eylül saldırılarının ardından halkın korkuyu üstünden atması-tüketimini artırması için banka faizleri aşağı çekildi.Bu ortamda halka herkesin ev sahibi olması için konuşma yaptı.

2—Bankalar mortgate-konut kerdi faizlerini aşağı çekti.

3—Halk-herkes konut almaya başladı.

4—Konuta aşırı talep olmasıyla konut fiyatları ve krediler hızla yukarı çıkmaya başladı.Bankalar verdikleri kredileri serfikalandırarark başka kurumlar onlarda aynı şekilde sertifikalandırarak başka kurumlara sattı.Kredi balonu çok şişti.

5—Halk-Konut alanlar faizlerin aşırı yüksekliğine bağlı olarak kredileri ödeyemeyecek duruma geldi.

6—Bankalar konut kredisi ödeyemeyen insanların konutuna el koymaya başladı.

7—Bankaların elinde aşırı miktarda konut stoğu oluştu

8—Bankalar bütün kaynaklarını-likiditeyi konut kredilerine harcadığı için likit kaynakları kalmadı.

9—Bankalar likit kaynak yokluğundan iflas etmeye başladılar.İlk olarak lehman broders kepengi indirdi.

10—ABD deki morgate krizi avrupaya sıçradı.ABD bankaları likit veremiyince AB bankalarıda likitsiz kaldı ve özellikle İspanyada morgeyç krizi ABD benzeri yapıda oluşurken-İspanya AB kredileriyle bol konut yaptı-Krizden sonra boş duran binlerce konut bulunmakta.Yunanistanda AB Bankalarının krize girmesiyle likit sağlayamayınca krize girdi.

11—Kriz öncesi ABD nin ürettiği 14.5 trilyon doların % 30 u real olmayan-finansal-fiktif kazançtı.

11.1--Kriz ilkönce borsaları vurdu.Özellikle gelişmekte olan ülkelerde sıcak sermaye akımı kesildi.Bu ise gelişmekte olan ülke ekonomilerini ciddi anlamda zorlamaya başladı.Özellikle gelişmekte olan birçok borsada %16-40 arasında düşüş gelişti.

12—ABD de FED başkanı bernanke krize karşı çözüm olarak 1929 krizinden yola çıkarak(FED in ve AB Merkez Bankasının para basması gerektiği düşüncesinden yola çıkarak) ABD,AB krize karşı Merkez Bankaları yoluyla piyasaya para enejkte etme-para basma yoluna girdi.Kurtarma paketleri hazırlandı ve uygulamaya girdi.

12.1—ABD ve AB bankaların durumunu tespit etmek için stres testlerini uyguladılar.

12.2--1929 ve 2008 Krizleri arasında benzerlik olduğu açık.1929 krizinde kriz 37 ay da kendini toparlayabilmiş idi.Oysa 2008 krizinin bundan çok daha güçlü olacağı hatta mevcut ekonomik sistemi bayağı düzelteceği kesin.Bu anlamda 2008 krizinin 37 aydan çok daha uzun süreceği açık.

5—Kriz Süreleri:

ABD de resesyon dönemleri ve süreleri-yıl:

1929 Resesyonu………..3.5 yıl

….8 yıl

1937 Resesyonu………..1.1yıl

…..8 yıl

1945 Resesyonu………..0.7 yıl

…..3 yıl

1948 Resesyonu………..0.9 yıl

…..5 yıl

1953 Resesyonu………..0.8 yıl

…..4 yıl

1957 Resesyonu………..0.7 yıl

…..3 yıl

1960 Resesyonu………..0.8 yıl

…..6 yıl

1969 Resesyonu………..0.9 yıl

…..4 yıl

1973 Resesyonu………..1.3yıl

….13 yıl

1980 Resesyonu………..0.5 yıl

….1 yıl

1981 Resesyonu………..1.3 yıl

….11 yıl

1990 Resesyonu………..0.6 yıl

….11 yıl

2001 Resesyonu………..0.6 yıl

…..7 yıl

2008 Resesyonu………..10 yıl kabul edersek

5.1—Grafik Yorum

1--1929 Resesyonu………..3.5 yıl

2—1937-1945-1948-1953-1957-1960-1969-1973-1980-1981-1990-2001-2008

2.1—8……8…..3……5……4…...3…...6……4…..13…..1……11...11…...7 yıl arayla

2.2--.1.1…0.7..0.9…..0.8….0.7…0.8…0.9….1.3…0.5…1.3…..0.6..0.6…..10 yıl sürdü.

2.3--2008 Resesyonu………..10 yıl

2.4—1929 krizinden 2008 krizine …79 yıl geçti.

2.5—Küçük Krizler küçük depremler gibi dünya ekonomisinin fay hatlarında biriken enerjiyi boşaltarak ekonomik sistemi resetleyerek sağlıklı çalışmasını sağladı.

2.5.1—1929 ve 2008 gibi büyük krizler doğrusal anlamda 80 yılda logaritmik anlamda-ki sistem logaritmik fonksiyon ifadeli olabilir.4.3 yılda kriz çıkarabilir.2018+4=2022 yılında kriz çıkabilir mi.

