1--Atık Ekonomisi:
1—Mevzuat:
1—Sektörün AB ye uyumu için gereken toplam yatırım tutarı 60 milyar euroyu bulabilir.
2—Çevre alanında uyumlaştırılması gereken 300 den fazla mevzuat var.
3—Atık yönetimi ile 15 e yakın yönetmelik uygulanıyor.
2—Atık Ekonomisi:
1—Türkiye de yılda
25 milyon ton………. evsel atık,
1.2 milyon ton……… endüstriyel atık,
100.000 ton…………. tıbbi atık,
530.000 ton…………. e atık ortaya çıkmakta.
2—Nüfusun %3 atık pazarında yer almakta.
3—Yıllara göre geri dönüşüm oranı: 2010……………..%35
2017…………….%40 a ulaştı.
4—Sektörde lisanslı yatırımcı sayısı 450 ye ulaştı.
5—Geri dönüştürülen atıkların: %43……………….kağıt
%27………………plastik
%12………………cam
%8……………….tekstil ürünleri %4……………….metal ürünler oluşturuyor.
6—Türkiye de atıklarda geri dönüşüm oranı:
Tüm atıklarda…………….%7
Ambalaj malz……………..%20 civarında
7—2016 da
45.000 ton…madeni yağ(150.000 ton kayıt dışı)
59500 ton……………….atık akü toplandı.
7.1—192 lt ham petrolden 3 lt madeni yağ elde edilirken,sadece 4.8 lt atık madeni yağdan 3 lt madeni yağ elde ediliyor.(%67 da az enerji harcanmakta)
7.2—Atık motor yağının a sadece %13 toplanabilirken,geri kalanı ısınma amaçlı,kaçak yakıta dönüştürülmüş olabilir.
8—Bir yılda çöpe atılıp geri dönüştürülmeyen atıkların değeri yaklaşık 1.5 milyar TL düzeyinde.
9—Türkiye de yıllık e atık miktarı 1 milyon ton civarında olup , bunun 20.000 tonu değerlendirilebilmekte. Bu sektörde kar marjı yüksek olup büyük yatırım gruplarının ilgi alanı içinde.
10—Gıda atığında durumumuz kötü.Meyve ve sebzeyi toplama aşamasında kayıp % 25 civarında. Dağıtım ve satış aşamasında bu oran % 50 ye ulaşmakta.
10.1—Türkiye de oluşan atık gıda ile bir Suriye halkı doyabilir ki bu durumun ciddiyetinin farkında olmak gerek.
Kaynak:Dünya Gazetesi
2--Atıklar-Geri dönüşüm-Ülkeler:
1--Atıklar ve Değişimler:
1--Atık Miktarları: kentsel (evsel) katı atık -kişi başına yılda ortalama
AB üye ülkelerde …………………400 kg
ABD’de-1996…………………….750 kg
tahmini olarak Türkiye de………360 kg
2-- Evsel atıkların , Toplam atıklara oranı
AB de …………………… %5-10
Türkiye de……………….. %2.5-5 civarında.
3--Evsel- organik atıklar, toplam atıklara oranı………………… %30
4--Türkiye tahmini olarak evsel atıklar…. 22.5milyon ton, endüstriyel atıklar……14 milyon ton civarında.
5—Sanayi değerlendirilebilir atık oranı…… %6 ve %29’u atık borsalarında satılabilmektedir.
6-- Evsel atıkların……………….. %64 organik olup ve Kazanılabilir evsel atıklarının oranı…….. %12 olup- mali değeri yaklaşık 40 milyon dolar civarında
7-- Evsel- Kağıt, karton vs, toplam evsel atıklara oranı…..%20-40.Burada sadece gazete kağıtlarının oranı…%18.
8—AB de şehirsel atıkların
Cam……………….% 8-12 cam malzemeler,
Plastik malzemeler…..%6-8 oluşturmaktadır.
9-- Evsel katı atıkların %90’ı zararlı ve zehirli olmayan maddelerden oluşmaktadır.
10--Ozon tabakasına zarar veren CFC maddesinin kullanımı büyük ölçüde kısıtlanmış durumdadır. CFC gazının en büyük kullanım alanlarından biri buzdolapları olup , ABD’de her evde bir buzdolabı bulunmaktadır. Çin ise bugün 12 yeni CFC üretim tesisi kurmuş olup, her eve bir buzdolabı hedefini koymuş durumdadır
11—Otomobillerdeki Değişim
11.1--Otomobillerde plastik ve alüminyum kullanım oranı :
1950’li yıllarda…………….% 0
1990 lı yıllarda………………. 101 kg plastik ve 68 kg alüminyum kullanılmaktadır
11.2--Otomobilin ağırlığın değişimi:
1950’li yıllarda……………..1901 kg,
1990 lı yıllarda…………….. 1434 kg kadardır.
