MAKALELER / Melatoninin Sağlığa Etkileri-Karanlıkta Uyumak








Melatoninin Sağlığa Etkileri-Karanlıkta Uyumak:

 

1—Biyolojik Temel:

 

1--Melatoninin büyük miktarı (yaklaşık %80’i) epifiz bezinden salgılanıyor.

 

2--Melatonin sentezinde temel bir amino asit olan triptofan rol alıyor. Triptofan vücuda çeşitli gıdalarla alınıyor. Epifiz bezi tarafından kan plazmasından alınan triptofan öncelikle serotonine, sonra da melatonine dönüşüyor.

 

2.1--Melatonin sentezi esas olarak karanlıkta gerçekleşiyor ve kandaki melatonin düzeyi karanlıkta en yüksek düzeye ulaşıyor. Bu nedenle melatonin sentezini ve salınımını etkilyen ana etmenin ışık olduğu belirtiliyor.

 

2—Melatonin Salınımı ve Işık:

 

1--Işığın genel olarak melatonin üretimini azalttığı biliniyor. Ancak araştırmalar görünür dalga boyudaki ışınlardan özellikle mavi ışığın melatonin üretmini azaltıcı etkisinin daha güçlü olduğunu gösteryor.

 

1.1--Örneğin yaklaşık aynı şiddette mavi ve yeşil ışığın etkisi karşılaştırıldığında, mavi ışığın melatonin üretimini yeşil ışığa göre iki kat fazla azalttığı belirlendi. Bu nedenle elektronik cihazlardan ve enerji tasarruflu aydınlatmalardan-lambalardan-Beyaz led-beyaz floresanlar  yayılan mavi ışığık insan sağlığını olumsuz etkileyebilir.Bu nedenle led veya tasarruflu lamba alınca gün ışığı yada sarı renkte olanların tercih edilmesi uygun olabilir.

 

2--Akşam saatlerinde, aydınlatma şiddeti 1000 lümen/ metrekare (60 wattlık akkor bir ampulün aydınlatma şiddeti yaklaşık 1000 lümendir) olan yapay bir aydınlatma bir saat sonunda melatonin seviyesinde yakla¬şık %67’lik bir azalmaya sebep olabilir.

 

2.1—Karanlıkta uyuyarak uykuda melatonin salınımını en üst düzeyde gerçekleştirebiliriz.Işık yanan odada-ışık yanan gece çalışmasında melatonin salınımı en alt düzeydedir.

 

3--Ortam karanlık olduğu için gece saat 23:00- 05:00 arasında salgılanan bu hormon, gece 02:00- 04:00 saatleri arasında en yüksek değerine ulaşıyor.

 

3.1--Günün aydınlanması ile birlikte, ışık rtinadaki fotoreseptörleri uyarıyor. Optik sinirler aracılığıyla hipotalamustaki hücrelere taşınan bu uyarılar, epifiz bezinin melatonin sentezi yönünde uyarılmasını engelliyor.

 

3.2--Bu durumda, epifiz bezi hücreleri gün boyunca kandan aldıkları triptofan ile yalnızca serotonin hormonu sentezi gerçekleştiriyor. Gece ortamın kararmsıyla serotonin melatonine dönüştürülüyor.

 

3.3—Melatonin serotonine dönüşümü önemli.Zira serotonin azlığı depresyon vs süreçlerde önemli.Bu anlamda gece ışıkta çalışırken en alt düzeyde gerçekleşen melatonin salınımı ve onla bağlantılı serotonin düşüklüğü sinirlilik ve depresyonda önemli rol oynayabilmekte.

 

3.4—Melatonin sadece tam uyku ile üretilmiyor.Kuşburnu,vişne gibi mayhoş meyvelerde ve ay çekirdeği ile yer fıstığında yoğun bulunabilmekte.Uykudan önce vişne suyu içmek-yada ay çekirdeği çitlemek ile melatonin düzeyi yükseltilir ve tam karanlıkta uyunarak yoğun melatonin salınımı gerçekleştirilebilir.Bu ise sağlıklı uyku yada sağlık demektir.

 

4--Sadece gün ışığı değil lamba, televizyon gibi her türlü yapay ışık yayan etmen de karanlıkta sentezlendiği için “Drakula hormonu” olarak da adlandırılan melatonini baskılar.