13—Riskler:

1—2008 Krizinde Wall Street borsası çökerken, iki yıl içinde yatırımcıların 7 trilyon doları buhar olup gitti. Yaklaşık 9 milyon kişinin işsiz kalmasına neden olan krizin faturasını ödemek ise Amerikan vergi mükellefine düştü.

2--McKinsey Danışmanlık Şirketi’nin verilerine göre, finans krizinden buyana gerek hane başı gerekse devlet ve işletmelerin borçları 2017 yılı sonu itibariyle % 74 oranında artarak toplam 247 trilyon dolar seviyesine ulaştı.

3--Buna karşın milli gelir ise 19 trilyon dolayında seyrediyor. Uluslararası Finans Enstitüsü’ne göre 2018’in ilk çeyreğinde toplam borçlarda %11’lik artış kaydedildi.

4--Sıfır faiz politikası nedeniyle yatırımcılar, getirisi fazla olan ancak yüksek riskler barındıran şirket tahvillerine yöneliyor.

5--Dünya piyasalarında halihazırda işlem gören ve “junk bond” olarak da adlandırılan yüksek riskli yatırım araçlarının hacminin 2 trilyon dolar civarında olduğu tahmin eriliyor. Bu ise geçen yıla oranla yüzde 150’lik bir artış anlamına geliyor.

6--Pennnsylvania Üniversitesi’nde maliye dersleri veren ekonomist Itay Goldstein, “Ekonomide işler ne kadar iyi giderse, yatırımcıların riski alma eğilimi ve olumlu bakış açısı da o kadar artıyor” diyor.

7--Ödeme sıkıntısının baş göstermesi durumunda ise devasa borç yığını tehlikeli bir hal alabiliyor. Şirketler, nakit sorununu çözmek için daha yüksek faizli krediler kullanmak zorunda kalıyor. Bu da finansman maliyetlerin artması anlamına geliyor.

8--McKinsey Danışmanlık Şirketi’nden Susan Lund, konuyla ilgili şu değerlendirmeyi yapıyor: “Olası bir krizde bu kez sorumluluk bankaların olmayacak. Onlar çok daha hazırlıklı durumda. Küresel çapta baktığımızda şirketlerin toplam borcunun 66 trilyon doları bulduğu görülüyor.”

9--İşte ekonomistler tam da bu noktaya dikkat çekiyor ve muhtemel bir krizin nedenlerini şöyle sıralıyor: Artan faizler, tüketicilerin azalan talepleri ve yorgun düşen ekonomik konjonktür.

10--Dünyanın en büyük serbest yatırım fonu kuruluşu olan Bridgewater Associates’in kurucusu Ray Dalio ise henüz ekonomik refah balonunun patlama aşamasına gelmediğine, ancak bunun yakında olacağına inanıyor: “2020’deki Başkanlık seçimleri öncesi Amerikan ekonomisinin resesyona girme tehlikesi % 70 gibi hayli yüksek bir oranda seyrediyor.”

11--15 Eylül'de 10'uncu yılına gireceğimiz küresel finansal kriz bitti mi? Cnbce'nin internet sitesi üzerinden yaptığı bir anket de aslında bu tezi doğrular nitelikte. Sitenin anketine cevap verenlerin % 52'si krizin bittiğini düşünürken % 48'i hâlâ devam ettiği kanaatinde. Yani neredeyse iki kişiden biri krizin bittiğini biri de bitmediğini düşünüyor

11.1--Öte yandan Eski Fed Başkanı Janet Yellen, Hong Kong'da ABD ekonomisine ilişkin değerlendirme bulundu.

11.2--Şirket tahvillerindeki birikmeden dolayı endişeli olduğunu dile getiren Yellen, bunun bir finansal krize neden olmasının pek mümkün olmadığını söyledi.

11.3--Bilanço küçültmesinin ek bir politika sıkılaştırması olmadığını söyleyen eski Fed Başkanı, Fed'in uzun bir süre boyunca geniş bir bilançoyla faaliyet göstereceğini belirtti.

11.4--Düşük faizlerden dolayı maliye politikasının daha aktif rol oynaması gerekebileceğini belirten Yellen, ABD hazine tahvili faizlerinde getiri eğrisinin tersine dönmesini resesyon sinyali olarak görmediğinin altını çizdi.

12--Büyük bankalara ait bir kuruluş olan IFF’in Mayıs 2015 verilerine göre 2000 yılından bu yana üç kat büyüyen dünya bono piyasası hacmi bugün 90 trilyon dolara ulaşmış durumda! ABD’nin bir yıllık üretiminin 17 trilyon dolar, dünyanın bir yıllık üretiminin ise 80 trilyon dolar olduğunu düşünürsek durumun nasıl vahim olduğunu anlaşılır.

