Pompa Formülleri:

1-Pompada  Basınç-Güç-Verim  Formülleri:

1--Hm(mss)= (pb+pe)/g              p(kPa) = h*g

2.1--NH (kW) = Q(l /s)*TDY(m)*g(kg/l) / 102            

2.2--NH (BG) = Q(l /s)*TDY(m)*g(kg/l) / 75

2.3--NM (kW) = NH (kW) /hp  (%) 

3-- NM (kW) = [Q (l/s) * TDY (m) * g (kg/l) ] / [ 102 * hp (%)]

NM (kW):pompa mil gücü       hp: Pompa Verimi       NH (kW) :Hidrolik güç 

2-Kavitasyona karşı -Emmedeki Net Pozitif Yük ifadesi(ENPY):

1--ENPY (NPSHA )(m): Emmedeki Net Pozitif Yükü (emme hattında genel emme yüksekliği ile buhar basıncı farkı)

1.1--ENPYT = Ha – ( hse + Hke + hb )       

 Ha  pompaj tesisinin kurulacağı yerdeki atmosfer basınç yüksekliği (m),

 hse statik emme yüksekliği (m),

Hke emme hattının sürtünme kaybı toplama (düz boru ve armatür kayıpları toplamı) (m)

hb pompalanan suyun sıcaklığına bağlı buhar basınç yüksekliği (m)

3-Pompa Tipi ve Özgül Hız(nq):

(nq veya ns): Özgül hız  Q :debi     Hm :Toplam dinamik yükseklik    n: pompa devir sayısı   

            nq = n* Q 1/2 * (TDY) – 3 / 4  

            ns = 3.65 * nq

4--Yüksek TDY ye sahip pompalar; küçük özgül hızlı yüksek-devirde çalışırlar- küçük yapıda- ucuzdurlar- verimleri  düşük- yüksek devirden dolayı çabuk aşınır ve ömürleri daha kısadır.,

4.1--Düşük TDY ye sahip pompalar ise büyük özgül hızlı.

5--Santrifüj pompalarda  özgül hıza göre  sınıflandırma

    Pompa çark tipi………nq…………ns                 

Radyal akışlı çarklar…..12 –35…….43-128

Karışık akışlı çarklar…...35-160…..128-584

Eksenel akışlı çarklar…..160-400….584-1460                    

6--Pompa tiplerine göre performans özellikleri:

1--Radyal pompalarda işletme hızı ve debisi düşük, basıncı yüksektir…..yüksek basınç gerektiren yerler

2--Eksenel pompalarda ise basınç düşük, debi daha yüksek değerdedir…..yüksek debi gerektiren yerler

3--Karışık akışlı pompalar gerek debi, gerekse basınç için orta değerdedir.

7-İzin verilen su akış hızları-Boru çapına bağlı debi aralıkları Sistemde kullanılacak optimum boru çapının belirlemesinde, pompalanan debi ve su hızı önemli rol oynamaktadır.

7.1--Debi için  2±0.5 m/s su hızı esas alınabilir. Pompaj tesislerinde zorunlu kalınmadıkça borudan akacak suyun hızı hiçbir zaman 3 m/s yi aşmasına izin verilmez.

8- Sistem Debisi (Q)

8.1--Bir pompaj tesisinin debisi,1- sulanacak alan,2- bitki cinsi,3- tesisin kurulacağı yerdeki toprak 4- iklim özellikleri, 5-sulama yönteminin tipine, 6-verimine 7-sulama süresine bağlıdır.

8.2--Sistem debisi  :Q (l/s) =  A (ha) * q (l /s ha)

 A sulanması istenen alanı,    q : sulama modülü (bitki cinsi, toprak ve iklim etkenleri ile sulama yöntemine ait etkenleri içeren, teorik yada uygulamalı olarak belirlenebilen)

8.3--Orta Anadolu koşulları için kurulacak pompaj tesislerinde sulama modülü 0.5 – 0.75 l /s ha alınmaktadır. 

8.3.1--Bitki su tüketimi düşük, etkinliği yüksek sulama yöntemi, fazla doğal yağış alan yöreler ve su tutma kapasitesi yüksek olan toprak koşulları için sulama modülünün küçük  tersi durumda ise daha büyük değerleri alınabilir.

9-SisteminToplam Dinamik Yüksekliği (TDY):Basma Yüksekliği:Hm(mss)

Toplam tesis yük kaybı eğrisi ve bileşenleri:

TDY = Hg + Hd + Hp + Hf + Hv

9.1--Hg: geometrik yükseklik: su kaynağı yüzeyi ile suyun iletileceği en üst nokta arasındaki düşey seviye (kot farkı),  

Hd :derin kuyu yada su kaynağında debiye bağlı meydana gelen düşüm,    

Hp: sistemin çıkışında istenen basınç veya işletme basıncı,  

Hf : sistemde kullanılan düz boru ve armatürlerde meydana gelen toplam sürtünme kayıpları – 

Hv: pompalanan suyun hız enerjisidir.

10-Statik emme yüksekliği (hse):Kaynaktan su çekilmez iken, su kaynağı ile pompa mili ekseni arasındaki kot farkı statik emme yüksekliği olarak tanımlanmaktadır. 

10.1--Eğer su kaynağı, pompa ekseninden aşağıda ise statik emme yüksekliği pozitif; pompa ekseni, su kaynağı düzleminden daha aşağıda ise o zaman statik emme yüksekliği negatif değer almaktadır.

10.1-Statik basma yüksekliği (hsb): kaynaktan su çekilmez iken, pompa mili ekseni ile suyun iletildiği kullanım yerinin en üst noktası  arasındaki kot farkı, statik basma yüksekliği olarak tanımlanmaktadır. Eğer pompa emdiği suyu aynı düzleme boşaltırsa o zaman statik basma yüksekliği sıfır olur.

10.2-Düşüm:Kuyu gibi yer altı su kaynaklarında, statik seviye, kuyudan su pompajı yapılmazken kuyunun su yüzeyi ile yer yüzeyi arasındaki düşey uzaklıktır. Düşüm kuyudan su çekimi ile başlar. Artan debiye göre parabolik bir yükseliş göstermektedir. 

10.2.1--Düşümün değeri, pompaj debisine, akifer özelliklerine, kuyu boyutuna, kuyunun donanım metoduna ve pompaj süresine bağlı olarak değişir (Şekil 3).  Düşüm kuyu tecrübe denemeleri vasıtasıyla belirlenir.

10.2.1--Kuyudan çekilen su miktarı artırıldıkça, düşüm de orantılı olarak artar. Fakat, belli bir debi değerinden sonra, bu düşüm daha da büyük artış gösterir. Debi- düşüm eğrisinde bu dönüm yada kırılma noktasına karşılık gelen debi değeri, kuyunun maksimum debisini verir.

10.2.2--Pratikte, bu noktaya karşılık gelen debi değerinin %90 karşılığında alınan debi, kuyu için ekonomik debi  olarak bilinir ve pompa seçimi en fazla bu değere göre belirlenebilir. Kuyu sondajı, donatımı, geliştirme  ve tecrübesi ayrı bir çalışma notunda incelenecektir.

11-İşletme yüksekliği veya çıkış basıncı:Bazı sulama sistemleri, kullanım noktalarında ilave basınç isterler. Bu basıncın değeri sistemin özelliğine göre değişir. 

1--Yüksek basınçlı merkezi tek tabancalı yağmurlayıcılar 7 bar ,  

2--taşınabilir yağmurlama sulama sistemleri  

2.5-3.5  bar’a kadar işletme basıcına gereksinim duyarken, 

3--damla sulama sistemleri daha düşük, örneğin 0.5-2 bar şiddetinde işletme basıncına gereksinim duymaktadır.

11.1--Yüzey sulama sistemleri için işletme basıncı değeri sıfır olabilmektedir. Pratikte, taşınabilir yağmurlama sulama sistemleri için işletme yada çıkış basıncı değeri 3 bar veya eşdeğeri olan  30 mSS olarak alınmakta ve toplam dinamik yüksekliğe eklenmektedir.

12- Sürtünme kayıpları:Bir borudan su akarken sürtünmeden dolayı yükseklik yada basınç kaybı olur. Bu kayıpların değeri hidrolik formüller veya boru imalatçılarının hazırladığı nomogramlar, tablolar ve eğrilerden elde edilebilir. 

12.1--Pompa, suya sürtünme kayıplarını karşılamak için de enerji aktarmaktadır. Pratikte, bu sürtünme kayıplarını tamamen ortadan kaldırmak mümkün değildir.

12.1--Mühendislik uygulamaları bu kayıpları en aza indirmek için yapılmaktadır. Belli çaptaki bir borudan geçen debiyi artırdıkça, su hızı da artar. Ancak, sürtünme kaybı, artan su hızının karesi ile artmaktadır. 

12.2--Böylece, çok yüksek işletme masrafları ortaya çıkmaktadır. Bundan dolayı, uygulamada belli çaplardan belirli debilerin iletilmesine izin verilir

12.2--Sürtünme kayıplarını, ayrıca, boru uzunluğu ve sistemde kullanılan armatürlerin fazlalığı ile boru cinsine bağlı sürtünme katsayısının büyüklüğü de artırmaktadır. 

12.2.1--Bu nedenle sistemin geometrisini planlarken, sürtünme kayıplarını en aza indirebilecek düzenlemeler üzerinde durmak son derece önem kazanmaktadır. 

12.2.1--Bu, özellikle emme donanımı olan pompaj tesislerinin, emme hatlarının düzenlenmesinde hassasiyet göstermeyi gerektirmektedir.  

12.2.2--Çünkü, artan emme hattı sürtünme kayıpları, ENPYT değerini azaltacağından, kavitasyon riskini yükseltmektedir. Bir pompaj tesisinde toplam kayıplar genel olarak aşağıda eşitlik ile belirlenmektedir.

