Hidroelektrik Santral Yapımında Çevre Sağlığı

1-- Türkiye’de 2000’e yakın hidroelektrik santralinin değerlendirilmesi gündemdedir.Planlanan 2000 projenin 419 adedi Doğu Karadeniz’de yer almaktadır.

1.1--Karadeniz  Bölgesi’nde yapılan ve yapılacak hidroelektrik santraller (HES) ile ilgili olarak  Derelerin doğal hayatının devamını sağlayacak can suyu (derelere bırakılması gereken minimum su miktarı) mevcut uygulamalarda kurak ve ıslak yılların yüzdesi olarak uygulanmaktadır.

1.2--Can suyu miktarına özellikle küçük derelerde, dere ve mansap koşulları incelenerek karar verilmelidir.

1.3--Şu ana kadar yapılan uygulamalarda can suyunun tayini ile ilgili herhangi bir mevzuat ve standart mevcut değildir.

2--Doğal hayatın korunmasına yönelik olarak can suyu miktarlarının belirlenmesi ve can suyunun kontrol edilmesi ile ilgili bir mevzuata acil ihtiyaç bulunmaktadır.

3--Bölgedeki su kaynaklarının değerlendirilmesinde havza yönetimi esas alınması uygun olacaktir.

4--Hidroelektrik santral projeleri genel havza planlamasına ters düşmeyecek biçimde uygulanmalıdır.

5--Bölge açısından oldukça önemli Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) raporları proje yerinde inceleme yapılarak oluşturması gerekli olup ,raporların tüm hidroelektrik santraller için gerçek anlamıyla uygulanmalıdır.Ayrıca ÇED raporları, HES kurulu gücüne bakılmaksızın lisans almış olsa dahi tüm hidroelektrik santraller için istenmelidir.

6--Tesis işletmeye açıldıktan sonra da gereğinin yapılıp yapılmadığını tespit edebilecek kontrol mekanizmaları kamusal veya uluslararası çed denetimi yapan kuruluş  olarak geliştirilmeli ve yöre halkının istek ve şikâyetlerini hızlı bir şekilde inceleyebilecek kurumsal bir yapı oluşturulmalıdır.

7--Dere yatağındaki balıkların yavrulama döneminde nehir akışının ters istikametinde yüzmelerini sağlayacak balık geçitleri HES projelerinde ve şartnamelerinde zorunlu tutulmuştur.Uygulamada bunun yerine getirilmesi şarttır.Bunu sağlamak için  yatırımcı firmaların denetlenmesi zorunludur.

8--HES’ler için dere suyunun alındığı iletim kanalları yerine doğanın tahribatını engelleyecek/en aza indirecek tünelli sistemler tercih edilmelidir.

9--Tesislerde estetik kaygısı da olmalı ve doğal güzelliği bozacak yapılardan kaçınılmalıdır.

10--Herhangi bir kontrol ve denetime tabi olmayan HES’lerin kazı malzemeleri, dere yataklarına boşaltılması durumunda bu kazı malzemeleri altyapı çalışmalarında kullanılabilecekken dere yatağı boyunca çevrenin ve birçok ağacın zarar görmesine neden olmaktadır.

11--Firmaların maliyetten kaçmak amacıyla dere yataklarına kazı malzemelerini boşaltması ciddi anlamda denetim mekanizmaları kurularak önlenebilir.Aynı zamanda Kazı malzemeleri doğaya zarar vermeyecek bölgelere taşınmalıdır.

12—Öte yandan Malzeme alınan yerler de tahrip edilebilmektedir. Bu yerler malzeme alımı tamamlandıktan sonra olduğu gibi bırakılmamalı, doğal şartlara uygun olarak düzenlenmelidir.

13--Bölge çevresini ciddi bir biçimde etkileyen taş ocakları denetime tabi tutulmalı, taş ocağı maden ruhsatı özenle ve titizlikle verilmelidir.

14--Projelerin her aşamasında ciddi bir şekilde kamu denetimi sağlanmalı, memba ve mansap su   haklarına   önem   verilmeli.

15—İhalelerde Belli güçten küçük türbin seçiminde nehir tipi yüzer helikal türbinlerde şartı koşulabilir.Nehir tipi helikal türbin kullanımı ile çevresel etkiler en aza inebilir.

Kaynakça: TMH - 454 - 2009/2