13--Bonoların değerleri faizlerin sürekli düşmesi ve devamlı merkez bankası alımları ile yapay şekilde artıyor. Fakat bu bonolar bankaların bilançolarında sağlam varlıklar olarak görünüyor. Bitti mi? Hayır dahası da var! Bankalar bu bonoları aynı zamanda türev piyasalarında kaldıraçlı işlemlerde teminat olarak da gösterebiliyorlar. 

13.1--Değeri yapay şekilde artmış 1 milyon dolarlık bonosu olan bir banka bu miktar ile türev piyasasında bazen 15 milyon dolara kadar pozisyon açabiliyor 90 trilyon dolarlık bonolar türev piyasalarda tahminen 500 trilyon dolarlık işlemin arkasında yer alıyor.

14--Herhangi bir büyük aktör, bir önemli merkez bankası, bir büyük hedge fon ya da bir büyük ülke (mesela Çin) elindeki bonoları satmaya karar verebilir. Yapay şekilde düşürülen faizler de yine yapay şekilde artırılabilir. FED’in faiz artırımı yapması gibi mesela. Bu gibi durumlarda bilançolarında bu bonoları değerli göstermiş bankalar batar. 

14.1--Değerli oldukları varsayılarak teminat olarak kabul edildikleri türev işlemler de bu türev işlemlerin tarafları da domino taşları gibi devrilmeye başlar. Sonunda 500 trilyon dolarlık bir çığ tüm küresel piyasaları, FED’i ve ABD para birimi doları ezip geçer.

15--ZeroHedge isimli web sitesi 4 Haziran’da yayınladığı bir makalede 100 bin dolar üstünde gelire sahip yatırımcıların ABD Borsası’nı nisan ayında hızla terk ettiğini gösterdi.

16--2008 Krizi’nin ardından 2009 yılından itibaren Çin bürokrasisi ABD bonolarının kendi döviz rezervleri içindeki payını hızla azaltmaya başladı. Bu tarihe kadar ABD borç kağıtlarının Çin rezervi içindeki payı % 70’ler seviyesindeyken sonrasında hızla% 50’ler ve altına doğru bir iniş yaşandı.

17--FED yeni bir QE ile devreye girip piyasaları sakinleştirmeye girebilir.Bu yeni QE ve devamı ise hiperenflasyon ile doğal bir küresel finansal patlamanın yolunu açabilir mi.Kısaca dünya ekonomisi bir krizin - çok daha riskli bir duruma mı geldi

5--2008 Krizinde Ülke Borsalarındaki Düşüş Oranları:

1—Newyork..………..%16.5

2—Brezilya…………..%17.1

3—Londra Borsası…..%19.4

4—Frankfurt Borsası..%19.6

5—G.Afrika…………%16.2

6—İstanbul Borsası….%23.3

7—Tokyo Borsası……%25.8

8—Moskova Borsası…%45.4

9—Hong Kong Borsası.%24.7

10—Avustralya……….%8.8

6—Ülke Durumları:

1—Japonya:

Japonya GSYH sının % 250 si kadar borçlu.Vatandaşlar japon yenine güvenini kaybetse faiz % 1 artarsa japon devletinde para faizlere gideceğinde borçlarını ödeyemez duruma gelecektir.Durgunluktan çıkmak için enflasyon yaratılsa Enflasyon %2 çıksa ülke ekonomisi batacak.

7—Halkları en borçlu ülkeler:

1—İsviçre………….%129

2—Avustralya……..%122

3—Norveç…………%104

4—Kanada………...%99

5—G.Kore…………%95

6—İngiltere………..%86

7—ABD……………%77

8—İspanya…………%60

8—2008 Krizi Sonrası Ülke Merkez Bankalarının GSYH ne kadarı para basmıslar:

1—ABD………..%20

2—AB………….%40

3—Japonya…….%100

4—İsviçre………%120

9—2008 Krizi Sonrası Mevcut Durum:

2008 krizinden sonra ABD,AB para yönetimi ülke ekonomilerine düşük faizli vs para aktardı.Bu paralar kur farkları vs ile gelişmekte olan ülkeler aktı. 

9.1--Gelişmekte olan ülkelerde yöneticiler bu kaynağı kimi ülkelerde inşaat vs harcarken kimi ülkeler üretim ve eğitime kullandı.

9.2--Bu paralar ile gelişmekte olan ülkelerin kamu ve özel şirketlerinin hisseleri satın alındı sermaye ağırlıklı olarak yabancılara özellikle ABD şirketlerine geçti.

14—FED 2014 den itibaren piyasaya sürdüğü doları geri çekmek için faiz artırmaya başladı. Gelişmekte olan ülkelere giden sıcak sermaye ABD de geri dönmeye başladı.Bu ise gelişmekte olan ülkeler için sermaye yokluğuna ve ekonominin yavaşlamasına yol açmakta.

1—ABD,Avrupa,Japonya sınırsız para basmış durumda.

1.1—Dünyanın bir yıllık mal ve hizmet karşılığı olan para miktarı 80 trilyon dolar olup

1—2008 krizi ile 3.2 trilyon dolar basıldı.Ardından

1.1--2008 den bu yana dünya merkez bankalarınınca basılan para 20 trilyon dolar civarında.