1--Hızın fonksiyonu…. Hf = (l *L* v2 ) /(D*2g) + åk * v2 /2g olarak)

2--Eşdeğer boru boyu cinsinden…Hf = (l *Leş* v2 ) /(D*2g)

3--Debinin fonksiyonu…. Hf = 0.0827*[(l* L ) /D5 + åk /D4]*Q2 

4--Eşdeğer boru boyu cinsinden…Hf = 0.0827*[(l* Leş ) /D5]*Q2 

12.3--Burada, l  boru cinsine bağlı sürtünme katsayısı  Moody diyagramından bulunur, 

pratikte kabaca 0.015 – 0.025 arasında alınabilir. 

L iletim hattında kullanılan düz boru uzunluğu m, 

 v su hızı m/s,D boru çapı m, g yer çekimi ivmesi 9.81 m/s2, åk hatta kullanılan armatür yada boru parçalarının toplam şekil kayıp katsayısı, Leş  hattaki düz boru uzunluğu ile armatürlerin eşdeğer düz boru boyu karşılığı toplamı m  ve Q  iletilen debi m3/s dir.

13-- Hız yüksekliği

13.1--Hız yüksekliği, suyun kinetik enerjisi olup, şu eşitlikle belirlenir.

Hv = v2 /2g

13.2--Pompaj tesislerinde hız yüksekliği genellikle 0.3 m den daha küçüktür.  Çünkü, hız yüksekliği su hızının karesiyle artmaktadır, ancak sürtünme kayıpları da su hızının karesiyle arttığı için, pratikte bir fayda sağlamamaktadır.

13.3--Su hızının artışı ayrıca, su darbelerinin oluşumuna da neden olabileceğinden, hız daha önce de ifade edildiği gibi genellikle 2±0.5 m/s aralığında olması arzu edilmektedir.

14-- Sistem yüksekliği değişimleri

14.1--Toplam sistem yüksekliği zamanla değişime uğrayabilir. Buna, kuyu düşümü, sürtünme, işletme koşulları ve sulama sezonuna bağlı olarak statik su seviyesindeki olası değişiklikler neden olabilir. 

14.1.1--Boru ve armatürlerin korozyona uğraması veya eskimesinden dolayı sürtünme kayıpları artar.

14.2--Statik su seviyeleri de yağışın yıldan yıla değişmesi veya sulama sezonunda su kaynağından aşırı su çekilmesi de toplam sistem yüksekliğini etkileyen önemli etkenlerdendir.

14.3--Bazı sistemlerde, sistem yüksekliği periyodik değişikliklere uğrayabilir. Toplam dinamik yüksekliklerin değişimini karşılayabilecek etkide bir pompa seçmek mümkün olmayabilir. 

14.3.1--Bazı durumlarda ek yükseklikleri karşılamak için esas pompaya seri bağlanabilecek ek bir pompa gerekli olabilir.

14.4--Bu düzenleme yağmurlama sulama sistemlerinde tarla köşelerindeki yağmurlama başlıklarının çalıştırılması ve merkezi tek tabancalı yağmurlayıcılar için  gerekli olan ek basıncı sağlamakta sıklıkla kullanılır.

15-- Santrifüj Pompalarda Karakteristik Eğriler

15.1--Santrifüj pompaların işletme özelliklerini tanımlamak için kullanılan, pompanın karakteristik eğrileri olarak dört çeşit eğri bilinir. 

15.1.1--Bunlar, belli bir çalışma hızı ve pompa modeli için, pompa debisinin fonksiyonu olarak, toplam dinamik yükseklik, verim, güç ve emmedeki net pozitif yük ilişkileridir

15.2--Pompa imalatçıları, yaptıkları her bir pompa için normal olarak pompa karakteristiklerini katalog halinde yayınlarlar. Bir pompanın işletme performansı,  pompa çark ve gövdesinin geometrisi ile çalışma hızına bağlıdır.

16-- Santrifüj Pompalarda Debi- Yükseklik Değişimi

16.1--tek kademeli bir pompa için tipik bir yükseklik ile debi arasındaki değişim gösterilmiştir. Bu eğri, pompa tarafından birim zamanda pompalanan su miktarı ile geliştirebildiği yükseklik arasındaki ilişkiyi açıklamaktadır.

16.2--Genellikle pompalanan debi arttıkça, üretilen yükseklik azalır. Eğrinin şekli, çark tasarımı ve özgül hız ile değişiklik gösterir. En büyük yükseklik, sıfır

17-- Pompa Veriminin Debiye Bağlılığı

17.1-- Verim- debi ilişkisi aynı zamanda, yükseklik – debi eğrisi  üzerinde bir seri eşdeğer verim eğrileri olarak da gösterilebilir.

17.1.1--Bir pompanın verimi orijin noktasından başlar, artan debi ile maksimum bir noktaya kadar yükselir, daha sonra debinin artmasına karşılık ile azalma gösterir. Verim, pompa tipi, imalatçı ve modeller arasında önemli değişiklikler gösterir.

17.2--Verim, ortaya çıkan işin, girdi işe oranlanması ile belirlenir. Başka deyişle, pompanın çıktısı olan hidrolik enerji yada gücün, pompa miline verilen mekanik enerji yada güce oranıdır. 

17.2.1--Verim, birimsiz olup genellikle % olarak ifade edilir. Verim düzeyi, pompa seçiminde dikkate alınması gereken en önemli kriterlerden biridir.

18-- Pompanın Mil Gücünün Debiye Bağlılığı

18.1--Pompa mil gücü; debi, TDY, verim ve iletilen akışkanın özgül kütlesinin bir fonksiyonudur. Santrifüj pompalar için en yaygın Nm-Q eğrisinin biçimindedir

18.2--Bu eğri, radyal ve karışık akışlı pompaları temsil edebilecek bir seyir göstermektedir. Buna göre, kapalı vana veya sıfır debi değerinde güç tüketimi en az, daha sonra artan debi ile güç tüketimi artmaktadır. 

18.2.1--Burada, önemli olan nokta, sıfır debide bile, güç tüketiminin var olmasıdır. Bu tip pompaların aksine, eksenel akışlı pompaların Nm-Q eğrisinde en yüksek güç tüketimi, sıfır debide görülürken, debi artışıyla güç tüketimi azalmaktadır.

19-- Gerekli Emmedeki Net Pozitif Yük (ENPYP) – Debi İlişkisi.

19.1--Santrifüj pompalar için tipik ENPYP (NPSHR) eğrisi, debi artışı ile parabolik bir yükseliş göstermektedir. Pompaj tesisi işletme noktası, bu eğriye yaklaştıkça kavitasyon tehlikesi büyümektedir.

19.2--Bu eğri, pompa imalatçıları tarafından testler sonucunda elde edilmektedir. Yapılan bilimsel çalışmalardan aşağıdaki denklemler ortaya konmuştur.

ENPYP  = 12.2 * 10 - 4 * Q 2/3 * n 4/3…..(Tek girişli pompalar)

ENPYP  = 7.7 * 10 - 4 * Q 2/3 * n 4/3 …… (Çift girişli pompalar)

Burada, Q pompa debisi (m3/s) ve n pompa çalışma hızı yada devir sayısı (1/min)dır.

19.3--Pratikte, herhangi bir pompaj tesisinde,  kavitasyonun oluşmaması için aşağıdaki eşitlik göz önünde bulundurulmaktadır.

ENPYT ³ ENPYP + 0.5    (m)

20-- Pompa İşletme Noktası

20.1--Bir santrifüj pompa, sabit devir sayısındaki TDY-Q eğrisinin tüm noktalarında çalıştırılabilir. Bu eğri üzerindeki her noktaya karşılık gelen bir debi ve TDY değeri vardır. Aynı ölçekle çizilerek çakıştırılan, TYKE ile pompanın TDY-Q eğrilerinin kesişim noktası, pompanın işletme noktası olarak adlandırılır.

20.2--Bir başka ifade ile işletme noktasında, sistemin gereksinim duyduğu TDY ve Q ile pompanın ürettiği TDY ve Q değerleri dengededir ve aynı koordinatları gösterir. 

20.2.1--Pompa, bu işletme noktasında belirli bir, güç, verim ve ENPYP değerlerine sahiptir. İşletme noktasındaki debi, sistem tarafından istenen debiyi sağlamalıdır.

20.3--Tesis yük kaybı ve pompa TDY-Q eğrilerinden her hangi biri değişirse işletme noktası da değişebilir. TYKE, sulama yönteminin değişmesi - örneğin, yağmurlamadan salma sulamaya geçiş, yada tersi durum-, pompa çıkışındaki vana ile debinin değiştirilmesi, boru hattının çap, cins ve uzunluğunun değişmesi, armatür eklenmesi, boruların eskimesi su seviyesindeki değişimler gibi nedenlerden dolayı eğrinin şekli değişir.

20.4--Pompanın TDY-Q eğrisi ise genelde pompa organlarının aşınması, devir sayısının farklılaşması, pompa boyutlarının değişime uğramasından dolayı değişebilmektedir. Pompaj sulama tesislerinde, işletme noktasına etki eden etmenler ayrı çalışmada daha ayrıntılı olarak açıklanacaktır.

21--Pompa Seçimi

21.1--Pompa seçimine gösterilecek özen, tesisin işletme ekonomisine büyük ölçüde tesir edecektir. Pompalar bir yılda, kendi maliyetinin on katı tutarında enerji harcayabilir. Uygun pompa seçimi ile bu enerji  optimum değere indirilebilir.

21.2--Pompa seçimi, belli bir sulama sistemi için en uygun pompanın seçilmesi yöntemidir. Sulama sisteminin performans ihtiyaçlarına uygun tip ve özelliklere sahip bir pompa tipi  seçilmelidir. Sistem ihtiyaçlarını karşılayacak diğer pompalarda mutlaka incelenmelidir.

21.3--Normal olarak, ekonomik faktörlere bağlı olarak bu pompalar içinden en uygunu seçilir. Bir tesise uygun pompa seçebilmek için bazı  unsurları mutlaka sağlıklı olarak elde edilmelidir. Bunlar:

21.4--Pompalanacak suyun sıcaklığı, özgül ağırlığı, viskozitesi ve temizliği olup,  pompanın yapısal yönüyle yakından ilgilidir.

21.5--Pompa büyüklüğünün belirlenebilmesi için gerekli pompaj debisi bilinmelidir.

21.6--Sistemin geometrisi ve topografya bilgileri, TDY değerinin hesaplanması ve TYKE çizilebilmesi için gereklidir.

