Aydınlatma
Teknolojilerinin İnsan Fizyolojisine Etkisi:
1—Işık Kaynaklarının Rengi ve Dalga boyu:
1--Doğal Işık:Sabah-Kırmızı-Sarı(570-590
nm)—Öğle-Mavi(450-475 nm)—Öğleden Sonra-Kırmızı(590-620 nm)-Akşam-Karanlık
2—Normal Elektrik Ampulü-Kırmızı-620-750
nm(sabah-öğleden sonra)-geceye yakın
3—Kompakt Floresan Ampul-Yeşil-500/750 nm-geceye
yakın
4—LED Işık-Mavi-450/475 nm-Gün ortasına uygun.
1.1—İnsan fizyolojisi gün ışığına bağlı olarak
sirkadyen ritm ile düzenlenmekte.Bu
anlamda Aydınlatmada doğal aydınlık çizgisi(1) esas alınabilir.
1.1.1--Doğal aydınlığa yakınlık anlamında öğleyin mavi ışık veren LED ler
kullanılırken,öğleden sonra ve akşam LED lerin kullanılması uygun
olmayacaktır.Park aydınlatmasında bunların kullanılması bazı böcek türlerinin
aşırı üremesine yol açarken, yavru kuşlar ve kaplumbağalar vs için uygun
olmadığından park aydınlatmasında sodyum buharlı lambalar daha uygun olduğu
düşünülebilir.Sodyum buharlı lambaların verimlerinin artırılması ise enerji
ekonomisi için gereklidir.
1.1.2—Kompakt floresanlar uzun dalga boylu yeşil
ışıkları gece kullanılabilir.Ancak gün içinde bunların kullanılmaması daha
uygun olacaktır.Bu anlamda kompakt floresanlar konutlarda gece aydınlatmasında
kullanılabilir.
1.1.3—Normal elektrik ampulü kırmızıya yakın-uzun
dalga boyu ile sabah-öğleden sonra ve akşam için uygun bir seçenektir.Bu
ampullerin bir şekilde enerji
verimlerini artırmanın bir yolu bulunmalıdır.Zira sağlık için aydınlatmada
oldukça iyi bir seçenektir.
2—Yapılan epidemiyolojik çalışmalarda gece vardiyası çalışan kadınlarda meme kanseri vakalarının % 50 oranında arttığı saptanmıştır.Bunun nedeninin gece aydınlatması ile melatonin üretiminin azalması ve buna bağlı tümör oluşumunun baskılanmasının ortadan kalkması olabilir.
2.1--Melatonin insanda kanseri gelişimini önleyen bir hormon olup en çok karanlıkta uyumak,gece yatmadan evvel ay çekirdeği ve yer fıstığı yiyerek salınımı arttırılabilir.Sağlıklı salınıma sahip bir melatonin düzeyi ile iyi bir uyku alındığı gibi vücut gün içinde mutasyona uğramış hücrelerden de temizlenmiş olur.
2.2--Gece vardiyalarında yüksek verim almak yerine ,insanların kanser riskine girmeden çalışabilmesi için melatonin salgılanmasını artıran kırmızı ışıkların ağırlıklı olduğu ortamda çalışmaları uygun olabilir.
2.2.1--Bu ise
normal ampul veya sarı-gün ışığı led-kompakt fluresan lamba kullanılması gerektiği anlamına gelebilir.
2.3--Yapılan bir bilimsel çalışmaya göre yatakta kucağında laptop ile film izleyen bir insanda laptop ekranı nedeniyle melatonini baskılamakta.
2.3.1--Melatonin gece saatlerinde salınmakta-vucutta mutasyona uğramış hücreleri temizlemekte aynı zamanda uykuyu getirmekte.
2.3.2--Melatonin kaynaklar(yer fıstığı-ceviz-ay çekirdeği-vişne suyu))
2.3.3--Öte yandan 1 m uzaktaki tv ekranının radyasyonu melatonini baskılamamakta.
2.3.4--Bu nedenle gece yatarken yatakta laptoptan film izlemek sağlıklı değil.
3—Uluslar arası Uzay İstasyonu,Dünya nın çevresinde döndükçe,astronotlar her 90 dk da bir güneşin doğuşuna ve batışına şahit olmakta.Bu ise astronotların sersemlemesine neden olabilmekte .Sersemlemiş bir astronot ise yapacakları küçük bir hata ile istasyonda büyük kazalara neden olabilir.Bu nedenle astronotların vardiya düzeni ,sirkadyen ritme uygun olacak şekilde aydınlatılmalıdır.Zira sirkadyen ritmin temel girişi çevre aydınlatman geçmektedir.
3.1--Bu anlamda astronotların gece yatarken ve çalışırken bulundukları
kabinin-ortamın aydınlatma rengi sirkadyen ritme uygun olarak, uygun LED ler ile sağlanma yoluna gidilmeye
çalışılmaktadır.Bu sorun ise renk ayarlı LED ler ile çözülmeye
çaluışılmakta.Astronotun bulunduğu kabin gün içinde astronot çalışırken
kırmızı-yeşil ve mavi LED lerin oluşturduğu beyaz ışık ile
aydınlanırken,akşama doğru LED ler
sarıdan kırmıza dönmekte-yatarken kabin karanlık içinde olmakta-sabah uyanıklık
ise yine sarı- kırmızı LED lerin 570-590 nm lik ışıkları ile başlamakta,öğleye
doğru 450-475 nm lik mavi tonların ağırlıklı olduğu-beyaz ışığa-öğleden sonra
tekrar 590-620 nm sarı-kırmızı ışığa doğru gitmekte-8 saatin sonunda akşam
karanlığı için karanlık oda ortamı sağlanacaktır.NASA nın bu özel aydınlatma
sisteminin 2015 yılında floresanların yerini alması beklenmekte.
4—LED lerle ilgi sorunların giderilmesi halinde bu
verimi en yüksek-ömrü en yüksek aydınlatma sistemlerinin ev-ofis-park
aydınlatmasında yerini alacağı düşünülmekte.
Kaynakça:CBT-1321/11-13.07.2012