2—20 trilyon dolar üretime gitmeyip kaldıraçların etkisiyle

2.1—Bono:700 trilyon dolar………..bono.Hazine tahvilleri 10 yıldır aşağı doğru gidiyor.%3 sınır değer.Büyük bir enerji birikmiş durumda.

2.2—emlak:250 trilyon dolar……….emlak.Çinde 50 milyon konut boş durumda.Avustralya da 500 milyar dolarlık balon oluşmuş durumda.Yeni Zelenda vs durum aynı.

2.3—borsa:80 trilyon dolar…………borsaya aktı.

1—1.indikatör:Fiyat-kazanç oranı 10-15 yıl normal değerde olup 1929 ekonomik krizinde 30 a kadar çıkmış olup,şuanda 30 a yakın durumda.

2—2indikatör:ABD Borsa endeksini satınalmak için için gereken çalışma saati-1980 de 30 iken bugün 100 ün üzerine çıkmış durumda.Bu değer 2000 yılı borsa krizinde 100 üzerine çıkmıştı.

3—3.indikatör:Buffet indikatörü Borsanın değeri için Borsanın değeri abd bir yıllık üretimini çok aşmışsa borsadan çıkılmalı.2000 yılında aşmışidi.Borsanın verdiği borcunda buffet indikatörü eklenmesiyle grafik durumun çok kötü olduğunu göstermekte.Göstergeye göre  2008 den daha kötü durumda.Bu durumda 2020 de bir kriz-çöküş beklentileri bazı ekonomistlerce beklenmekte.

3.1—FED 1895 den2008 e kadar……..825 milyar dolar basmıştı.

3.2—FED 2008 den beri üstel biçimde artarak………1 katrilyon dolarlık oluşmuş balon üzerinde dünya ekonomisi aşırı zorlanmakta.

3.3—Bu aşırı basılmış para-balon bir şekilde kendini resetleyebilir.İndikatörler Dünya ekonomisinin sınır değer konumda olduğunu göstermekte.Bu aşırı duyarlı yapıda hafif bir çentik etki ani kırılmayı-çöküşü getirebilir mi.Oluşan kriz dalgası bir deprem dalgası gibi ilerlediği coğrafyalarda ülke ekonomilerini sarsarak çöküşe getirebilir mi.

4--4.indikatör:Bankalar topladıkları mevduata az-verdikleri kredilere daha fazla faiz uygulaymak suretiyle-aradaki farkla bankayı çalıştırılar.Bunun tersi yani mevduata fazla-kredilere daha az faiz uyguladıklarında -Bu fark eksiye döndümü banka çalışamaz duruma gelir ve iflas eder.2008 öncesinde olan bu durum 2019 eylülünde de oluşacak ifadeleri kullanılmakta.(Kaynak:Youtube-Çalar saat-Erkan Öz)

4—Aynı zamanda:

4.1--Para basılmasına bağlı olarak üretim dünyanın batısından doğusuna kaydı.Trump yönetimi üretimin tekrar ABD ye geri gelmesi için çabalamakta.

4.2—Öte yandan 3D yazıcılarla ve Endüstri 4 ve Robotik işçiler ve yapay zeka ile dünyanın üretim yapısı çok farklı duruma girebilir.

2—Sistemik Çöküş:

1—Bankaların kapanması.Ekonomik varlığı daraltarak-GSMH belli oranda götürmekte ve GSMH düşmekte.

2—Tarihsel süreçte mal ve hizmet yada altın karşılığı dışında fazladan basılmış para-para basma deneylerine göre bu süreçte paranın değer kaybına hiper enflasyona neden olmuştur.hiper enflasyonda fiyatların aşırı yüksekliği mal ve hizmetlere ulaşamama durumu oluşmakta.

3—Piyasada para yokluğu-takas ekonomisine geri dönüş

4—Ekonomide regresyon-gerileme yaşanması

5—Sosyal sistemde büyük sıkıntılar-açlık-işsizlik-yokluk vs yaşanması.Mal ve hizmetlere ulaşamama.

6—Dünya krizinde en ağır etkiler en zayıf ülkelerde daha fazla hasara yol açacaktır.

7--Krize karşı ülkelerin yapacağı şeyler:

7.1-Altın-gümüş ve bitcoin rezervlerini artırmak ve gerekirse altın üretimine girmek

7.2-Gıdada kendine yeterli olacak tüm sistemi kurmak,özellikle tohum üretiminde yerli ve hibrit-gdo suz tohuma ağırlık vermek.

7.3-Zorunlu ihtiyaç maddeleri üretiminde ön plana çıkmak

7.4--Yabancı sermaye akımları yine paralarını değerlendireceği için ,yabancı sermayede altına dayalı enstrümanlara ağırlık vermek öncelik olabilir.