21.7--Su kaynağı ve emme koşulları sorgulanmalı, kuyu karakteristikleri iyi ve doğru incelenmelidir.

21.8--Tesisten yararlanacak kullanım yeri sayısı, her birinin yıllık çalışma süreleri, ihtiyacı olan debi, seri yada paralel çalışma koşullarının belirlenmesi için gereklidir.

21.9--Tesisin kurulacağı yer ile ilgili bilgiler.

21.10--Enerji  durumu sorgulanmalıdır. Pompa tipi, transmisyon tipi ve tesise kuvvet kaynağı seçimi için gereklidir.

21.11--Yapılan çalışmalarda kaba bir yaklaşım olarak, pompaj tesisi sabit giderleri, pompa çark çapının karesi (D2), işletme giderleri ise pompa çark çapının 5. kuvveti (D5) ile değişmektedir. Buna göre, küçük tesisler için basit ve ucuz pompalar önerilebilir.

21.12--Büyük kapasiteli ve sürekli çalışan tesislerde işetme noktasındaki pompa performansları daha da önem kazanmaktadır. 

21.12.1--Bu yüzden büyük debili pompalarda, işletme noktası en yüksek verim noktası veya en fazla %5 değişimi kabul edilebilir. Bu debi noktaları arasında kalan aralığa, pompanın optimum çalışma bölgesi adı verilir.

21.13--Pompa seçimi ile ilgili olarak, şimdiye kadar otaya konulmuş bir çok sonuç aşağıdaki gibi özetlenebilir.

21.14--Pompa seçimi olayında, pompayı imal eden ve kullanan olmak üzere iki taraf vardır. Sonuçtan bu iki taraf ta sorumludur.

21.15--Pompa ve sistem ana parametreleri abartılmamalı ve mümkün olan en doğru bilgiler kullanılmalıdır. 

21.15.1--Yapılan hesaplardaki muhtemel sapmaları karşılamak üzere, değerleri şişirmek yerine, pompanın kullanılan çark çapının artırılmasına uygun ve motorun bu gücü karşılayabilecek kadar büyük seçilmesi en uygun yoldur.

21.16--ENPY ve titreşim açısından, öncelikle düşük devirli pompa seçilmelidir. Aynı devirli iki pompa arasında seçim yapılacaksa; istenen çalışma noktası, pompanın en iyi verim noktasının solunda olan pompa seçilmelidir.

21.17--Pompaj sistemlerinde göz ardı edilen diğer bir hususta, zamanla debinin artırılması yönünde sisteme yapılan ilavelere karşın, boru çapı ve armatürlerin değiştirilmesi gereğinin düşünülmemesidir.

21.18--Bir depoya değil de, doğrudan bir boru şebekesine su pompalaması ve debinin vana ile ayarlanması durumunda, TDY-Q eğrisi yatık olan pompalar, hidroforlu sistemlerde ve çok sayıda pompanın paralel bağlandığı koşullarda ise dik TDY-Q eğrisine sahip pompalar seçilmelidir.

21.19--Derin kuyulardan su çekilmesinde, eğer debi küçük , basınç büyükse (TDY>60 m ) dalgıç tip, büyük debi ve küçük TDY (TDY<60 m ) koşullarında ise milli tip derin kuyu pompaları öncelikle değerlendirilmelidir.

21.20--Aşırı katı madde içeren sıvıların açık çarklı santrifüj yada enjektörlü pompalarla pompalanmalıdır.

21.21--Pompaların boru karakteristiğine uygun bir şekilde seri ve/veya paralel bağlanması ile TDY ve debi artırılabilir. Ayrıca, debi artırmak için basma borusuna paralel borularda bağlamak mümkündür. 

21.21.1--Seri bağlama genellikle TDY, paralel bağlamada ise debi önemli ölçüde artırılabilir. Enerji kayıplarından dolayı aynı karakterli iki pompa, paralel bağlandığında debinin, seri bağlandığında TDY nin, tek pompada elde edilen değerlerin iki katına çıkmayacağı unutulmamalıdır.

21.22--Sabit devirli pompalar en iyi verim noktasında çalıştırılmalıdır. Sürtünme kayıplarının az olduğu sistemlerde, debisi Q olan bir pompa yerine, Q/2 debili iki pompa, hem Q/2 hem de Q debisinde maksimum verimde çalıştırmak mümkündür.

21.23--Değişken devirli (frekans kontrollü) pompalar, debinin az olması istendiği sürece, TDY de azalma meydana geldiği için sistem veriminde iyileşme sağlar.

21.24--TDY içinde, basma yüksekliği payının çok olduğu durumlarda, verimli bir debi kontrolü paralel pompa kullanarak sağlanır.

21.25--Debi değişken değilse teknolojik mecburiyet olmadıkça, en iyi çözüm, en iyi verim bölgesinde çalışan, sabit devirli pompalardır.

21.26--Pompa seçiminde, son zamanlarda “ömür boyu maliyet” diye ifade edilen unsurlar da dikkate alınmalıdır. Bunlar, yatırım, montaj ve işletmeye alma, enerji, işletme, bakım ve onarım, arıza süresindeki ürün kaybı, çevresel, ömrü biten pompanın söküm ve atım maliyetleri olarak sayılabilir. 

22-- Pompa Tipleri:

22.1--Santrifüj pompaların çeşitli tipleri çoğunlukla sulamada ve drenaj sistemlerinde kullanılır. Santrifüj pompalar çarklarına göre  şu şekilde sınıflandırılabilir:

1--Radyal Akışlı Pompalar

2--Aksiyal Akışlı Pompalar

3--Karışık Akışlı Pompalar

4--Ayrıca, bir santrifüj pompa dizayn şekline ve uygulamalarına göre de dört gruptan biri olarak sınıflandırılabilir:

4.1--Volüt (salyangoz) gövdeli pompalar

4.2--Difizör gövdeli pompalar

4.3--Türbin pompalar (milli ve dalgıç tip derin kuyu)

4.4--Pervaneli (eksenel) pompalar

22.2--Volüt gövdeli pompalar genellikle suyun 7 metreden daha az derinlikten alınacağı yerlerde kullanılır. 

22.2.1--Statik emme yüksekliği, pompa kurulum koşulları ve ENPYP tarafından belirlenir. Kurulumun kolay ve maliyetinin düşük olması nedeniyle yatay milli salyangoz gövdeli pompalar tavsiye edilmektedir.

22.3--Bununla birlikte, emmedeki net pozitif yükün sağlanması amacıyla derin kuyular ve bazı yüzey suları dalgıç pompalara gereksinim duyulabilir. 

22.3.1--Emme yüksekliğinin 7 metreden fazla olması durumunda pompalama işleminde yatay milli santrifüj pompaların kullanımı kavitasyon problemlerine neden olmaktadır. Böyle bir sistemde, derin kuyu pompaları tercih edilebilir.

22.4--Aksiyal akışlı çark tipi kullanan pompalar, debinin yüksek basıncın düşük olduğu çalışma koşullarına göre tasarlanmışlardır. Bu çarklar pervaneli pompalarda kullanılırlar. Emme yüksekliğinin olmadığı tesislerde çalışan bir çok aksiyal akışlı pompa vardır.

22.5--Bunların çarkı su içerisinde çalışacak şekilde kurulur. Kanallardan su pompalamada kullanılanları vardır. Bu pompaların karakteristik eğrileri, bu çalışmada anlatılan pompaların karakteristik eğrilerinden farklıdır. Bu pompalar başka bir çalışmada incelenebilir.

22.6--Karışık akışlı çarklar, çoğunlukla milli ve dalgıç tip derin kuyu pompalarda kullanılırlar. Bu pompalar suyun 7 metreden daha derin yerlerden çıkarılmasını sağlarlar.

22.7--Sulama sistemi için gerekli olan TDY ve debi değerini sağlayabilecek nitelikteki uygun pompalar imalatçı kataloglarına başvurularak saptanabilir. 

Sulama sistemine uygun, pompanın belirlenebilmesi için bu pompalara ait karakteristik eğriler incelenir. Pompanın doğru seçimi bilgi, uzmanlık ve karakteristik eğrileri doğru kullanabilmeyi gerektirir.

22.8--Örneğin sistem debisindeki değişme halinde, pompa TDY-Q karakteristik eğrisindeki düz yassı kısımda yani optimum çalışma bölgesinde seçim yapılabilir. 

22.8.1--Bu seçim, daha çok debinin değiştirilmesiyle basıncın önemli bir değişime uğramadığı yatık TYKE sahip tesislerde tercih edilir.

22.9--tipik bir dalgıç pompa, 50 l/s lik debiyi 32 m basınçta  %70 verimle sağlayabilmektedir. Eğer debi 63 l/s ye yükseltilirse basınç, 4.5 m kadar düşmekte ve verim aynı kalmaktadır. Sistem 4.5 m daha düşük basınçta çalıştırılırsa aynı pompa her iki debi değerinde çalıştırılmış olacaktır.

22.10--Beklenen tüm çalışma koşulları için pompa seçimi mümkün olmayabilir. Eğer debideki değişimler önemli ise yüksek debi gereksinimi gerektiren zamanlarda ana pompaya paralel bir ek pompa kullanılabilir.

23-- Pompaları Seri İşletilmesi:

23.1--İki pompanın seri bir şekilde bağlanmasının anlamı debinin bir pompadan diğer bir pompaya boruyla iletimi şeklinde açıklanabilir. Bu tip düzeneklerde akışkanın bir pompadan diğerine geçişiyle suya daha çok enerji kazandırılır. 

23.1.1--Bu tip düzenlemeler, daha çok kademeli pompalarda ve aynı debinin tüm kademelerinden geçerek yüksek basınç oluşturulan   derin kuyu pompalarında görülür.

23.2--Seri düzenekler genellikle sistem ihtiyaçlarının tek pompayla karşılanamadığı durumlarda kullanılırlar. Bunlar ayrıca değişken basınç gereksinimli sistemlerde kullanılırlar. 

