Elektrik Kesintisi-Nedenleri-Çözümler-İnternet-Yaşam:
1—Akışkanlar Mekaniği
Benzeşimi:
1—Akışkanlar mekaniğine göre
bir su akışında suyun hızla akışa sokulması yada kesilmesi koç darbesi yaratır
ve sistemde yüksek basınçlar oluşturur.
1.1--Elektrik akışı ile su
akışı arasında analoji yapılırsa su akışında debi-elektrik akışında voltaja
karşı gelirken , su akışında basınç-elektrik akışında akım şiddetine karşı
gelir.
1.2--Bu anlamda elektrik akımının ani kesilmesi ve yüklenmesinde devrede elektrik koç darbeleri oluşur ve oluşan
yüksek akım şiddetleri devre elemanlarını yakabilir ki buna karşı devrelerin
yüksek akıma karşı sigorta ile korunması gerekir.
2—Elektrik
Kesilmeleri-Sonuçları-Ülkeler:
2.1—Pakistandaki elektrik
kesintisinde Cumartesi gece yarısından sonra ülkedeki bütün şehirlerde
elektriğin kesildiği tespit edildi.
2.2--Pakistan'ın başkent
İslamabat, Karaçi ve Lahor gibi ülkenin büyük şehirleri de kesintiden
etkilendi.Yetkililer, elektriğin geri gelmesinin birkaç saati bulabileceğini
söyleyerek vatandaşlara sakin kalmalarını telkin etti.
2.3--Elektrik kesintileri
Pakistan'da sık görülüyor; bu yüzden hastane gibi elektriğe ihtiyaç duyan
kurumlarda benzin ile çalışan jeneratörler bulunuyor.
2.4—Pakistandaki kesinti ve Türkiyede
daha önceki olmuş kesintiler dikkate alınarak gereken stratejik yapılanma
sağlanmalıdır.
3—Elektrik Kesinti
Nedenleri-Çözümler:
3.1—Güneş Fırtınası
Kaynaklı Elektrik Arızaları:
1--Güneşteki manyetik
bozunmalar, toprakta yer manyetik alanınca endüklenen düşük frekanslı akımlara
(YMA) yol açmaktadır.
2--Peryodu 5-15 dakika
arasında değişen bu akımlar yıldırım topraklı trafolar ve reaktörlerin
nötründen iletim hatlarına girebilmekte, işletmede ve ekipmanlarda arızalara
yol açabilmektedir.
3--YMA, güneş rüzgarlarındaki
değişimin yer manyetik alanı ile etkileşimi sonucu ortaya çıkmaktadır. Güneş
rüzgarı sürekli mevcut olduğu halde, elektrik kurumlarındaki sorunlar, rüzgarın
güçlü olduğu "güneş fırtınaları" dönemlerinde ortaya çıkmaktadır
4--Yer yüzeyi potansiyelinin
önemli ölçüde yüksek olduğu durumlarda, enerji iletim sistemlerinde bir bias
oluşur.Bu bias iletim sistemlerinde akım akmasına yol açar. Akımların
frekansının çok düşük olması nedeniyle, sistemin ancak doğru akım (DA) direnci
bu akıma engel oluşturur.
5--Etkili topraklanmış ve
iletim hatlarına doğrudan bağlanmış güç trafoları YMA'dan tehlikeli biçimde
etkilenirler.Trafo sargılarına giren YMA, trafonun doyuma (saturasyon)
ulaşmasına neden olur.
6--YMA'nın saptanmasına
ilişkin çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Çeşitli kurumlarca şu anda
kullanılan bu yönteme göre, trafo nötrlerinde DA akımı izlenmektedir. Diğer bir
yöntem bir trafo merkezindeki VAr (Reaktif güç) dengesinin ölçülmesine
dayanmaktadır.
6.1--Eğer net VAr tüketimi trafolar için normal olarak gerekli olandan çok daha fazla ise bu durum trafodan YMA akışının bir göstergesi kabul edilmektedir. Bu yöntem nötrden akan toprak akımları yerine doymayı (saturasyon) temel aldığı için ototrafolarda da kullanılabilir.