7.5--iletişimde yeterlilik.ABD nin ve Avrupanın zora girmesi durumunda dünya ülkelerinin internet alt yapısınına zarar görmemesi için ülke içi internet tek bir ağ haline getirilmesi, krizde ülke içi internetin devamını mümkün kılabilir.Mobil iletişimin kesintisine karşı mutlaka uydu bazında önlem alınmalıdır.3-Sabit telefon şebekesi geliştirilip-güçlendirilmelidir.

7.6--Bankacılık sektörünün zarar görmemesi için banka özkaynakları için altın bazında olması,MB da rezerv edilmelidir.Döviz stoku en aza indirilmelidir.Komuşularla yerel para bazında alışveriş aynen devam etmelidir.

7.7--Güvenlikte yeterlilik için ordu hazır kıta olarak her an yetkin güçte olmalı .Zayıf ordu başkaları için saldırı anlamına gelebilir.

7.8--Enerjide yetkinlik için özkaynak stoku belirli limitle olmalıdır.Bu anlamda belli bir süre doğalgaz depolama alanları artırılmalıdır. Gerekirse yeni enerji üreteçleri-icatlar sahneye çıkarılabilir.Kömüre vs dayalı enerji üretimine hemen geçilebilmesi için alt yapı hazır olmalıdır.

7.1--Türkiye Krizleri:

1—Türkiye Krizleri:

1954-1958-1969-

1974(1973 dünya petrol krizi-petrolün 4 kat artışı-ithal ürünlerin fiyatı arttı)-

1978(24 ocak kararları-ihracat 2.3 milyar dolardan 5.7 milyar dolara çıktı.-bütçe açığı %150 arttı)

1988-1991

1994(5 nisan kararları-cari açık-bütçe açığı 1 milyar dolardan 6.4 milyar dolara çıktı)

1999-2001 Krizleri.

2—Krizlere Bağlı Olarak:

1--Kriz sonrası aynı noktaya 3-5 senede gelinebilmekte.

2--Türkiyedeki Krizlerde en önemli etken sermaye yetersizliği-tasarrufların yetersizliği

3--Dış kaynak bulma çabaları.Dış ticaret açıkları-Döviz açıkları.Döviz bulamama.

4--Dış borç batağına saplanma.

5--Enflasyonda artış.

6--Gelir dağılımının bozulması.

7--İç borç artışı.

8--Mülkiyet değişi.

1--2001Krizi:

1—2001 krizine giden yol Rusya Krizi sonrası ekonomide Türkiye develüasyon-enflasyon sarmalına giren ülkede piyasada dolar bulunamaması durumuna karşı ekonomi yönetimi İMF den stanley fişer in önerisiyle kurun sabitlenmesi(3 yıllık sabitlemelerle)-enflasyon kontrol altına alınmasını içeriyordu.Bu anlamda Dövizin sabitlenmesi ile enflasyonun kontrol altına alınması-faizin serbest bırakılması amaçlanıyordu.

2--Ancak çalışmayan bu sistem fişer tarafından geri çekildi.Ancak kitap fırlatma ile tetiklenen ortamda kriz oluştu.Aynı zamanda bu ortamda bir bankanın 10 milyar doları aniden yurtdışına dışarı çıkarması ile kur hızla zıpladı.2001 krizi kitap fırlatma olayı olmasydı bile kriz 2 ay sonra çıkacaktı şeklinde görüşlerde bulunmakta.

8—Ekonomik Krizler İçin Matematik-Mühendislik Modellemeleri:

8.1--Ekonomik Kriz İçin Kaotik Modelleme:

1—Ekonomide döngü sinüs fonksiyonu biçiminde gerçekleştiği söylenebilir.1. çeyrekte üretim artar-işsizlik azalır-refah artar.2.çeyrekte duraklama-gerileme yaşanır.3.çeyrekte gerileme yaşanır.üretim azalır.stoklar artar-fiyatlar düşer.Bu 3.çeyreğin dip noktasında kriz oluşur.4.çeyrekte ise gerilemeden çıkılıp tekrar.1. çeyrek başlangıç noktasına erişilmeye çalışılabilir.

1.1—Sonuçta ekonomik döngü kaotik döngü olup-kaotik döngü sinüs fonksiyonu olarak ifade edilebilir.

1.2—Tıpkı beyin dalgaları EEG veya kalp EKG si gibi kaotik bir yapının kaotik analizi ypılabilir.Sonuç olarak Kaotik analiz ile ekonomik sistem üzerinde analizler ve kestirimler yapılabilir.

1.3--Ekonomik sistem 3. Çeyreğin dip noktasında her döngüde kriz noktasından geçer.Mesele bu noktada ne kadar kaldığıdır.Sağıklı ekonomi bu ansal kriz ile kendini resetlerken-sağlığını kaybeden ekonomi ise bu süreyi uzatan ekonomidir.

1.4—Bu döngü-Krizlerinde bu çerçevede10 yıllık periyotlarla dünyada ve Türkiye de  oluştuğu söylenebilir.

1.5—Paranın kompleks fonksiyonu cinsinde ifadesi için y=a+ib şeklinde yazılırsa a=altın ve gümüş emtiaların değeri b=merkez bankalarınca basılan para olarak ifade edilebilir mi.