23.2.1--Tek tabancalı merkezi sulama sistemlerinde köşe sulamasının yapılabilmesi için ek bir pompa kullanılır

23.3--Seri bağlanan iki pompanın toplam karakteristik eğrileri de Şekil 14 de gösterilmiştir. Aynı yada farklı karakterdeki iki pompanın seri bağlandığı durumlarda, belli bir tesis için işletme noktasının nasıl değiştiği hususu eğrilerin analizi sonucunda belirlenmelidir. 

23.3.1--Seri bağlı pompalarda, genel beklenti, debinin sabit, basıncın artması yönündedir. Fakat bu artışın doğrusal olmayabileceği hususu göz önünde tutulmalıdır.

24-- Pompaların Paralel İşletilmesi:

24.1--paralel bağlanmış iki pompa görülmektedir. Bu düzenlemenin bir örneği tek bir su kaynağından iki veya daha fazla pompa ile su çekilmesi ve tüm debinin tek bir borudan geçirilmesi şeklinde açıklanabilir. Bir başka örnek ise birkaç küçük kuyudan gerekli debinin sağlanması şeklindedir.

24.2--Paralel düzenlemeler değişken debi gereksinimlerinin karşılandığı sistemlerdir. Aynı yada farklı karakterdeki iki pompanın paralel bağlandığı durumlarda, belli bir tesis için, işletme noktasının nasıl değiştiği hususu eğrilerin analizi sonucunda belirlenmelidir.

24.3--Paralel bağlı pompalarda, genel beklenti, basıncın sabit debinin artması yönündedir. Fakat bu artışın doğrusal olmayabileceği hususu göz önünde tutulmalıdır.

25—Sonuç:

25.1--Pompa seçim işlemi süresince, sistem için tasarlanan debi için, yüksek verimli (%70 ve üzerindeki) pompalar   göz önüne  alınmalıdır. Çünkü, düşük verimin, güç tüketimine olan etkisi daha önemlidir. Pompa seçiminde, tasarım parametrelerinden, debi ve TDY %10 daha büyük alınabilir.

25.2--Bu durum, pompanın değişen işletme koşullarına uydurulabilirliliği, uzun süre ve kalıcı performansla çalışmasına hizmet edecektir. Büyük debili tesislerde, toplam işletme masrafları, yüksek verimli bir pompanın kullanılmasını zorunlu hale getirmektedir.

25.3--Ekonomiklik pompa seçiminde her zaman birinci kriterdir. Pompaj tesisinin işletme masrafları ile yatırım masraflarını göz önünde tutmak oldukça önemlidir.

26—Pratik Pompa Bilgileri:

5--Pompalardan Yüksek Verim Alabilmek İçin Gerekli Şartlar

5.1--Direk akuple durumunda, araya konulan elastik veya zincir kaplinler aynı eksende ( max.0,5mm kaçık ) ve miller arasında açı 180o ( max. 1,5 o kaçık ) olmalıdır.

5.2-- Kayış kasnak akuple durumunda kasnaklar aynı düzlemde salgısız normal gerginlikte ve kayış sayısı birden fazla ise aynı toleransta olmalıdır. 

5.2.1--Bu koşullar sağlanmadığı takdirde direk ve kayış kasnak akupleli pompalarda çevresel hızdaki değişimler dişli vuruntusuna ve debi düzensizliğine sebep olarak pompanın ömrünü azaltır ve istenmeyen bir sese sebep olur.

5.3--İki nokta arasındaki en kısa mesafenin bir doğru olduğu düşünülerek tesisattaki dirsek fitting malzemelerin sayısı minimuma indirilmeli ve tesisattaki gerilme kuvvetlerinin pompaya etki etmesi engellenmeli mümkünse flexable boru ve dirsekler kullanılmalıdır.

5.4--Pompa depoya uzak monte edilmemeli  emme borusu pompanın emme ağzı kesitinden küçük kesitte olmamalı ve hava kaçağı kesinlikle olmamalıdır.

5.5--Sıvı içindeki yabancı malzemelerin geçişini önlemek içim filtre kullanılmalıdır. Yüksek viskoziteli sıvılar için kullanılacak filtrenin kesit yüzeyi boru kesitinin 6 ile 10 katı kadar olmalı ve filtreler sık sık temizlenmelidir.

5.6--Emme borusunun ucuna monte edilecek klepe ( çek valf ) sıvının pompajını hızlandırır fakat bu klepe emme borusu çapından büyük olmalı ve viskozitesi 300 ssu nun üzerindeki sıvılar için kullanılmalıdır.

5.7--Emme hattına vakumetre basma hattına manometre monte edilmelidir. Bu sayede tesisattaki problemler pompanın vakum kabiliyeti basma hattındaki karşı direncin değeri ve tıkanıklıkların anında görülmesi sağlanır.

5.8--By-pass pompanın ve motorun basınç hattında meydana gelebilecek tıkanmadandoğabilecek aşırı basınca karşı korunmasını sağlar. By-pass sistemi basınç hattı üzerine monte edilebildiği gibi doğrudan pompanın üzerinede monte edilebilir. Montaj şekli nasıl olursa olsun bu sistemin çalışma prensibi değişmez.

5.8.1--By-pass bir basınç veya debi regülatörü olarak değil emniyet valfi olarak düşünülmelidir. Sıvı pompanın basınç tarafından  by-pass sistemine girer ve klepe basınç uygular. 

5.8.2--Klepe diğer tarafından bir yay yardımı ile karşı basınç altında tutulmaktadır. Bu basıncın tesisdeki gerekli karşı basınca göre çalışma sırasında en doğru olanıdır. 

5.8.3--Ayarlanmış olan basıncın üzerine çıkılması durumunda klepe açılır ve sıvı emme hattına geçer . Böylece motorun ve pompanın aşırı basınca karşı korunmasını sağlar

6--Pompa Çalıştırılmadan Önce Kontrol Edilmesi Gereken Noktalar

6.1--Pompa hatlarının mesnetlendirilmiş olup olmadığı ( bağlantılar )

6.2--Pompa şaftının serbest olarak dönüp dönmediği

6.3--Motor yönünün emme basma devri yönüne uyğun olup olmadığı

6.4--By-pass sisteminin doğru olup olmadığı

6.5--Emme ve basma hatlarındaki vanaların açık olup olmadığı kontrol edilmelidir.

6.6--İlk çalıştırılma sırasında pompanın içerisinde pompa büyüklüğüne göre 1/2 ile 1 lt arasında yağ veya sistemdeki sıvıdan bulunması gerekmektedir.

6.7--Son kontroller yapıldıktan donra pompa çalıştırılmalı ve hareketten belirli bir süre sonra hala sıvı gelmiyorsa pompa durdurulmalıdır.

7--Pompa Gerekli Debiyi Vermiyor İse ;

7.1--dönme yönü ters olabilir.

7.2--emme borusu emilen sıvı içerisine girmemiş olabilir.

7.3--emme yüksekliği çok fazla veya emme kesiti çok dar olabilir.

7.4--sitemde ( emme veya basma hattı ) kapalı veya yarı açık olabilir.

7.5--filtre tıkanmış veya filtre alanı gerekenden dar olabilir. ayrıca klepe ( eğer var ise ) tıkanmış olabilir.

7.6--by-pass sisteminin basıncı sistemdeki basınçtan düşük olarak ayarlanmış veya klepesi arasına pislik kaçmış olabilir. bu durumda sistemde kısa devre yapmasına sebep olur.

7.7--eğer pompa uzun seneler serviste kalmışsa çalışan kısımlar aşınmış olabilir. bu parçalar değiştirilmelidir.

7.8--içten eksantrik dişli pompalarda tanbur ayarı yapılmalıdır.

8--Pompa Daha Fazla Güç Gerektiriyorsa ;

8.1--pompa hızı çok fazladır. devir düşürülmelidir.

8.2--sıvı olması gerekenden daha yoğundur. bu nedenle mümkünse ısıtılmalıdır.

8.3--basma hattında tıkanıklık olabilir. bu durum sistemin basıncını arttırır.

8.4--şaft eğri olabilir veya yataklamadan kaynaklanan bir problem olabilir.

8.5--salmastra çok sıkılmış olabilir. gevşetilmeli gerekiyorsa değiştirilmelidir.

8.6--alınan tetbirlerle problem giderilemiyor ise motor kontrol edilmelidir. motorda bir problem yoksa motor gücü az seçilmiş olabilir.

9--Pompa Gürültülü Çalışıyor İse ;

9.1--emme hattı yeterince sıvı ikmal edemiyordur.

9.2--emme hattında kaçak olabilir hata varsa sıvı akışı kabarcıklı olur.

9.3--bağlantıdaki kasıntı nedeniyle pompa gövdesinde gerilme olabilir. eğer varsa pompa flanşı gevşetilmeli sesin gidip gitmediği kontrol edilmelidir.

9.4--kayış kasnak veya kaplinli birleştirmelerde salğı var ise giderilmelidir.

9.5--pompa mili eğilmiş olabilir değiştirilmelidir.

9.6--by-pass ayarı kontrol edilmelidir.

9.7--uzun süre hizmet vermiş pompalarda dişlilerdeki aşınmalar ve yatakdaki boşluklar vuruntu yapabilir.

10--Pompalardan Yüksek Verim Alabilmek İçin Gerekli Şartlar

10.1-- Direk akuple durumunda, araya konulan elastik veya zincir kaplinler aynı eksende ( max.0,5mm kaçık ) ve miller arasında açı 180o ( max. 1,5 o kaçık ) olmalıdır.

10.2--Kayış kasnak akuple durumunda kasnaklar aynı düzlemde salgısız normal gerginlikte ve kayış sayısı birden fazla ise aynı toleransta olmalıdır. Bu koşullar sağlanmadığı takdirde direk ve kayış kasnak akupleli pompalarda çevresel hızdaki değişimler dişli vuruntusuna ve debi düzensizliğine sebep olarak pompanın ömrünü azaltır ve istenmeyen bir sese sebep olur.

10.3--İki nokta arasındaki en kısa mesafenin bir doğru olduğu düşünülerek tesisattaki dirsek fitting malzemelerin sayısı minimuma indirilmeli ve tesisattaki gerilme kuvvetlerinin pompaya etki etmesi engellenmeli mümkünse flexable boru ve dirsekler kullanılmalıdır.