13--Çevre Kaynaklarının Korunması Politikaları Üzerine:
1--100 daireli bir siteye, daha iyi ısınsın diye lüzumundan daha büyük kapasiteli bir kalorifer kazanı seçen bir mühendisin, dünya yakıt kaynaklarının tüketim hızının hızlandırılmasındaki rolü hiç azımsanmayacak bir büyüklüktedir.
2--Lüzumsuz ambalajlamadan kaçınılması Bu yüzden çoğu diş macunu üreticisi yalnızca tüplü ambalaj kullanmaya başlamıştır.
3--Tüm canlıların korunması için çevrenin zararlı maddelerden arındırılması esasatır.Bu anlamda ;
1--Modern atık su arıtma tesisleri kurulması uygun olacaktır ancak,bu imkanı sağlayan membranlı filtrelerli pompa grupları için gereken büyük enerji miktarının çok ucuza mal edilmesi gerekir.
1.1--Kısaca enerjide fosil kaynaklar yerine çok hızlı bir biçimde çok ucuz manyetik vs enerjiler devreye girerse çevremizdeki bütün kirli sular(nehir suları,şehir atık suları vs) bu membranlı filtreler ile temizlenebilir.Benzer şekilde gaz emisyonları içinde geçerli olabilir.
2--Enerji kullanımında minimizasyona gitmek.Bu anlamda
2.1--İşe gitmek için araba yerine bisiklet kullanımı.
2.2--Çevreye verilen ısı miktarının azaltılması için yeni teknolojilerin bulunması .Bu anlamda Klimaların çevreye verdiği ısının küresel ısınmayı artırmasından dolayı doğal klima sistemleri ve ısı yalıtımına gitmek.
5--Atıkların ortaya çıktıktan sonra temizlenmesi yerine, çevreyi koruma önlemlerinin üretim süreçlerine entegre edilmesi .Bu anlamda ;
5.1--Orijinal bir alüminyum içecek kutusunun yapımı, kullanılmış alüminyum teneke kutularının eritilerek yeniden yapılmasından 20 kez daha fazla enerji gerektirmektedir.
5.2--Camların orijinal olarak imal edilmesinde çok yüksek ısılar kullanıldığından, harcanan enerji miktarı da yüksek olmaktadır. Halbuki yeniden kazanım da toplanan şişelerin ergitilmesi için gerekli ısı enerjisi miktarı oldukça düşüktür.
5.3--Teorik olarak atık kağıt ve türevlerinin tamamı yeniden kazanılıp kullanılabilmesi mümkün olduğu halde, pratikte bugün bunların yalnızca %25’i yeniden kazanılabilmektedir
6—Ürünlerde ; Bu ürün hiçbir saf kaynak hammadde kullanılmadan, tamamen yeniden kazanılmış maddeler ile üretilmiştir ve sağlığa zararsızdır yazısının yazılmasını sağlamak.
7--BMW, Ford, Mercedes-Benz vb. gibi otomobil firmaları , kullanılmış arabalarını geri getiren müşterilerine büyük indirimler sunmakta ve geri aldıkları bu otomobillerin kullanılabilir parçalarının yeniden kazanarak orijinal üretimlerinde kullanmaktadır
8--Avrupa Topluluğu, atıklar ile ilgili olarak yaptığı stratejik plan konuları başlıkları:
8.1--Atıklardan korunma ve kurtulma ,
8.2--Yeniden kazanım ve kullanım
8.3-Son biriktirmede optimizasyon
8.4-Çöp biriktirme istasyonlarının daha iyi yönetimi
8.5-Kirletilmiş alanların temizlenmesi
9-Fabrikaların baca gazı filtrasyonunda ,filtrasyon verimi düşük olup, çoğu kez bu filtrelerin bakımları ihmal edildiğinden arıtma işleminin sağlığı tartışılır bir düzeyde kalmaktadır.
9.1--Filtreleme gibi geçici çözümler yerine temiz teknolojiler kullanılarak, hiç atık üretmemeye ya da çok az atık üretmeye çalışmak olmalıdır.
