Koronavirus-Kovidin UVC-Ultraviyole Lambalarla Dezenfeksiyonu-Asansörler:

 

1--1877’den beri bilinen ve 1906’dan beri uygulanan UV ışıkla dezenfeksiyon/ sterilizasyon yöntemi tekrar uygulamaya girmeye başladı.

 

2--Düşük basınçlı cıvalı lambaların oluşturduğu 254 nm dalga boyuna sahip UV ışıma, virüsün yapısını bozarak mikroorganizmaların ölümüne veya aktivitelerinin bozulmasına neden olmaktadır.

 

3--UV lambalar, doğru uygulandığı zaman hijyen ve sanitasyona önemli katkılar sağlamaktadır.Ancak yanlış kullanıldığında ya etkisi azalmakta ya da sağlık sorunlarının ortaya çıkmasına neden olabilmekte

 

4--Ultraviyole ışınım 100-400 nm dalga boyuna enerjisine sahip, x ışını ile görünür ışık spektrumunun arasında yer almaktadır.Bunlar

UV-A (dalga boyu…….. 315-400 nm,

UV-B (…………........……….280-315 nm ve

UV-C dalga boyu……… 280 nm’den az’dir.

 

4.1--UVC ozon tabakası ve oksijence tamamen absorbe edilmektedir. Elektromanyetik radyasyonun dalga boyu azaldıkça, radyasyon enerjisi artmaktadır

 

4.2--Günümüzde ozonu yapay olarak üretebilmek mümkündür. Ozon, havadaki oksijenin yüksek iletkenliğe sahip UV lambanın 185 nm’de yaydığı radyasyona maruz bırakılmasıyla 0,03 ppm gibi düşük konsantrasyonlarda üretilmektedir

 

5—Yapıları birbirine çok benzer RNA ve DNA nükleik asitlerinin ikisinin de UV bölgede 265 nm civarında geniş ve güçlü soğurma bantları vardır.Bu bölge etrafındaki UV ışınla uyarıldıklarında, RNA/DNA moleküllerinin kimyasında oluşan değişikliklerle virüsün kendini çoğaltma özelliği bloke edilmekte ve sonuç olarak virüsün bulaşma özelliği yok olmaktadır.

 

5.1--Mikroorganizmaların nükleik asitlerinin 253,7 nm dalga boyundaki ultraviyole ışınları maksimum oranda absorbe etme yetisinde oldukları, bu nedenle de mikrobiyal inaktivasyonda 253,7 nm dalga boyunda ışın yayan UVC lambaların kullanıldığı belirtilmiştir.

 

6—Teknik Bilgiler:

 

6.1--Ultraviyole Radyasyonun Bantları:

 

UV Dalga Boylarının Antiseptik Etkinliği

Sınıf……….Dalga boyu (nm)………… Dalga sınıflandırması

UVA……….. 320–400……………… Mikrop öldürmez - Antiseptik değil

UVB……….. 280–320……………… Eritemal - Deride kızarıklık

UVC……….. 200–280…………….. Ozon üretimi-Mikrop kırıcı - Antiseptik

VUV………..100–200………………. Vakum UV- Mikrop kırıcı – Antiseptik

 

6.2-- Düşük basınçlı UV lambalar yaklaşık 1,3 kPa veya daha düşük basınçlarda cıva gazı içerir ve bu gaz bir elektrik yüküyle uyarıldığında, daha önce belirtildiği gibi 254 nm dalga boyu civarında UV ışığı yayar.

 

6.3-- Düşük basınçlı lambalarda, elektrik giriş gücünün yaklaşık %60’ı ışığa dönüştürülür,bunun yaklaşık %85’i 254 nm civarında olur.

 

6.4-- Çeşitli Malzemelerin UV Yansıtıcılığı (UVB-UVC)

Malzeme…………………...…r %

EPTF Teflon………………......…… 99+

Alüminyum, etched……………. 88

Alüminyum-Cam yüzeye püskürtülmüş…80

Alüminyum folyo……………… 73

Alüminyum boya………………. 65

Beyaz duvar boyası……………. 48

Krom kaplanmış çelik…………. 39

Çelik…………………………..........… 37

Çinko………………………........…... 37

Bakır ………………………........…..25-31

Kurşun……………………........……. 27

Beyaz kâğıt………………….....….. 25

Gümüş……………………….....… 22-23

Siyah boya…………………....…… 7

Pirinç……………………….......……. 7

Ahşap malzemeler…….....…….5

Cam malzemeler…………...……4

Açık hava »…………………..……..0

 

6.5-- Maksimum verim için armatür ve lambalara düzenli bakım ve temizlik yapılmalıdır.İdeal olarak lambaların yüzey ve reflektörleri aylık olarak %70 alkol bazlı kimyasal dezenfektanlar ile temizlenmeli ve kurulanmalıdır.