6.2--Üçüncü yöntem ise
trafoların işitsel izlenmesidir. (Audio monitoring). YMA tarafından doyuma
ulaşan trafoların çok gürültülü çalıştıkları bilinmektedir
6.3--YMA'nın iletim sistemine
girişini önleyen ya aa etkilerini zayıflatan çeşitli yöntemler
geliştirilmiştir.Yöntemlerden biri YMA'nın trafonun sistem topraklama bağlantısından
girişini bloke etmektir, (önlemektir.) önleme (Blokaj) işlemi kapasitör yada
direnç lürü bir nötr empedansı yardımı ile yapılabilir.
6.4--konulacak direncinde faz
toprak arızalarında korunması gerekecektir. Arıza süresi boyunca nötrden akan
akımın oluşturacağı enerjinin emilmesi sorunu burada da mevcuttur. Bu yüzden
direncinde kapashör örneğinde olduğu gibi bir atlama aralığı ile korunması en uygun
çözümdür.
6.5--Direnç kullanımında
atlama aralığı daha yüksek bir değere ayarlanmaktadır.
6.6--YMA akımları seri
kapasitörterle de bloke edilebilirler. İletim hattının güç transferi özelliğini
artırmak üzere, önceden öngörülmüş bir seri kapasitör mevcutsa, bu durum YMA
akışını da önleyecektir.
6.7--Tüm koruma Sistemi
yukarıdaki yöntemlerin bir veya birkaçını aynı anda içerebilir. Bazı durumlarda
yalnızca bir güç trafosunun korunması gerekecektir, o zaman uygun bir nötr
empedansının kullanılması yeterli olacaktır.
6.8—Elektrik kesintilerine güneş
fırtınaları dışında siber-fiziki sabotaj vs olabilir bu duruma karşı çözüm
1—Kısa süreli-saatlik
kesilmeye karşı güç kaynakları kullanmak
2--Daha uzun süren kesilmeye
karşı jeneratör kullanımını zorunlu tutmak olabilir.Bu şekilde kullanıcılar
elektrik kullanmaya devam edebilir.
3.2—Diğer Çözümler:
1--Tarımda lokal
yenilenebilir kaynaklı elektrik üretimini desteklemek-örneğin fotovoltaik
panelli sulama sistemi tesis etmek yada fotovolatik-rüzgar jeneratörü ile
gereken güç sağlanabilir.
1.1--Aynı zamanda tarımsal
üretimin olduğu illerde satıcı firmalara en az x ton depolama-stok şartı
getirilebilir mi vs tarımda enerji
kesintisine karşı iyi bir çözüm olabilir.
2—Üretim yapan işletmelere
kendi elektrik üretimini-trijenerasyon sağlama şartı getirilebilir.Atölyeler
doğalgazlı-mazotlu jeneratör kurabilir.
2—Hastanelere kendi
trijenerasyon sistemini kurmaları yada jeneratör bulundurma şartı
getirilebilir.Benzer şekilde avm ler-marketler içinde bu sağlanmalıdır.
3--Elektrik kesintisinde
bankaların ve borsaların-internet veri merkezlerinin verilerini korumaları için
teknik alt yapıyı kurmaları zorunlu tutulmalıdır.
3.1—Aynı zamanda Veri
merkezlerinin verileri yurt içinde tutmaları için gereken alt yapı
kurulmalıdır.
3.2—Bu anlamda Yurtiçi
internet sistemi için veri merkezi ve gereken siteler kurulmalıdır.
3.3--Yurtiçi verilerin yurt
içinde kalması mutlak surete sağlanmalıdır.
4--Hastanelerin-firmaların-şirketlerin
veri tabanı vs. hem lokal-harici disk ile kayıtları günlük-ansal almak hem
yurtiçi bulut sistemi ile korunmalıdır.
5--Ayrıca atm cihazlar içinde
her atm için yakın kaynaklardan elektrik temini için çözüm üretilebilir.Yine
ayrıca piyasada nakit fiziki para ile sanal para oranı korunmalı % 100 sanal para-kart
risklidir.
Kaynak: Güneş fırtınalarının enerji sistemlerine etkisi-Çeviri:
Doğan ANAKÖK