1-- Ülkemizdeki elektrik kesintisi ve darbelerinden üretim tesisleri olumsuz etkilenmektedir. Bunların etkisi kojenerasyon santralleri ile azaltılabilir, ancak sıfırlanamaz.
1.1--Bu nedenle, kojenerasyon santralleri barasından beslenen yüklerde elektriksel revizyonlar yapmak gerekebilir.
1.2--Yük atma uygulaması bunlardan biridir ve mevcut durumda en az değişiklik yapılarak, gerek kojenerasyon santralinin gerekse beslediği fabrikaların güvenirliliğinin artmasını sağlar.
2-- Kojenerasyon santrallerinin iki tür çalışma modu söz konusudur.
Bunlar;
2.1--Şebeke ile paralel (senkron),
2.2--Ada modu çalışmadır (island).
2.1--Şebeke ile Paralel Çalışma: Şebeke olayları incelendiğinde, normal çalışma modunu bozan aşağıdaki etkilerin söz konusu olduğu görülmektedir.Bunlar;
1--Gerilimin yükselmesi
2--Gerilimin düşmesi
3--Ada Modu Çalışma:
3.1--Ada modunda çalışma, sistemden ayrı, kendi şartlarınızla çalışma durumudur. Ada modunda, şebekedeki olaylardan etkilenme söz konusu olmayacaktır. Ancak bu modun da, kendine göre eksiklikleri vardır.
3.2--Bunlar; ada modunda çalışırken sistemin durmasına yol açacak bir arıza oluştuğunda, bu esnada şebekede hiçbir sorun olmasa dahi, beslenmekte olunan sistem etkilenecektir.
3.3-- Şebekenin kararlı çalışma durumu bozulduğunda,bununla paralel çalışan kojenerasyon sistemi röle değerleri doğrultusunda şebekeden ayrılmakta ve ada modunda çalışmaya devam etmektedir.
3.4-- Şebeke enerjisinin olmadığı durumda bir ya da (n-1) sayıdaki ünitenin devre dışı olması durumunda, tüketimle üretimi dengelemek zorunluluğu doğar. Bu yük değişimi, ufak salınımlar için önemli olmayabilir.
3.4.1--Ancak, bara frekansının %90. f N değerlerine inmesi kojenerasyon sistemi için büyük sıkıntılar doğurur.
3.4.2--Genellikle de, eğer yük atma uygulaması yoksa, sistemin tamamının enerjisiz kalmasına yol açabilir. Bu nedenle,kojenerasyon tesislerinden beslenen fabrikalarda, şebeke enerjisinin gitmesi durumunda tamamen durmak ile yük atma sistemi kurarak belirli yüklerin devreden çıkarılması arasındaki fark iyi değerlendirilmelidir.
3.4.2—Aynı zamanda ada modunda düşük frekans ile çalışılırsa,şebekeye tekrar senkronizasyon sorunları da yaşanacaktır
3.5-- Sorunu, (Ada modunda iken) frekans için yakıt miktarını,gerilim ayarı için ise uyartım akımını artırmakla manuel olarak da gidermek mümkündür.
3.5.1--Ancak, gerek arızanın çok kısa sürede anlaşılması gerekse derhal karar verip uygulama ve tepki alma, otomasyon sistemi kadar hızlı olamamaktadır.
4—Yük atma Uygulamasındada dikkat edilmesi gereken noktalar aşağıda
tanımlanmaktadır:
4.1--Maksimum aşırı yük: Makinelerin yük/frekans eğrisine göre ayarlama yapılabilir.
4.2-- Yük atma kademe sayısı ve kademelerdeki yük miktarları Bunun için en basit yol, önceden bir yük yüzdesi saptamak ve bir grup röleye bunu frekans düşmesi olarak göndermektir.
4.3--Frekans ayarları ΔP yükü belirlenerek, df/dt hesaplanır. Makinelerin entegre=stabil ya da orantısal yük/hız karakteristiklerine dikkat edilmesi gerekir.
4.4--Zaman ayarı (ya da gecikmesi)-Düşük gecikmeli röle kullanımı, aşırı yüklerin daha kısa sürede devreden çıkmasını sağlayacaktır.
4.5--Frekans rölelerinin yerleşimi-Bazı yüklerin frekans düşmesine etkisi daha fazla olabilir.
Yerleşim bu nedenle önemlidir.
4.6--PLC çözümleri-Uygun seçim uygulanarak, PLC çözümü de uygulanabilir.Çabuk değişiklikler bakımından da uygun çözüm olacaktır
5—Sonuç olarak duruş sayısı azaldıkça, doğal olarak buna denk gelen yük atma durumunun da azaldığı görülmektedir.
5.1--Yapılacak çok basit ve ucuz yük atma uygulaması ile bunu da sıfıra yaklaştırmak mümkün olabilecektir.
5.2—Kaynak çalışmaya göre Yük atma uygulamasında röle yerine PLC uygulaması ile özellikle kış aylarına denk gelen duruşlarda, şebeke olaylarında %5-10 arası ilave koruma sağlandığı saptanmıştır.
5.3—Ayrıca Şebeke güvenilirliğinin artırılmasında özel sektör santrallerinin önemli etkisi bulunmaktadır. Bu nedenle santrallerdeki bakımların standartlaştırılması önemlidir.
5.3.1--Bu standartlaşmanın Yan Hizmetler Yönetmeliği kapsamında yapılmasının etkili olacağı düşünülmektedir.
5.3.2--Bakım yapacak şirketlerin akreditasyon sürecinden geçerek yetkilendirilmeleri önemlidir.
Kaynak:Kojenerasyon Santrallerinde Yük Atma Uygulamaları-Levent KILIÇ-Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş.-Enerji Verimlilik Müdürlüğü-Ayşen BASA ARSOY-Kocaeli Üniversitesi-Mühendislik Fakültesi-Elektrik Mühendisliği Bölümü-Fatih Mehmet NUROĞLU-Karadeniz Teknik Üniversitesi-Mühendislik Fakültesi-Elektrik Elektronik Fakültesi