8.2—Ekonomik Kriz İçin Akışkanlar Mekaniği Modellemesi:

1—Mal ve üretim karşılığı olmayan türev ürünlerle 10 katı kadar basılmış para 2 şeye neden olabilir.FED i bir para pompası olarak kabul edersek Makro ekonomik pompa benzeşiminden yola çıkarak

1--parasal debi artınca paranın değerinin gerçekte düşmesi gerekir.Bunu en iyi gösteren altın değerlenmesidir.Bu durumda dolar değer kaybederken altın fiyatı yükselir.

1.1--Oysa ABD para yönetimi dolar değer kaybedince türev-kaldıraç kuvveti piyasaları ile paranın-doların değerini tekar yükseltir. 

1.2--Altın baskı altına alınır. Dolar olması değerin çok üstünde durur.Altın bir yay gibi tekar boşalmaya çalışacaktır.

1.3—parasal debi artınca aynı zamanda paranın değer kaybetmesiyle ilgili ülkenin hiper enflasyona girmesi gerekir.Oysa ülke merkez bankaları buna izin vermez.Türev piyasaları ile buna izin verilmez.

1.4--Dolar değeri suni olarak yukarıda tutulur.Bu durumda altın değeri baskı altına alınmıştır.Altın ekonominin enerjisini üstünde tutar ve tekrar bu enerjiyi salmaya çalışır.

1.5—Sonuçta fazladan basılan paralar kontrollü olarak ABD ye geri çekilip fırınlarda yakılacaktır.Bu durumda altın gerçek değerine ulaşırken baskı altındaki altının yay enerjiside sıfırlanmaya çalışılır.Ekonomide kağıt paralar bir yandan ekonomik enerjiyi taşırken bir yandanda ekonomik sistemde sinyal taşıyıcı rol oynar.

1.5.1--Aşırı basılmış para ile piyasalar reel olmayan-kompleks enerji ile yoğunlaşırlar.Zira bu enerji gerçek-reel olsa piyasalarda görülen iyilik hali sürekli olur.Zira para basılmasından hemen sonra kısa süre görülen iyilikten hemen sonra çöküntü başlar.

1.5.2—Aşırı basılmış para ile piyasalar tıpkı şeker hastalığında kandeki şeker gibi bütün hücrelerin işleyişi bozulduğu gibi aşaırı basılmış para ile ekonomik birimlerin işleyişi bozulur.

1.5.3—Parasal fonksiyonu y=a+ib gibi kompleks fonksiyonla ifade edebiliriz.a=paranın mal-hizmet karşılığı kısmı-yada altın karşılığı kısmı b=paranın mal ve hizmet karşılığı dışında kalan merkez bankalarınca basılmış-kompleks kısmını ifade edebilir.Dolayısıyla kompleks fonksiyonlarla bu işlemleri inceleyebiliriz.

2—Akışkanlar mekaniğine göre Parasal debinin artmasıyla aynı kanal çapında-piyasa derinliğinde paranın aktığı kanallarda - piyasada türbülans(akışın karışık hale gelmesi) gelişebilir ve türbülansa direnç-kayıplarda dahada artar.Türbülansta piyasalar allak bullak olur.Bu nedenle paranın akışını laminar sınırlarda-katmanlı akış sağlamak gerekir.Bunun piyasalarda para akış hızı(TL/gün, dolar/gün,Euro/gün vs) belli bir limitin altında olmalı ve bu sağlanmalı.

2.1--Türbülanstan çıkış için 1-akış hızı düşürülür 2-akış yoğunluğu azaltılır 3—paranın akıcılığı artırılır(nakit enjeksiyonu-bonu ve çeklere sınırlama)

2.2--Akış hızı artarsa,paranın yoğunluğu artarsa,paranın akıcılığı azalırsa sistem belli reynols sayısından daha yüksek değerede türbülansa girer ve kayıplar-paranın değer yitirmesi akış hızın karesi ile doğru,piyasa derinliğinin 5. Kuvvetiyle ters orantılı olarak artar.

2.3—Akışın dolaştığı kanallarda paranın enerji kaybetmesi-değer yitirmesi ile enflasyon hızla artar.Artış önce lineer sonra üstel-hiper enflasyon hale gelir.Para değer kaybedince fiyatlar artar.Sistem enerjisini iş yapmaya değil dirençlere-kayıplara-enflasyona harcadığı için enerjisi azalır firmalar iş yapamaz duruma gelir.

2.4--Hiper enflasyondan çıkış için ekonomi türbülastan çıkmalı ve yeniden laminar akış sağlanmalı-reynolds sayısı belli değerin altına-akış hızı belli değerin altına düşürülmeli.

3—Enflasyonist ortamda ülke paraları değer kaybederken rezerv para doların değeri bileşik kaplar prensibi gereği artar.Buna bağlı ülke borçları artar.ABD,AB piyasaya bastığı paralar ile ülke borçlarını ve enflasyonlarını-cari açıklarını artırırken, aynı zamanda gelişmekte olan ülkelerde birçok şirket bu fazladan basılan paralar ile alındı.Ülke şirketlerinin borsada en büyük hisse sahipleri olundu.