10.4--Pompa depoya uzak monte edilmemeli  emme borusu pompanın emme ağzı kesitinden küçük kesitte olmamalı ve hava kaçağı kesinlikle olmamalıdır.

10.5--Sıvı içindeki yabancı malzemelerin geçişini önlemek içim filtre kullanılmalıdır. Yüksek viskoziteli sıvılar için kullanılacak filtrenin kesit yüzeyi boru kesitinin 6 ile 10 katı kadar olmalı ve filtreler sık sık temizlenmelidir.

10.6--Emme borusunun ucuna monte edilecek klepe ( çek valf ) sıvının pompajını hızlandırır fakat bu klepe emme borusu çapından büyük olmalı ve viskozitesi 300 ssu nun üzerindeki sıvılar için kullanılmalıdır.

10.7--Emme hattına vakumetre basma hattına manometre monte edilmelidir. Bu sayede tesisattaki problemler pompanın vakum kabiliyeti basma hattındaki karşı direncin değeri ve tıkanıklıkların anında görülmesi sağlanır.

10.8--By-pass pompanın ve motorun basınç hattında meydana gelebilecek tıkanmadandoğabilecek aşırı basınca karşı korunmasını sağlar. By-pass sistemi basınç hattı üzerine monte edilebildiği gibi doğrudan pompanın üzerinede monte edilebilir. 

10.8.1--Montaj şekli nasıl olursa olsun bu sistemin çalışma prensibi değişmez. By-pass bir basınç veya debi regülatörü olarak değil emniyet valfi olarak düşünülmelidir. 

10.8.2--Sıvı pompanın basınç tarafından  by-pass sistemine girer ve klepe basınç uyğular. Klepe diğer tarafından bir yay yardımı ile karşı basınç altında tutulmaktadır. Bu basıncın tesisdeki gerekli karşı basınca göre çalışma sırasında en doğru olanıdır. 

10.8.3--Ayarlanmış olan basıncın üzerine çıkılması durumunda klepe açılır ve sıvı emme hattına geçer . Böylece motorun ve pompanın aşırı basınca karşı korunmasını sağlar

11--Pompa Seçimi

11.1--Pompa seçiminin doğru yapılmış olması ve çalışma şartlarına uyulması uzun süreli çalışmalarda çıkabilecek problemlerin önlenmesi ve enerji tasarrufu açısından oldukça önemlidir. 

11.2--En uygun pompayı seçebilmek için, debi, manometrik yükseklik, emme derinliği, sıvının fiziksek ve kimyasal özelliği, sızdırmazlık şartları, pompanın malzeme ve konstrüksiyon özellikleri gibi faktörlere dikkat edilmelidir. 

11.3--Bu nedenle pompa seçiminde aşağıdaki özellikler göz önüne alınmalıdır.

1- İşletmeye Gerekli Olan Debi İhtiyacı tesbit edilmeli ve başka bir birimle verilmiş ise lt/dak. ya çevrilmelidir.

Örneğin ; GPM olarak verilmiş ise 3,785 ile çarpılarak lt/dak. ya çevrilmelidir.

2- Transfer Edilecek Olan Sıvının Özellikleri tesbit edilmelidir. Grafikler ssu birimine göre hazırlandığı için başka bir birimle verilmiş ise , formüllerden yaralanılarak yada çevrim tablosu kullanılarak ssu ya çevrilmelidir.

Vk : Kinematik Viskozite ( centistoks )    ssu : 4,62 Vk

R1 : Redwood 1                                     ssu: 1,14 R1

E  : Egler Derecesi                                  ssu: 35,11 E

ssu : Saybolt Universal Saniye

bu değerler hava için verilmiştir.sıvılarda, viskoziteye göre basınç 10 bara kadar çıkabilir.gerekli olan motor gücü, akışkanın fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre istenilen debi ve basma yüksekliği ( karşı direnç ) dikkate alınarak aşağıdaki amprik formülden hesaplanır.

3- Pompa Kapsitesi ve Sıvının Viskozitesi Belirlendikten Sonra Vimpi imalatı pompa örnekte olduğu gibi grafikten veya abaktan seçilir.

Örnek : İşletmenin ihtiyacı olan kapasite 68lt/dk. ve sıvının viskozitesi 15.000 ssu ise grafikten yararlanarak 2" CA veya 2" CAK tipi pompa, yüksek basınç istenmesi durumunda ise YB 2 pompa seçilir.

NOT: 100.000 ssu dan daha yüksek viskoziteye sahip sıvılar için aktarma organlarının ( çevre dişlinin ) standart iamalat dışınde çelik veya sfero olarak tercih edilmesi gerekmektedir.

4- Pompanın Hangi sıvı İçin Kullanılacağı asit alkali ( bazik ) , temiz veya bulanık, özğül ağırlığı,  PH değeri, korozyon yapıcı maddeler, aşındırıcı partiküllerin bulunup bulunmadığı ve aktarılan sıvının sıcaklığı bilinirse uygun pompa malzemelerinin seçilmesi ve buna  bağlı olarak pompaların uzun ömürlü olması sağlanır.

11.1--Pompa Malzemeleri ;

1--Pik döküm-sfero döküm-çelik döküm-paslanmaz çelik döküm AISI ( 304-316) kaliteli ve nikel veya vanadyum alaşımlı çeliklerdir.

2--Pompa Yatak Malzemeleri  ;

2.1--Rulman ( sabit bilyalı, mesura bilyalı, silindirik makaralı, iğneli rulman ) bronz, teflon , grafit ( kömür) grafitli veya bronzlu teflon, INA beyaz metal veya INA teflon burçludur.

3--Sızdırmazlık Elemanları ;

3.1--Sıvının özelliğine göre yağlı, grafitli  veya teflon keçe, grafoil veya yumuşak salmastra, dudaklı keçe, özel keçe, mekanik salmastra ve macun salmastralıdır.

4--Salmastra Kontrolü

4.1--Salmastra , fabrika çıkışı çok az sıkılmıştır. Pompa çalıştırılıp pompaj yapıldığı sırada salmastra sıkılmalıdır. Ancan, salmastra sıkılırken iki taraftan denğeli ve 10 dakikada 1 yada 2 damla sızıntıya izin verilecek şekilde yapılmasına dikkat edilmelidir.

4.2--Bu sızıntı salmastranın yağlanmasını sağladığı gibi milin aşınmasını önleyecektir. Kullanım esnasında sızıntının artması, salmastranın sertleşmiş olduğunun işaretidir. 

Bu durumda salmastra ilave etmek yerine eski salmastra tamamen çıkartılıp yeni salmastra halkalar halinde  ( sarım halinde değil ) ve kesim yerleri ayrı yerlere gelecek şekilde monte edilmelidir.

5--Kullanım Şartlarına Göre Pompa Seçimi

5.1--İçten Eksantrik Dişli Pompalar ;

İçten Eksantrik Dişli Pompalar : Büyük hatveli ve dişler arasında tolerans olması nedeniyle, 15 Bar basınca kadar olan yerlerde ve viskoz (koyu-lüzücü) sıvılar için örnegin, melas, çikolata, asfalt, koyu yağlar ve hatta az da olsa ezilmesi gereken malzemelerde tercih edilir.

5.2--Ağır Hizmet İçten Eksantrik Dişli Pompalar

1--Konsol, pompalarda giriş ağızlarının montaj kolaylığı bakımından ( 45 o aralıklı) sekiz değişik pozisyona dönüştürülebilme imkanı sağlar.Her tip pompanın vida ve flanş bağlantısı, by-passlı, kapaktan ceketli ve gövdeden ceketli ( MK,EK,DC hariç) tipleri mevcuttur.

2--Dişli pompalar, her iki yönde aynı verimle çalışabilirler.pompa şaftınız devir yönünün değiştirlmesiyle mayinin (sıvının) pompaj yönü değiştirilebilir ancak devrede by-pass sistemi varsa by-pass'ın yönüde değiştirilmelidir.

3--Pozitif deplasmanlı olması sayesinde en düşük devirlerde dahi yüksek basınçlara ulaşılabilir ve düşük debilerde yüksek verim alınabilir. 

3.1--Debi ile devir yaklaşık olarak doğru orantılı olduğu için, devir değiştirilerek istenilen debi kolayca sağlanabilir. 38 ssu ile 250.000 ssu arası viskoziteye sahip bütün sıvılar problemsiz bir şekilde taşınabilir

5.3--Düz ve Helis Dişli Pompalar

1--Düz Dişli Pompalar : Düşük debi ve yüksek basınç istenilen ortamlarda kullanılır

2--Helis veya Çavuş (ok) Dişli Pompalar : İçten eksantrik pompalara göre hatve biraz daha küçüktür. 

2.1--Helis dişli olması nedeniyle, sessiz çalışması istenen ve kesintisiz debiye ihtiyaç duyulan (bir diş boşluğundaki sıvı tamamen boşalmadan bir sonraki diş boşluğundaki sıvı boşalmaya başlar) yerler için ve fazla koyu olmayan, orta basınçlı (20 bar'a kadar) ortamlarda kullanılabilir.

3--Dıştan Bilyalı veya Dıştan Bilyalı ve Dişli Tahrikli (uyarımlı) Pompalar: Yağlama özelliği olmayan yerlerde ya da sıcak yağ sirkilasyonu (350OC'ye kadar) için ve yatakları olumsuz etkileyen kimyasal maddelerin, partiküllerinin sebep olabileceği etkenlerin önlenmesinin gerektiği yerlerde güvenle kullanılır

4--Çalışma Prensibi : Bu pompalar da dişli pompa prensibiyle çalışır.Pompa mili, motordan almış olduğu dairesel hareketi, mil üzerindeki dişli ( çeviren ) ile, diğer dişliye ( çevrilen ) ters yönde iletir . 

4.1--Dişliler birbirinden ayrılırken, dişlilerin arasına sıvı dolar. Bu sıvı, dönme hareketi ile basma bölğesine taşınarak dişliler iç içe girerken basma kanalına atılır.