9.2--Baca gazı filtrasyonunda yine enerji maliyetlerinin ve filtrelerin ucuzlaması ile filtreleme veriminin yüksek olması sağlanabilir.Kısaca ucuz değil çok ucuz enerjinin artık sağlanması vakti gelmiştir.
3--Atıkların Dağılımı-Türkiye:
1-- Türkiye’de Uygulanan Atıkların Bertaraf Yöntemleri - TÜİK, 2010
Belediye çöplüğü……….%44
Düzenli Depolama……..%54
Kompost……………….%1
Biyometanizasyon…….%1
2—Evsel Katı Atıkların Dağılımı:
Mutfak Atıkları…………%34
Kağıt……………………..%11
Karton…………………...%1
Hacimli Karton…………%4
Plastik…………………...%2
Cam……………………..%6
Metal……………………%1
Diğer Yanabilenler…….%19
Diğer Yanmayanlar…...%22
3— Ülkemizde oluşan çöpün ancak %54’ü düzenli depolama alanlarında depolanmaktadır.Bunun haricinde kalan çöp vahşi olarak depolanmaktadır
3.1--Kişi basına oluşan çöp miktarı
Marmara ve Ege Bölgesi'nde……1,15-1,28 kg/gün
Akdeniz, Karadeniz ve İç Anadolu Bölg- .0,8-1,28 kg/gün
Güneydoğu Anadolu ile Doğu Anadolu Bölg-0,75-0,9 kg/gün’dür.
3.1.1--Ülkemizde işletme aşamasında olan 59 adet düzenli depolama
tesisi bulunmaktadır.
3.2--İnşaat ve ihale safhasında olan 39 adet tesis ve
3.3--yer seçimi aşaması hariç, plan ve proje safhasında olan 41 tesis çalışması bulunmaktadır.
3.4--Metan gazından elektrik üretimi yapan 12 adet tesis bulunmaktadır
Yorum-Öneriler:
1--Mutfak atıklarından düzenli depolama yerine belediyeler tarafından kompost üretimi yapılması
2--Geri dönüşümde hedef konulması ve bu hedefe varılmaya çalışılması
3--Her ve belediyeler tarafından geri dönüşüm poşeti ve karton kutusunun verilmesi-aileden geri dönüşümün başlaması
Kaynak: Belediye Atıklarından Düzenli Depolama Sahalarında Biyogaz Ve Enerji Üretimi-
Turgay Kankılıç-Hüseyin Topal-Doç. Dr.-Gazi Üniversitesi-Makine Mühendisliği Bölümü
4--Atıkların-Evsel Katı Atıkların Geri Kazanımı :
1--—Atık geri kazanımında; gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde geri kazanım projeleri için kararlı bir hükümet, belediye ve özel kuruluşların finansal desteği, maksimum toplama ve geri dönüşüm, Pazar geliştirilmesi ve promosyon, eğitim ve bilgilendirme çalışmaları gerekmektedir.
2--Ancak bu projeler kapsamında yapılan ayrıştırma tesisleri ülkemizde verimli olarak çalışmamaktadır.
2.1--Tesislerin verimli çalışmasını etkileyen etmenler, değerlendirilebilen geri kazanılabilir atık miktarlarının yetersiz olması,sokak toplayıcılarının etkileri, tesis kapasitesinin yüksek seçilmesi, toplama işleminin sağlıklı yapılamaması vb.
3--Kırsal Belediyelerde Evsel Katı Atıkların Geri Kazanımı halkında oluşan katı atık miktarı 0,76 kg/kişi.gün olup gelir düzeylerine göre,
1--yüksek gelirli hanehalkında…………… 0,685 kg/kişi.gün,
2--orta gelirli hane halkında……………….0,715 kg/kişi.gün,
3--düşük gelirli hane halkında……………. 0,88 kg/kişi.gün'dür.
4—Mustafakemalpaşa Ilçesi toplam katı atık miktarı, 36611,6 kg/gün ve atık yoğunluğu 0,4 ton/m3 olarak bulunmuştur.
8--Hanehalkı geri kazanılabilen katı atıkların oranı %22'dir.
9--Gelir seviyelerine göre geri kazanım yüzdeleri,
1--yüksek gelirli hane halkı için………….. %25,18,
2—orta gelirli hane halkı için…………….. %21,12,
3--düşük gelirli hane halkı için…………%19,99'dur.