3.1--ABD ve AB de enflasyon yok.Bu ise o ülkelerin piyasalarında enflasyon-direnç yaratacak kadar para yok.Sonuçta gelişmekte olan ülkelerde ülke borçları aşırı artmış durumda.

4—Sıcak sermaye-fazla basılan para gelişmekte olan ülkelerde olduğu için bu ülkelerin akış kayıplarını-direnci artırmış bu ülkelerde enflasyon artmışdır.Aynı zamanda gelişmekte olan ülkelerde kamu ve özel şirketlerde yabancılar ağırlıklı olarak yer almaya başlarken aynı zamanda gelişmekte olan ülkelerde üretimde gerilemeye yol açabilmiştir.

4.1--Bu para ABD de ye geri gödüğünde ABD piyasasına girse enflasyonu artıracağı için FED bu parayı fırında yakma yoluna gidebilir.

5--Sonuç olarak bir ülkede piyasada olması gereken para ülkenin mal ve hizmet karşılığı kadar olmalı ve rezerv olarakda altın olarak ülke topraklarında saklanmalı.

6—Şubat 2019 itibarıyla ABD nin para tabanı-türev piyasaları ile 3.3 trliyon dolar,altın rezevi-8100 ton ne bölündüğünde altının gr fiyatı ortaya çıkar.Dolar-TL kuru 5.25 den hesaplandığında altının gr fiyatı 2161 TL çıkar.Gümüşte gerçek değer gr başına 135 TL olup,şuanda piyasada 3 TL den satılmakta.Yani gümüş fiyatı 100 kat baskı yapılmış durumda.

6.1--Oysa piyasada altının şu anda piyasa fiyatı 200 TL kısaca altın türev piyasaları ile 10 kat bastırılmış durumda.Bu durumda altın ve ondan daha hızlı cevap veren gümüş kendini resetlemeye çalışacak-baskı altındaki yay ilk konumuna gelecek.

6.2—İlk çıkınca Bitcoin fiyatı yükseltince yine türev piyasaları ile baskı altına alındı.

6.3--Sonuçta altın ve diğer kıymetli madenler kendini resetlemeye çalışacak.Sıkışmış altın değeri normal değerine erişmeye çalışacak.

6.3.1—Resetleme örneği olarak 1980 de altının fiyatı 70 dolardan 800 dolara çıktı.Bu durumda dolar altına karşı ciddi değer kaybetti.Sonra geçici rejim durumundan çıkıp daimi rejime girip-salınım yapıp normal değerine geçti.

6.4--Nourel Roubini bu gerçeklemenin 2020 de gerçekleşeşeceğini-krize gireceğini öngörmekte.

6.5--Bu bağlamda birçok ülke merkez bankaları-Rusya vs rezerv altın stoğunu artırmaya çalışmakta.Zira bir krizde en çok değerlenecek olan altın ve gümüş-buğaday vs emtialar olacaktır.ve ülkeler rezerv paraları ile krizi aylarca geçirmeye çalışacaktır.

8.3—Ekonomik Kriz İçin Mekanik Titreşim-Rezonans Modellemesi:

1—Temel Varsayım:

1—Ekonomik krizi bir mekanik dalga olarak kriz kaynağından çıkan ülkelere uğrayan onların ekonomik zemininde ilerleyen bir dalga olarak kabul edeceğiz.

1.1—Kriz ekonomik sisteme gelen dış kuvvetin-örneğin bir anda ekonomik sistemden 10 milyar doların ani-impulsif biçimde çıkması-kütle(ekonomik kütle-ülke piyasaında dolaşan parasal kütle)-yay(ekonomik sistemde yay rolünü altın ve emtia karşılıyor olarak kabul edebiliriz)+amortisör(amortisörün sönümünü ekonomi ile ilgili siyasilerin-mb başkanlarının vs konuşmaları -uygulamalar değiştiriyor olabilir) sistemi olarak kabul edersek

1.2—Dış kuvvet dalgalı biçimde bu kütle+yay+ amortisör sistemine etki eder.Dış kuvveti frekans ve genlik fonksiyonu ile bu sisteme etki eder.Dış kuvvetin frekansı ekonomik sistemin öz frekansına eşit hale gelince dış kuvvetin genliği üstel biçimde artar bu durumda ekonomik sistem hızla ani çöküşe girer.

1.3—Bu anlamda ülke ekonomisini yönetenler öncelikle ekonomik sistemlerinin öz frekansını dış kuvvetlerin frekanslarından auzak tutmaya çalışarak rezonanstan-krizden uzak durmaya çalışırlar.

1.4—Kriz kriz kaynağından çıkıp ülke coğrafyalarında bir deprem dalgası gibi ülke ekonomilerini mekanik bir dalga gibi sarsar ve rezonansa girdiği diğer ekonomilerde de ani çöküşlere yol açar.