5.4--Yüksek Basınçlı Pompalar

1--Çalışma Prensibi: Bu pompalar da dişli pompa prensibiyle çalışır.Pompa mili, motordan almış olduğu dairesel hareketi, mil üzerindeki dişli (çeviren) ile, diğer dişliye (çevrilen) ter yönde iletir .

2--Dişliler birbirinden ayrılırken, dişlilerin arasına sıvı dolar. Bu sıvı, dönme hareketi ile basma bölğesine taşınarak , dişliler iç içe girerken basma kanalına atılır . Sıvının viskozitesine bağlı olarak 30 Bar'a kadar basınç elde edilir.

5.5--Paletli Pompalar

1--ÇALIŞMA PRENSİBİ : Paletli pompaların stator ile rotor ve rotor üzerindeki iki ve ya daha fazla kanatcıktan oluşan, kaçık eksenli bir sistemi vardır. 

1.1--Rotor dönerken eksendeki kaçıklıktan dolayı emme tarafında meydana gelen boşluğa sıvı veya gaz dolar.Sıvı, basma kanalına taşınırken, hacimde meydana gelen daralma ile basma kanalına atılır.

2--PALETLİ POMPALAR :Hava emmek yada basmak için, LPG gazı ve viskozitesi düşük sıvıların aktarılması için kullanılır. P-1, P-2, ve LG Tipi Paletli  Pompalar : Viskozitesi 10.000 ssu'ya kadar olan sıvıların transferinde kullanılır.P1 ve P2 tipi pompalar ayrıca yağ emdirilmesi suretiyle 0.5 bar'a kadar vakum yapabilir.

5.6--Santrifüj Pompalar

1--Mayi Pompaları, yetmişli yılların başında sanayimizin dişli pompa ihtiyacına cevap vermek amacıyla kurulmuştur.TSE EN ISO 9002 Kalite belgesi ile ulusararası onay alarak kalitesi ile yurt çapında ve yurtdışında tercih sebebi haline gelmiştir.

pompa tipleri dış elemanlar iç elemanlar   ana mil           dişli burçları  gövde burçları           sızdırmazlık elamanları

içten eksantrik            pik       pik       çelik    bronz   bronz   yumuşak salmastra

helis dişli         pik       pik       çelik    -           bronz   yumuşak salmastra

yüksek basınçlı           pik       çelik    çelik    -           bronz   keçe

6--Bir CR gerçekten ne kadar Yıllık Ortalama Kws Tasarrufu sağlar:          

Su temini                  80 m³/h at 6 bar            24 saat            18500 kWh

Kazan besleme           40 m³/h at 15 bar        15 saat         12700 kWh

Su arıtma               2 m³/h at 15 bar   15 saat         3200 kWh

Endüstriyel yıkama-temizleme 6 m³/h at 15 bar 5 saat         1600 kWh

Genel endüstriyel kullanım    6 m³/h at 10 bar  10 saat         2200 kWh

Kaynak:

1--vimpi@vimpi.com.tr    satis@vimpi.com.tr

2--Atabek, B.  1996. Pompa seçimi için alternatif veriler. 2. Pompa kongresi:16-23. İstanbul.

3--Çalışır, S. 1996. Konya’da İmal Edilen Bazı Düşey Milli Derin Kuyu Pompalarının İşletme Özellikleri ve Değişik Yörelere Uygunluğunun Belirlenmesi. S.Ü.Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Makineleri Ana Bilim Dalı. Doktora Tezi. Konya.

4--Dorn, T.W., Schroeder, M.A., and Fischbach, P.E., 1981. How   to Adjust Vertical Turbine Pumps for Maximum Efficiency. Nebraska  Cooperative Service. EC-81/760. Nebraska.

5--Ender, D ve Ertöz, AÖ.  2001. Değişken devirli pompa seçimi. 4. Pompa kongresi:24-32. İstanbul.

6--Ertöz, AÖ.  1996. Yer altı suları pompaj ekonomisi ve pompa seçimine etki eden faktörler. 2. Pompa kongresi:24-33. İstanbul.

7--Haman, DZ, Zazueta, FS, Izuno, FT. 1994. Selection of centrifugal pumping equipment. Circular 1048. Florida Cooperative Extension Service, University of Florida, USA.

8--Keskin, R. Ve Güner, M. 2002. Sulama makineleri. A.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınlar No: 1524. Ankara

9--Loftis, JC ve Miles, DL. 2001. Irrigation Pumping Plant Efficiency. Colorado State University, Crop Series No:4.712. USA.

10--Nalbantoğlu, B. 2001. Pompalarda ömür boyu maliyet ve verimlilik. 4. Pompa kongresi:178-185.İstanbul.

11--Polat, M ve Canbazoğlu, S. 1996. Optimum pompa seçimi ve yeni çalışma şartlarına uydurulması. 2. Pompa kongresi:34-43. İstanbul.

12--Terzi, A. 1996. Pompa seçimi. 2. Pompa Kongresi. 235-241. İstanbul.

13--Tezer, E. 1978. Sulamada Pompaj Tesisleri (Proje Seçim ve İşletme Yöntemleri). Cilt 1-2-3. Ç.Ü. Ziraat fakültesi Yayınları. Adana.

14--Uçar, M., 1996. Yeraltı Suyunun Çıkarılmasında Kullanılan Pompaların Karakteristik Özellikleri ve Uygun Pompa Seçimi. 2. Pompa Kongresi. 241-250. İstanbul.

2--Pompa ve Hidrofor Bilgileri-1:

1--Bir Pompanın parçaları şunlardır:

1-Fan ,2-Gövde ,3-Pompa Mili(Elektrik motoru mili ile pompa mili ya direk bağlanır(yekpare) ya da kaplinle bağlanır) ,4-Salmastra(mil ile gövde arasında su sızıntsını önler.Salmastralar 2 ye ayrılır.Mekanik,Yumuşak).

2--Pompa,pompa emişi ile aldığı akışkanı(su,yağ, vs)salyangoz(fan) Hidrolik enerji(basınç-debi(hız)) katarak pompa çıkışından basar.Bu enerjiyi kendisini tahrik eden(belirli devir(1400-2950 d/d vs) ve döndürme momenti(tork)) elektrik motoru ile yapar.

3--Norm pompa; ayak ölçüleri,flanş ölçüleri,flanş ekseni,bölme ekseni standarttır.Herhangibir ülkenin Norm pompasını söktüğünüzde,bir başka ülkenin norm pompasını onun yerine takabilirsiniz.

4--Pompa tipleri hakkında kısa bilgiler:

1-İnline pompalar:aynı eksen üzerinde boruya bağlanan pompalardır.

2--Yangın pompaları çift emişli olarak tasarlanabilir ve pompa emişi iki yerden olduğu için yataklara gelecek eksenel yük ortadan kaldığı için verim artmakta ve de bu pompalar daha uzun bir ömre sahiptirler.

3--Kademeli pompalar da temel prensip şudur:Pompa 1. fandan akışkanı içeri alır ve fan döner ve akışkana belli hız ve basınç kazandırır.Ardından 1. fan çıkışında diffüzöre gelen akışkan ,diffüzörden tekrar 2. fanın ağzına(emişine) gelir ve buradan basıncı daha da artarak tekrar diffüzöre gelir ve yine buradan 3. fanın ağzına gelir.

3.1--Bu şekilde ,bu pompalar ile(seri bağlı fanlar ile) her kademede pompanın basma yüksekliği (basıncı)  sürekli kademe sayısı* tek kademenin basma yüksekliği kadar artar.Kademeli pompanın dik versiyonlarında emiş alttan,çıkış  üsttendir.

4--Paslanmaz pompaların bütün emişi ve çıkışı paslanmaz  çelikten olarak imal edilmiştir.

5--Pompa seçimi:Pompalarda,pompa eğrisinde X ekseni debi -Q(m3/h)-Y ekseni ise basma yüksekliği Hm(mss) ile gösterilirse X ekseni ile negatif eğimli bir eğridir.Ve bu eğrinin altında verim eğrisini çizdiğinizde ,pompa eğrisinin orta noktasında verimin maksimum olduğu görülecektir.

5.1--Bu nedenle teorik olarak hesaplanan debi(Q) ve Basma yüksekliği(Hm)

Değereleri, seçimi yapılan pompa tipinin pompa eğrisinin orta noktasında kalan pompa tipi seçilmelidir.Yani hesapladığınız Q ve Hm,seçimi yapılacak pompanın (Qmin+Qmax)/2 ve (Hmmin+Hmmax)/2 –ortalaması olmalıdır.

6--Pompa Problemleri:

1-Pompalarda Kavitasyon:

1.1--Pratik olarak pompa emişine bağlanan vakummetre ile pompanın MPSH (emiş kapasitesi) ölçülür.Diğer bir deyişle bu ölçüm emişte pompa basıncının ölçülmesidir.

1.2--Deney esnasında ,vakummetre pompa emişine bağlı iken pompa çıkışı vanası kısılmasıyla mevcut

Titreşim gider.

1.3--Ancak yavaş yavaş açılırken ses gelmeye başlar ve sesin maksimum olduğu noktada MHPS en yüksek değerdedir.Yani emişte,vakum vardır.

1.4--Bu vakuma bağlı olarak Pompada,sanki içine çakıl taşı atılmış gibi ses gelir ve çarkı delik deşik eder.Bu nedenle pompalarda kavitasyondan kaçılır.

1.5--Kavitasyon:Vakum durumunda suyun içinde bulunan gazlar çark yüzeyinde patlayarak açığa çıkar. Bunun nedeni ,akışkanın vakuma girmesidir.Patlayan gaz baloncukları,patladığı noktada çarkı delik deşik eder.

1.6--Pompalarda kavitasyondan kaynaklanan titreşim ile fanın yataklanması-balansızlıktan-fan kanadının kırıklığından kaynaklanan titreşimi ancak 1- fan sökülerek içine bakılması 2-Yukarıda anlatıldığı gibi Pompa emşindeki vakumun ölçülmesi ile saptayabiliriz.Normalde pompa emişindeki vakum Teorik olarak 1 bar(hava basıncı)=10 mss , kayıplardan dolayı pratik olarak 6-7 mss civarındadır.