 

6.6-- Ultraviyoleden korunmak için standart üç koruma önlemi vardır.Bunlar;

1--Ultraviyole kaynağından uzak durmak

2--Ultraviyole kaynağına maruz kalma süresini azaltmak

3--Ultraviyole kaynağı ile araya engel koymak

 

4--Özellikle bu kurallara dikkat edilmezse çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir.UV ışıma insan ve hayvanlarda çıplak deri ve gözde olumsuz etkiler yapabilir.

 

4.1—Gözlerde konjonktivit, (konjonktiva tabakasının enflamasyonu) ve deride kızarıklığa (eritema) sebep olur. Bu tur etkiler çoğu zaman birkaç gün içinde tamamen iyileşse bile oldukça acı vericidir. Bu nedenle doğrudan ışığa bakılmamalı ve ışımanın çıplak deriye ulaşması engellenmelidir.

 

5—UV nin Sağlığa Etkileri

Kategori(Adı)…Dalga boyu(nm)……….Sağlığa etkisi Özellik

UV-A……………315-400….................. Katarakt, deri kanseri, retinal değişim Solaryum ışıma

 

UV-B…………….280-315……………..Kornea hasarı, katarakt, fotokeratit, eritem,deri kanseri Düşük mikrop öldürücü etki

 

UV-C…………….200-280……………..Kornea hasarı, fotokeratit, eritem, deri kanseri Yüksek mikrop öldürücü etki

 

Vakum UV……….10-200……………..Ozon oluşumu

 

 

5.1—Maruziyet Doz Değerleri- Tablo 4. UV-C Cihazları - Güvenlik Bilgisi - İzin İnsan Maruziyeti (ISO 15858:2016)

 

İzin verilen maruz kalma süresi………..Etkili Işınım μW/cm2

24 h ………………………………………..0,07

18 h………………………………………...0,09

12 h…………………………………………0,14

10 h…………………………………………0,17

8 h…………………………………………..0,2

4 h…………………………………………..0,4

2 h…………………………………………..0,8

1 h …………………………………………1,7

30 dk……………………………………….3,3

15 dk……………………………………….6,7

10 dk ………………………………………10

5 dk ………………………………………..20

1 dk ……………………………………….100

30 sn ………………………………………200

 

15 sn ………………………………………400

5 sn ………………………………………1.200

1 sn ………………………………………6.000

 

5.2-- UVGI armatürlerinin monte edildiği yerlere tesislerin bakımını ve operasyon personelini UVGI’ye doğrudan maruz kalmanın potansiyel tehlikeleri konusunda uyarmak zorunludur.UV-C armatürlerin üzerine sembol etiketlenmiş olmalıdır

 

5.3-- Bakım esnasında açık UV radyasyonu ile çalışırken, vücudun tüm açık alanlarını kapsayan kişisel koruyucu ekipman kullanılmalıdır.

 

5.3.1--UV radyasyonu giysi, plastik veya cam tarafından kolayca emilir. UVC cihazlarının çevresinde çalışırken, UV gözlüğü ve/veya tam yüz siperleri kullanılması sağlık açısından önemlidir.

 

5.3.2--Standart gözlükler ve normal güvenlik gözlükleri, gözleri UV ışınlarına karşı korumaz, bu nedenle yan pozlamayı korumak için lensin etrafına sarılan ANSI Z87 dereceli gözlükler önerilir.Maruz kalan cildi korumak için laboratuvar önlüğü, nitril eldiven gibi koruyucu ekipmanlarla örtülmelidir

 

5.3.3-- Ölçüm sırasında;

1--Koruyucu gözlük kullanılmalı,

2--Açık lambaya korumasız gözle bakılmamalı,

3--Sensörün yönüne ve mesafesine dikkat edilmeli,

4--Ölçümleri kaydedilmeli,

5--Ozon kokusu olan uygunsuz lambaların işaretleyin ve lambayı hemen değiştirin.

 

6-- 100-240 nm aralığındaki ışık kaynakları atmosferdeki oksijen moleküllerini zehirli bir gaz olan ozon moleküllerine çevirebildiği için, ışık kaynağının 240 nm üzerinde seçilmesi önemlidir.

 

6.1--Prof. Dr. Afif Sıddıki’nin yaptığı bilimsel laboratuvar ve uygulama çalışmaları sonucu etkili doz değerlerini, 250 cm mesafeden bir dakikalık UV-C ışınımı ile Covid-19’ un yok edildiği kanıtlamıştır

 

6.2—UVGI nın Mesafeye Göre Öldürme Dozları Saniye(Sn) de:

 

Virüs………Doz(μW.s /cm²)……….15 cm(Sn)……50 cm(Sn)….250 cm(Sn)

Covid-19…….. 2.700………………. 1.5……………. 6 ………….60 (1 dk)

Parvovirus …...3.500………………… 2……………. 10………. 100 (1,5 dk)

Herpes virüs ….5.700…………………3…………… 15 ……….150 (2,5 dk)

Picornavirus …..7.200……………….. 4 ……………19 ……….190 (3,2 dk)

 

6.3-- Farklı Cansız Yüzeylerde Koronavirüs Ailesinin Kalıcılığı olarak çelik yüzeyde 48 saat alüminyumda en fazla 8 saat diğer malzemelerde 5-6 gün kalabilmekte.