2—Rezonans Bilgisi:

1—Ekonomik kriz dalgası 1-ışık ışınları gibi odaklanabilir kırılmaya uğrar veya yansıtılabilir kısaca ışık ne özellik gösteriyorsa ortamda ilerleyen bu dalgada o özellikleri gösterir.

1.1-- Ekonomik kriz dalgaları Tümsek veya çukur yüzeylerde   bir mercekten geçen ışınlar gibi çukur yüzeyin  odak noktasında  birleşerek-genlikleri çok yüksek değerlere çıkarken tümsek yüzeylerde ise odak noktası zahiri olduğu için dalga odak noktasına göre dağılır.

3-- Ekonomik kriz dalgası ekonomik zemini yumuşak zeminde ilerlerken rahat ilerleyebildiği için dalganın peryodu artar-genliği düşer dalga yayvanlaşır ki bu gibi  zeminlere ekonomik kütlesi büyük-ekonomik sistemi rijit sistemler yapılabilir.

4—Ekonomik zemini rijit-kayalık zeminde ise ekonomik dalganın  peryodu kısalır-genliği  artar ki bu gibi böyle ekonomik zeminlere kütlesi az esnek ekonomik sistemler yapılması daha uygun olabilir. Bunun nedeni  binanın rezonans noktasından uzaklaştırılmasıdır. Rezonanas noktasından uzaklaşmak için  w=wn yani w/wn=1 noktasından ya sola doğru 0 noktasına doğru  yada 1 noktasından daha sağa doğru kaymak gerekir.

5--Yumuşak ekonomik zeminlerde Ekonomik kriz dalgasının frekansı (wd)düşer .Bu durumda wn/wd oranıda 1 e doğru artar.Bu durumu dengelemek için ekonomik sistemin özgül frekansı (wn) düşürülürse  wn/w oranı 0 doğru azalarak düşer .Bu nedenle wn i artırmak için  böyle zeminlerde büyük kütleli rijit sistemler yapılmak suretiyle  yani ekonomik sistemin kütlesininin ve rijitliğinin artırılması ile binanın  özgül frekansı düşürülür

5.1—Ekonomik zemini sert-kayalık gibi zeminlerde Ekonomik kriz dalgasının frekansı (wd)yükselir.Bu durumda wn/wd oranıda 0 e doğru artar.Bu durumu dengelemek için sistemin özgül frekansı (wn) artırılırsa  wn/w oranı 1 doğru artar .Bu nedenle wn i artırmak için  böyle zeminlerde kütlesi az ve  salınım yapan esnek  sistemler yapılmak suretiyle  yani ekonomik sistemin kütlesininin ve rijitliğinin düşürülmesi ile binanın  özgül frekansı artırılır.

6--Bilgi: Özgül frekans ifadesi:   wn=1/karekök(m.k)Bu ifadeye göre bina kütlesinin arttırılması ve bina rijitliğinin arttırılması ile bina özgül frekansı düşer.(m= bina kütlesi k= rijitlik )

6.1--Öte yandan rezonansta sisteme gelen gerilmelerin üstel bir biçimde artmasını engelleyen sönüm oranıdır.

6.1.1--Sönüm oranı 0 ise rezonanasta binada oluşan gerilmeler üstel hale gelip binayı yıkar bu nedenle sönüm oranın 0 yakın değil 1 e yakın olmasını isteriz.

6.1.2--Eğer Sönüm oranı 1 ise  rezonansa bağlı oluşan gerilmeler sistem mukavemetinin altında kalır ve bu sarsıntıda sisteme bir şey olmaz.

6.1.3--Bu nedenle sönüm oranının 1 e yaklaşmasını isteriz.

6.2--Sönüm oranı z=c/k.m ifadesine göre ekonomik sistem kütlesinin azaltılması-sistemin rijitliğinin azaltılması ile z 1 e doğru artar ve sistemde oluşan gerilmeler en az düzeyde kalır.Eğer sistem kütlesinin-nakit enjeksiyonu-para basma artırılır-bina rijitliğinin-sert söylemler-altın ve emtia stoğu düşük artırılır ise ile z 0 doğru azalır ve sistemde oluşan mekanik titreşimler ve ona bağlı gerilmeler çok yüksek değerlere çıkar.Bu nedenle kütle ve rijitlik anlamında kütlesi büyük sistemlerin rezonans tehlikesi-kütlesi düşük esnek sistemlere göre daha yüksektir.

6.3-- z=c/k.m ifadesine göre c sönüm sayısı olup c nin sönüm yapmasını yani 1 doğru yaklaşmasını isteriz.

Kaynak:

1--Youtube-Gerçek Ekonomi-Erkan Öz

2--Para Dergisi-Erkin Şahinöz

3--Youtube-Atilla Yeşilada

4--Youtube-Avrasya Yatırım  

5--Youtube-NTV-Krizlerle ilgili videosu.

6--Mekanik Titreşimler Ders Notları-Prof.Dr.Fuat Pasin