2-Bilinmeyen bir pompanın pompa eğrisinin (Q-Hm) elde edilmesi:

Deneyde pompa çıkışına bir manometre konur.Pompa motoru çalıştırılıp,pompa çışındaki vana kapatılırsa(Q(m3/h)=0),manometrenin gösterdiği değer pompanın Hm(mss) dir.

2.1--Eğer pompa vanası sonuna kadar açılırsa Hm=0 olduğu için,ölçülen suyun debisi(belirli bir hacimde, suyun dolma süresi ölçülerek  ve aynı zaman da ölçülen hacim süreye bölünerek suyun debisi bulunur) ise Q(debiyi) verir.X ekseni üzerinde hesaplan Q(m3/h) değeri ve Y ekseni üzerinde manometreden ölçülen Hm(mss) değeri yazılıp bu ki değer ister bir eğri(negatif eğimli) ister bir doğru ile birleştirilsin.

2.1--Bu anılan sabit devirde pompanın  eğrisidir.Bu eğrinin orta noktasının sağında ve solundaki % 20 lik alanda rahatça çalışılabilir ve orta noktasında  pompa verimi maksimumdur.

2.2--Pompa , bu noktada çalıştırılmalıdır.Bu noktada pompanın motorunun çektiği amper,eğer herhangi bir şekilde bu pompa tesisata bağlı çalışırken çektiği amperden düşük(pompa tesisata bağlı iken daha fazla akım çekmekte olduğu) ise pompa ısınacaktır ve de muhtemelen de yanacaktır.

2.3--Bu şekilde tesisata bağlı çalışırken ölçülen amperin, orta noktadaki ampere oranı diyelim 1,3 olsun.Bunun anlamı pompa  verimin maksimum olduğu orta noktadan Q*0,3  kadar sağa kaymış yani daha fazla su vermekte.

2.3--Bu durumda ya motor değiştirilir yada fan(pompa çarkı) anılan oranın karekökü oranında tornalanarak çapı azaltılır.

3--Pompa Tasarımında Hesaplamalı Akışkanlar Mekaniği Yöntemi:

1--Hesaplamalı akışkanlar dinamiği kullanılarak, bir pompadaki akışın doğru olarak analiz edilmesi, aşağıdaki verileri tasarımcıya sağlamaktadır:

2--Hesaplamalı akışkanlar dinamiğinin sağladığı en büyük avantaj pompayı imal etmeden testlerin sanal ortamda hızlı bir şekilde yapılmasıdır. Bu da hem maliyet hem de süre açısından büyük tasarruf sağlamaktadır.

3--Pompa imalatına geçilmeden önce hesaplamalı akışkanlar dinamiği analizi ile çark ve çanak kanatlarının etrafında oluşan akışlar gözlemlenebilir. Akışın yönü ve formu tasarımcının istediği şekilde değilse tasarım değişikliğine gidilebilir.

4--eş basınç, eş hız yüzeyleri veya istenilen değerlerin iki veya üç boyutlu konturları oluşturulabilir.

Çark ve çanağın yüzey pürüzlülüğü pompa verimini etkileyen diğer bir parametredir. Bilgisayar analizi yardımıyla yüzey pürüzlülüğünün verim üzerindeki etkisi incelenip optimize edilebilinir.

5- Sayısal sonuçlar ile deneysel sonuçların karşılaştırılması kullanıcı için büyük önem taşımaktadır. Sayısal sonuçlar ile deneysel sonuçları karşılaştırma dan önce deneysel sonuçların doğruluğundan emin olunmasıdır.Sayısal sonuçların doğrulanması için her zaman deneysel sonuçlara ihtiyaç vardır. 

Hesaplamalı akışkanlar dinamiği yönteminde elde edilen sonuçların doğruluğu girilen parametrelere ve kullanılan yöntemlere bağlıdır. Kullanıcının sayısal yöntemler ve akışkanlar mekaniği konusunda bilgi birikiminin olması gerekir. 

Bunlara ilave olarak bilgisayar donanım kapasitesinin yük -sek olması analizlerin yüksek çözünürlükte ve hızda olmasını sağlar. Sayısal analizlerin güvenirliği için elde edilen teorik sonuçlar ile deneysel sonuçlar karşılaştırılmalıdır.

KAYNAKÇA:Tesisat Mühendisliği Dergisi Sayı: 91, s. 46-55, 2006-Yılmaz KARAMANOĞLU-Moghtada MOBEDİ-A. Özden ERTÖZ

4--Pompa ve Hidrofor Bilgileri-1:

1--Bir Pompanın parçaları şunlardır:

1-Fan ,   2-Gövde ,  

3-Pompa Mili(Elektrik motoru mili ile pompa mili ya direk bağlanır(yekpare) ya da kaplinle bağlanır) ,

4-Salmastra(mil ile gövde arasında su sızıntsını önler.Salmastralar 2 ye ayrılır.Mekanik,Yumuşak).

2--Pompa,pompa emişi ile aldığı akışkanı(su,yağ, vs)salyangoz(fan) Hidrolik enerji(basınç-debi(hız)) katarak pompa çıkışından basar.

2.1--Bu enerjiyi kendisini tahrik eden(belirli devir(1400-2950 d/d vs) ve döndürme momenti(tork)) elektrik motoru ile yapar.

3--Norm pompa; ayak ölçüleri,flanş ölçüleri,flanş ekseni,bölme ekseni standarttır.Herhangibir ülkenin Norm pompasını söktüğünüzde,bir başka ülkenin norm pompasını onun yerine takabilirsiniz.

4--Pompa tipleri hakkında kısa bilgiler:

1-İnline pompalar:aynı eksen üzerinde boruya bağlanan pompalardır.

2--Yangın pompaları çift emişli olarak tasarlanabilir ve pompa emişi iki yerden olduğu için yataklara gelecek eksenel yük ortadan kaldığı için verim artmakta ve de bu pompalar daha uzun bir ömre sahiptirler.

3--Kademeli pompalar da temel prensip şudur:Pompa 1. fandan akışkanı içeri alır ve fan döner ve akışkana belli hız ve basınç kazandırır.

3.1--Ardından 1. fan çıkışında diffüzöre gelen akışkan ,diffüzörden tekrar 2. fanın ağzına(emişine) gelir ve buradan basıncı daha da artarak tekrar diffüzöre gelir ve yine buradan 3. fanın ağzına gelir.

3.1--Bu şekilde ,bu pompalar ile(seri bağlı fanlar ile) her kademede pompanın basma yüksekliği (basıncı)  sürekli kademe sayısı* tek kademenin basma yüksekliği kadar artar.Kademeli pompanın dik versiyonlarında emiş alttan,çıkış  üsttendir.

4--Paslanmaz pompaların bütün emişi ve çıkışı paslanmaz  çelikten olarak imal edilmiştir.

5--Pompa seçimi:Pompalarda,pompa eğrisinde X ekseni debi -Q(m3/h)-Y ekseni ise basma yüksekliği Hm(mss) ile gösterilirse X ekseni ile negatif eğimli bir eğridir.

Ve bu eğrinin altında verim eğrisini çizdiğinizde ,pompa eğrisinin orta noktasında verimin maksimum olduğu görülecektir.

5.1--Bu nedenle teorik olarak hesaplanan debi(Q) ve Basma yüksekliği(Hm) Değerleri, seçimi yapılan pompa tipinin pompa eğrisinin orta noktasında kalan pompa tipi seçilmelidir.

5.1.1--Yani hesapladığınız Q ve Hm,seçimi yapılacak pompanın (Qmin+Qmax)/2 ve (Hmmin+Hmmax)/2 –ortalaması olmalıdır.

6--Pompa Problemleri:

1-Pompalarda Kavitasyon:Pratik olarak pompa emişine bağlanan vakummetre ile pompanın MPSH(emiş kapasitesi) ölçülür.Diğer bir deyişle bu ölçüm emişte pompa basıncının ölçülmesidir.

1.1--Deney esnasında ,vakummetre pompa emişine bağlı iken pompa çıkışı vanası kısılmasıyla mevcut Titreşim gider.Ancak yavaş yavaş açılırken ses gelmeye başlar ve sesin maksimum olduğu noktada MHPS en yüksek değerdedir.Yani emişte,vakum vardır.

1.1--Bu vakuma bağlı olarak Pompada,sanki içine çakıl taşı atılmış gibi ses gelir ve çarkı delik deşik eder.Bu nedenle pompalarda kavitasyondan kaçılır.

1.1.1--Kavitasyon:Vakum durumunda suyun içinde bulunan gazlar çark yüzeyinde patlayarak açığa çıkar.Bunun nedeni ,akışkanın vakuma girmesidir.Patlayan gaz baloncukları patladığı noktada çarkı delik deşik eder.

1.2--Pompalarda kavitasyondan kaynaklanan titreşim ile fanın yataklanması-balansızlıktan-fan kanadının kırıklığından kaynaklanan titreşimi ancak 

1- fan sökülerek içine bakılması 

2-Yukarıda anlatıldığı gibi Pompa emşindeki vakumun ölçülmesi ile saptayabiliriz.

2.1--Normalde pompa emişindeki vakum Teorik olarak 1 bar(hava basıncı)=10 mss , kayıplardan dolayı pratik olarak 6-7 mss civarındadır.

2-Bilinmeyen bir pompanın pompa eğrisinin (Q-Hm) elde edilmesi:

2.1--Deneyde pompa çıkışına bir manometre konur.Pompa motoru çalıştırılıp,pompa çışındaki vana kapatılırsa (Q(m3/h)=0),manometrenin gösterdiği değer pompanın Hm(mss) dir.

2.2--Eğer pompa vanası sonuna kadar açılırsa Hm=0 olduğu için,ölçülen suyun debisi(belirli bir hacimde,suyun dolma süresi ölçülerek  ve aynı zaman da ölçülen hacim süreye bölünerek suyun debisi bulunur) ise Q(debiyi) verir.

X ekseni üzerinde hesaplan Q(m3/h) değeri ve Y ekseni üzerinde manometreden ölçülen Hm(mss) değeri yazılıp bu ki değer ister bir eğri(negatif eğimli) ister bir doğru ile birleştirilsin.