 

 

3--Asansör Kabinde Kullanımı:

 

3.1--Asansör kabininde mikrobiyal kirlenmenin en önemli etkeni insan sirkülasyonudur. Bu alanda Covid-19 temas ve hava yoluyla bulaşır. Dolaysıyla havanın sirkülasyonu önemlidir.

 

3.2-- Asansör kabinlerindeki zararlı bakteri, mantar ve virüsleri etkisiz hale getirmek için dalga boyu en kısa, enerjisi en yüksek olan UVC (Ultraviyole C) ışınları kullanılmalıdır.Ağırlıklı olarak 253,7 nm dalga boyunda radyasyon yayarak mikroorganizmaları öldürmek veya etkisiz hale getirmek için örneğin tavanda konumlu UVC lambalar kullanılabilir.

 

3.3-- Direkt ışınımlı UVC lambalarının sabit olarak montajının yapıldığı sistemlerde UVC lambaları aktif iken asansör kabininde kimsenin olmadığı otomatik bir sistem tarafından kontrol edilmeli ve birden fazla tertibatla denetlenmelidir

 

3.4-- UVGI lambanın çalışması için birinci güvenlik önleminden geçmesi yani kabin lambasının sönmesi veya meşgul sinyalinin kesilmesi dair bilginin alınması gereklidir. Bu referans sinyalin gelmesi ile sistem çalışmaya başlayarak diğer güvenlik aşamalarını sorgulayacaktır.

 

3.4.1--Ana kontrol sistemi öncelikle ışımanın kabin içinde kalmasını sağlamak için mutlak suretle kapıların kapalı olduğunu kontrol edecektir, sonra kabinde kişi varlığını sorguladıktan(hareket sensörü ve yük kontrolü ile kabinde kimsenin olmadığı) sonra sistemin çalışmasına (ışımanın oluşmasına) izin verecektir

 

3.4.2--Ayrıca asansör ilk hareketinden sonra belli bir saniye park halinde (kabinde kimse yokken, kapı kapalıyken ) UVC lambasının ışık saçmasına izin verilerek bir önceki trafikte oluşan mikrobiyal kirlenme en aza indirilebilir.

 

4--Yürüyen Merdivenlerde Kullanımı:

4.1--Havaalanı, metro ve AVM gibi yerlerde milyonlarca insanın temas etmek zorunda kaldığı el bandı salgın hastalıkların bulaşması için önemli bir etkendir

 

4.2--UVC ışınlarının kullanıldığı cihazların kullanıcıların temas edebildiği yürüyen merdiven ya da yürüyen bantların dış kısmına montajı yapıldığında ilave olarak aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir.

 

1--Yaşanabilecek bir sıkışma durumunda devreye girecek elektrikli güvenlik tertibatları TS EN 115-1: 2017 madde 5.6.4.3’e göre eklenmelidir. Eklenecek elektrikli güvenlik tertibatları tahrik makinasının çalışmasını durdurmalı, el bandı ile uyumlu çalışmalıdır ve kontrolsüz çalışmanın önüne geçmelidir.

 

2--Eğer cihazlar korkuluklara montajlanmış ise ek bir yük ortaya çıkarmamalı,korkuluk özelliklerine (TS EN 115-1: 2017 madde 5.5.2, madde 5.5.2.1, madde 5.5.2.2, madde 5.5.2.3) olumsuz etkiler yaratmamalıdır.

 

3--Yürüyen merdiven veya bantlara tasarım aşamasında güvenlik çalışmaları yapılmadan sonradan eklenmiş tertibatlar, el bandına yatayda en fazla 80 mm ve dikeyde en fazla 2,5 mm yaklaşmalıdır. (TS EN 115-1: 2017 Madde 5.10) Şekil 6’da belirtilen ölçüleri sağlamayan cihazlar, kullanıcı açısından çok tehlikelidir.

 

4--Dışarıdan montajlanmış cihaz, yürüyen merdiven veya bantların giriş ve çıkışlarında olması gereken mesafeleri ve hareket alanlarını (TS EN 115-1: 2017 ek A.2.5) engellememelidir. Ayrıca kuyu kapaklarına baskı yapmamalıdır. Bakımlarda ya da acil müdahale gerekebilecek durumlarda engel teşkil etmemelidir.

 

Kaynak: Mühendis ve Makine-cilt 62, sayı 703, s. 286-320, 2021-Derleme Makalesi-Asansör Kabini ve Yürüyen Merdiven El Bantlarının Yüzey Dezenfeksiyonu; Ultraviyole Işınlar-Aydın Arat1*, Hasan Basri Ercan2, Adem Doğan3, Serdar Turan4, Hasan Kütük5