4--Bu atıkların
%43'ü………….. kâğıt/karton,
%27'si…………..plastik,
%12'si…………. cam,
%8'i…………….tekstil,
%4'ü……………metal,
%3'ü……………lamine karton ve ahşap'tır.
4.1--Ayrıca plastik atıklarının,
%11'i…………..Naylon,
%8'i…………….PET,
%5'i…………….PE,
%1'i……………PS ve
%1'i……………PP'dir.
4.2--En fazla geri kazanılabilen atık kağıt ve karton, en az ahşap ve lamine karton'dur.
5--Yapılan çalışmalar sonucunda %20-25 (geri kazanım projesine katılma payı %70-75 ve atık toplama sırasında %5-10) kayıp oluştuğu tespit edilmiştir.
6--Yapılan geri kazanım fayda-maliyet analizi sonucunda net kar 123,83 YTL/ton.atık olarak hesaplanmıştır. Yapılacak katı atık geri kazanım tesisinin 15 ayda kendini amorti edeceği belirlenmiştir.
7—Araştırma çerçevesinde katılma ve toplama kaybını, hane önüne konulan özellikle mavi poşetlerin başka kimseler (Sokak toplayıcılar vb.) tarafından toplanması veya farklı bir şekilde ortadan kaybolması,seçilen hanelerin beşte birinin yapılan çalışmaya katılacağını beyan etmelerine rağmen katılmamaları,tarafımızdan verilen poşetlerin geri toplanamaması vb. oluşturur.
11.2--Bu kayıplar dikkate alınarak (%25 olarak), hanehalkı geri kazanılabilir katı atık miktarı 5957,9 kg/gün olarak belirlenmiştir.
12--Mustafakemalpaşa ilçesinde kapıdan kapıya toplama yöntemi ile bir toplama aracı günde yaklaşık olarak 115 km yol yapacağı tespit edilmiş ve toplama maliyeti hesaplamalarında bu değer üzerinden taşıma maliyeti çıkarılmıştır. Mustafakemalpaşa ilçesinde geri kazanılabilen katı atıkların toplama maliyeti 26,6 YTL/ton atıktır.
13-- Ilçedeki hanehalkı katı atıkların,
%65'i………………. sebze ve çürüyebilen maddeler,
%22'si……………….geri kazanılabilen katı atıklar ve
%13'ü……………….kül ve cüruf atıklarıdır.
13.1--Toplam katı atıklar içinde
yiyecek atıkları………………….%40-85,
geri kazanılabilen katı atıklar…. %5-60 ve
kül, toz vb atıklar ………………%0-10 arasındadır.
14--Türkiye'de evsel katı atıkların
%68,87'si…………….. organik ve ıslak katı atıklar,
%14,09'u………………geri kazanılabilen katı atıklar ve
%17,04'ü…………….. kül ve cüruf atıklarıdır.
16--Ilçenin atık karakterizasyonu Türkiye ortalamasına göre geri kazanım oranı açısından yüksektir.
17-- Türkiye'de hanehalkı atık oluşumu 0,57 kg/kişi.gün, belediye sınırları içinde tüm atıklarda ise 0,97 kg/kişi.
18--Geri kazanım projeleri ile nihai bertaraf metodu olan düzenli depolama alanlarının ekonomik ömürleri uzatılmaktadır. Bu çalışmada yaklaşık günde 20 m3 katı atık çöp olmaktan,depolama alanına gitmekten kurtarılacak, düzenli depolama alanının 7 yıl ömrü uzatılacak
19--Kaynakta ayrı toplama sistemi ile bu araştırma yapıldığından geri kazanım oranı %22'dir.
21--Ayrıca ıslak katı atıkların kompostlaştırılmasının geri kazanım olarak kabul edilmesi ile katı atıklarının geri kazanım oranının %40 -%62 seviyelerine çıkabileceği öngörülebilmektedir.
22--Türkiye'de
%30…………… kâğıt,
%25-30…………cam,
%30-35…………metal ve
%30…………….plastik geri kazanılabilir katı atıklar
ekonomiye geri dönüştürülmektedir
23--Geri kazanılabilen katı atıklar toplandıktan sonra toplama araçlar ile ayırma tesislerine getirilir ve mavi poşetler poşet parçalayıcı bulunan yükleme bandına boşaltırılır. Bu atıklar ortasında manyetik seperatör bulunan ayırma bandına iletilir .