2.1--Bu anılan sabit devirde pompanın  eğrisidir.Bu eğrinin orta noktasının sağında ve solundaki % 20 lik alanda rahatça çalışılabilir ve orta noktasında  pompa verimi maksimumdur.

2.2--Pompa , bu noktada çalıştırılmalıdır.Bu noktada pompanın motorunun çektiği amper,eğer herhangi bir şekilde bu pompa tesisata bağlı çalışırken çektiği amperden düşük(pompa tesisata bağlı iken daha fazla akım çekmekte olduğu) ise pompa ısınacaktır ve de muhtemelen de yanacaktır.

2.2.1--Bu şekilde tesisata bağlı çalışırken ölçülen amperin,orta noktadaki ampere oranı diyelim 1,3 olsun.Bunun anlamı pompa  verimin maksimum olduğu orta noktadan Q*0,3  kadar sağa kaymış yani daha fazla su vermekte.

2.3--Bu durumda ya motor değiştirilir yada fan(pompa çarkı) anılan oranın karekökü oranında tornalanarak çapı azaltılır.

5--Pompalar ve Hız Kontrol Sistemleri

1--Pompalarda düşük verimli geleneksel akış kontrol yönetemleri yerine motor hız kontrol sistem uygulamaları- değişken hız kontrolü kullanılmasıyla önemli  ölçüde enerji tasarrufu yapılabilir.

2--Pompalar ; 1- Santrifuj Pompalar , 2- Sabit Deplasmanlı Pompalar olamk üzere 2 gruba ayrılabilir.

3--Endüstri uygulamalarında %80 gibi büyük bir oranında santrifuj tip pompalar kullanılır. Santrifuj tipi pompalarda giriş çıkış basıncı önemli etkenlerdir.

3.1--Sabit deplasmanlı pompalarda giriş ve çıkış verilerinden bağımsız kontrol edilir. Sabit deplasmanlı pompaların ağırlıklı kullanım alanı dozaj pompalarıdır.

4--Pompa Eğrisinde; pompa çalışma eğrisi olarak yatay eksende debi, dikey eksende basınç veya güç yer alır. Sistemden gelen-şebeke ve hat kayıpları-dirençleri gösteren eğri ile pompa eğrisinin kesiştiği nokta nominal çalışma noktasıdır.

4.1--Ayrıca pompa ve fanlarda benzeşim kuralları olarak bilinen ; formülleri kullanılarak hız debi güç bağıntıları bulunabilir.

4.2--Bu formüllere göre

1--motor hızının debi ile doğru orantılı olarak değiştiği;

2--basıncın ise hızın karesi ile orantılı olduğu görülmektedir.

3--Motorun şebekeden çektiği güç ise motor hızı ile küpü ile doğru orantılıdır.

5—Pompalarda değişken ihtiyaçları karşılayabilmek için farklı kontrol metotları sözkonusudur.Bunlar;

5.1--Mekanik Debi Kontrol Metotları:

1--Pompa Çıkışına konacak Vana İle debi kontrol edilebilir.Debi azaltılınca hat basıncı yükselir.

2—Pompa Çıkışından Pompa girişine giden hatta konulacak By-pass Vanası İle kontrol sağlanabilir.

3-- On-Off Kontrol: Pompa açma kapama vanası ihtiyaç doğrultusunda çalıştırılıp-durdurularak debi ayarı yapılmış olur.

5.2--Elektriksel Debi Kontrol Metotları:

1--Frekans Konvertörü ile çalıştırmadır. Frekans konvertörü ile debi kontrolünde motor hızı, dolayısıyla pompa hızı değiştirilebildiği için pompa eğrisi ile oynanmış olur. Frekans Converter  ile enerji tasarrufu yapılmış olur.

6--Enerji verimliliği açısından karşılaştırılırsa:100 br güç için

6.1--Vana kontrol ile……89 br güç

6.2--by-pass kontrol ile…82 br güç

6.3--On-Off kontrol ile…..70 br güç

6.4-- Frekans Konvertörlü kontrol ile…. 45 br güç t

tüketileceği sonucuna ulaşılmaktadır.

7--Bu noktadan anlaşılacağı gibi ortalama akışın %40 gerçekleştiği bir sistemde vana kontrol yerine FC kontrol kullanılması durumunda yaklaşık %75 enerji tasarrufu yapılabilmektedir.

8--Pompalar İçin Frekans Konvertörü Kullanmanın Yararları

1--Frekans konvertörü kontrolü pompalama sistemleri

1--enerji tasarrufu sağlamak.

2--Pompa sisteminin hassas bir şekilde kontrol edilebilmesi

3--Frekans konvertörleri kullanarak pompa sistemini Fieldbus ağ geçidi veya Ethernet üzerinden diğer otomasyon sistemlerine bağlamak mümkündür.

3.1—Frekans convertör-AC sürücü güvenilir ve ihtiyaca göre ayarlanabilir kontrol döngüsü yaratır.

9-- LCC analizine göre enerji harcamaları toplam maliyetin %80-90’ lık bölümünü oluşturmaktadır. Bakım maliyeti ise üçüncü temel maliyet bileşenidir.

9.1--AC sürücülerle aktif kontrol bakım maliyetini önleyici bir rol oynar.

10--AC sürücü özellikle pompa tam akıyla çalışmazken verimlidir. Pompalar paralel çalışırken sisteme ve pompalara bağlı olarak daha da çok enerji tasarrufu sağlamak mümkündür.

11--Enerji tasarrufu için Hidrolik Enstitü ve Europomp şu 7 yolu önerir:

1-- Daha düşük kapasiteli ve daha az gereksinimli sistemler dizayn edin.

2--Kapasite için fazla hata payı bırakmayın. Eğer gereksinimler artarsa sonradan pompalama kapasitesini arttırmak genellikle daha ucuza mal olur.

3--Başlangıç maliyetini önemli olmasına rağmen en verimli pompa tipi ve boyutunu seçmek uzun vadede daha kazançlı çıkılmasını sağlar.

4--Sistem yüksek statik basınçlar için tasarlanmamışsa, değişken hızlı sürücüler kullanılmalı

5-- Tek ve büyük bir pompa yerine iki veya daha fazla küçük pompa kullanılması daha uygundur.

6-- Verimsizlikten doğacak kayıpları önlemek için sistemdeki pompaların ve diğer tüm bileşenlerin bakımlı olmasını sağlamak gerekir.

7--Enerji Tasarrufunu Hesaplamak için Kullanılabilecek Yazılım kullanılabilir. Bu programlar ancak tahmin amaçlı kullanılmalıdır.

8--Ekipman Ömrü Maliyeti

8.1--Endüstriyel enerjinin %5’i pompalarda harcanır

8.2--Bir pompanın maliyetinin %90’ını enerji harcamaları oluşturur.

8.3--Pompanın enerji sarfiyat genellikle %20’ye kadar azaltılabilir.

9--Düşük Bakım Maliyeti

9.1--Su borusunda oluşan gürültülerde azalma: Bu gürültüler akıdaki ani değişimlerden kaynaklanır. Değişken hızlı AC sürücüler ivmelenmeyi güvenli bir sınırda tutarak hasarın oluşmasını engeller.

9.2--Değişken hızlı AC sürücüler pompa motorunun düşük akım çekerek yavaşça başlamasını sağlar. Ancak diğer kontrol mekanizmaları kullanılsaydı daha yüksek akım kullanılacaktı.

10--Frekans konvertörlerı ile yapılan özel uygulama alanları

10.1--Tek Pompalı AC Drive Uygulaması:

10.2--Çok Pompalı Kontrol Uygulaması: Sistemdeki her pompa (en fazla 8 adet) AC Frekans Konvertörü ile kontrol edilir.

10.2.1--Master Follower; Pompalardan birinde debi kontrolü yapılır, diğer pompalar ise ya sabit debide çalışır ya da stand-by bekler. Master Pompa 100% debiye ulaştığında, bir sonraki master, önceki ise follower olur.

10.2.2--Direct Follower; Pompaların hepsi aynı anda minimum debi ile start alır ve hepsinin debisi aynı oranda azalır veya artar .

11-- Otomatik Debi Hesaplama

12--Otomatik Debi Ölçüm ve Sürücü Programla Arayüzü Programı Sayesinde Seviye Transmitteri Kullanmadan Depo Doldurma ve Boşaltma

13--Seri Haberleşme Yolu ile bu bilgileri SCADA veya PLC’ye taşıyabilme

14-- Seviye Kontrol Algoritması: Atık su pompaları için geliştirilmiştir. Sürücü bünyesinde yeni bir seviye kontrol algoritması oluşturulmuştur. Sistemdeki her pompa AC Drive ile kontrol edilir. Su seviyesi, Seviye Transmitteri ile ölçülür. Depo doldurma ve boşaltma amaçlı kullanılabilir.

15-- Anti-Jam Fonksiyonu: Pompa içindeki sıkışmayı ve paslanmayı engeller. Tıkalı haldeki pompayı sağlıklı bir şekilde açar. Bu fonksiyonun farklı çalıştırma şekilleri mevcuttur:

1-- Set edilen akım üstünde belli bir süre çalışma durumunda aktif edilebilir.

2-- Devrede kalma,bekleme ve tekrarlama sayıları ayarlanabilir.

3-- Servis veya zamanlama amaçlı uzaktan çalıştırma imkanı

16--Anti-Jam özelliği Seviye Kontrol Algoritması içinde çok etkin olarak kullanılır. Normal su pompalarında, özellikle uzun süre çalışmayan pompalarda servis amaçlı kullanım imkanı vermektedir.

17--Uyku-Uyanma Fonksiyonu: Sistemde çalışan en son pompanın set edilen mni. Değerde belli bir süre çalışması durumunda sistem uyku moduna geçer. Talep oluşması durumunda ise sistem yine set edilen değerlere göre otomatik olarak devreye girer (uyanır).

17.1--Sık sık uyumayı ve uyanmayı engelleyici , uyku zamanını optimize eden ve bu sayede hem proses değerinin sabit kalmasını sağlayan hem de enerji tasarrufu sağlayan “boost &stop” özelliği bu yazılımda kullanılabilmektedir.

www.kontekotomasyon.com.tr- rezardemirtas@kontekotomasyon.com