24--Türkiye'de bulunan ayırma tesisleri kapasite ve minimum personel sayısına göre; Bursa, Adapazarı, Bakırköy ve Kadıköy Belediyelerinde 10 ton/Vardiya (8 sa), 11personel, Yalova ve Düzce Belediyelerinde ise 6 ton/vardiya (8 sa), 9 personeldir
24.1--Yapılan araştırmada önerilen Ayırma tesisi için 25m uzunluğunda 20 m genişliğinde ve 10m yükseklikte bir kapalı alan gerekmektedir. Bu alan için iki maliyet vardır.Bunlar arazi bedeli ve yapılacak inşaat maliyetidir.
24.2--Arazi bedeli 1258,8 YTL/ton ve inşaat maliyeti ise 8727,9 YTL/ton atıktır. Geri kazanılabilen katı atıkların depolama maliyeti toplam 9986,7 YTL/ton atıktır
25--Günlük geri kazanılabilen katı atıkların birim işletme maliyeti 58 YTL/ton atıktır.
25.1--Mustafakemalpaşa Ilçesi meskûn bölgelerinden kaynaklanan geri kazanılabilen katı atıklardan,123,83 YTL/ton gelir elde edilebilir.tamamında Geri Kazanım Projesinin yatırım maliyeti 56634,8 YTL/ton atıktır.Bu projenin onbeş aydaki net karı yatırım maliyetini karşılamaktadır.
26--Geri kazanılabilir atık bileşenlerinin %35'i kâğıt, %20'si cam, %30'u metal (alüminyum) ve %35'i organik katı atıktır. Bu çalışma sonucunda %35 katı atık geri kazanılması depolama sahası ömrünü 6 yıl artırmaktadır
27--Site ve tek katlı hanelerde toplama maliyeti 84,39-101,64 YTL/ton'dur.Türkiye'de katı atık toplama maliyetleri 42-56 YTL/ton arasındadır
28--Geri kazanım oranı Mustafakemalpaşa ilçesinde %22 olup bu hem teorik hem de uygulama oranıdır.
29--Oluşan 239 ton/ay geri kazanılabilen katı atık ayırma maliyeti 31,5 YTL/ton, toplam işletme maliyeti 58,1 YTL/ton ve bu atıklardan elde edilecek net kar 123,83 YTL/ton'dur.
30--Ilçeye yapılacak geri kazanım proje yatırımı 15 ayda geri kazanılabilen katı atıkların satışından karşılanacaktır.
30.1--Ancak faydamaliyet analizine göre 2,7 ton/gün altında geri kazanılabilir katı atık toplanması ve işlenmesi, bu proje yatırımını karşılamayacaktır.
31-- Tüm atıklar içinde hane halkı katı atık geri kazanımı %9,4 oranındadır.Iyi bir performans ile bu değer %25 seviyelerine çıkarılabilir.
31.1--Yapılan bir karakterizasyon çalışmasında geri kazanılabilir katı atıkların oranı teorik olarak %20 olduğu ancak uygulamada ise bu oranın %8 seviyesinde kaldığı belirlenmiştir. Bunun nedeni muhtemelen çok miktarda ıslak katı atıkların geri kazanılabilir katı atıklarla karışmasıdır.
32—Ciddi anlamda bu soruna karşı çözüm olarak ,atıklar kaynağında toplanmalıdır.Bunun için evlere içine konulacak mavi poşetli orta boy geridönüşüm karton kutusu olmalı ve hane halkı geri dönüşenleri (kağıt-metal-plastik-cam)bu kutuya atmalı,gıda atıklarını çöp konteynırına atmalı yada çöp konteynırleri üzerin geri dönüşüm konteynırı ve gıda atık konteynırı olmak üzere yazılmalı-
32.1--insanlar evlerinde ayrı poşetleri bu konteynerlere atmalı.Bu şekilde geri kazanım oranlarını % 22 nin üzerine çıkarbilme imkanı oluşabilir.Gıda konteynırına atılan gıda atıkları kompost firmalarında kompost yapılmak üzere toplanabilir.
32.2—Atık toplama poşetlerine barkot işlenebilir(adres bilgileri) barkodlar okutularak,sebze vs geri dönüşen atıkları katıştıranlara cezalar verilebilir.En iyi toplamayı yapanlara ödül verilebilir.
Kaynakça: Kırsal Belediyelerde Evsel Katı Atıkların Geri Kazanımı ve Ekonomik Analizi-Mustafakemalpaşa Ilçesi/Bursa Örneği-17, 65, 45-51-2007-Ekoloji