 

4.1--Melatonin salgısının engellenmemesi için yatak odalarında ışık yayan kaynaklar bulundurulmaması ve ışık geçirmeyen perdeler kullanılması öneriliyor.

 

5--Melatonin sentezini etkileyen ikinci önemli faktör ise yaş. Yeni doğanda melatonin sentzi çok düşükken doğumdan sonra artarak 1-3 yaş arasında en yüksek seviyeye ulaşıyor. 20 li yaşlardan sonra salgılanma hızı azalıyor, 60 lı yaşlarda ise en düşük seviyeye iniyor.

 

6--Kısacası, birçok hormonda olduğu gibi melatonin düzeyi de yaşlanmaya paralel olarak düşüyor. 75 yaşındaki bir insanın vücudundaki melatonin düzeyi genç yaştaki birinin yaklaşık onda biri kadar. Salgılanan melatonin miktarı kişiden kişiye de farklılık gösteriyor.

 

3—Melatonin Salınımı ve Kanser Riski:

 

1—Melatonin anti kanser hormondur.Gecelerin uzun sürdüğü kış aylarında melatonin üretimi fazladır ve bu dönemde tümör gelişmesi yavaşlar. İlkbahar ve yaz aylarında ise geceler kısa olduğundan melatonin üretimi azalır, bu da kanser riskini artırır.

 

1.1--Fransada yapılan ve Ululararası Kanser Dergisinde yayımlanan bir araştırmanın sonuçları, gece çalışan kadınların meme kanserine yakalanma riskinin gündüz çalışan kadınlardan %30 oranında fazla olduğunu göstermiş.

 

2--Uzmanlar, antikanserojen etkileri olan melatonin hormonunun gece çalışan kişilerde daha az sentezlenmesi sonucu vücuttaki birçok biyolojik işlevi dzenleyen biyolojik ritmin bozulacağını ve dolayısıyla bu kişilerin bağışıklık sisteminin zayıflayabileceğini belirtiyor.

 

3--Daha önce yapılan araştırmalar da, hemşireler ve hosteslerin meme kanserine yakalama riskinin daha fazla olduğunu göstermiş. Ayrıca görme engelli kişilerde kanser olma riskinin diğer kişilere oranla çok daha az olması, görme engellilerde melatonin hormonunun fazla miktarda sagılanmasına bağlanmış.

 

4--Melatoninin kanser üzerinde olumlu etkilerinin olmasının bir diğer nedeni bağışıklık sistemini kuvvetlendirmesi. Epifiz bezinin çıkarılması ya da melatonin sentezinin engellenmesi sonucu bağışıklık sistemi baskılanıyor. Bu durumda dışarıdan melatonin verilerek baskılanmış olan bağışıklık sistemi yeniden etkinleştirilebiliyor.

 

5--Melatoninin kanser oluşumunu engelleyebilecek ve kanser oluştuktan sonraki süreçte etkilerini hafifletebilecek bir başka özelliği de kuvvetli antioksidan etkisinin olması.

 

4--Melatoninin etkileri:

 

1--Doğrudan antikanserojen etki gösterir.

2--Bağışıklık sistemini kuvvetlendirir.

3--Uyku düzenini kontrol eder.

4--Kemik rejenerasyonunu arttırır.

5--Hücreleri yeniler ve yaşlanmayı geciktirir

6--Biyolojik ritmi düzenler

7--Kemoterapik ilaçların etkinliğini arttırır

8--Kalp ritmini ve vücut ısısını düzenler

9--Antioksidan etki gösterir

 

5--Melatonin ve Yaşlanma:

 

1--Yaşlanma, vücuttaki antioksidan kapasitesinin azalmasına bağlı olarak serbest radikallerin artmasıyla ilişkilendiriliyor. Serbest radikallerin doku ve organlarda neden olduğu hasarlar sonucunda da anatomik ve işlevsel bozukluklar görülüyor.


1.1--Hücresel yaşlanma için teorik olarak (genel anlamda da) hücre veriminin düşmesi yada yaşam içinde hücre verim fonksiyonun maksimize olması ömrün maksimize olmasını sağlıyor olabilir.Bu anlamda hücre içi dna hasarını gideren tüm çözümler ömrün uzamasını yada yaşlanmanın yavaşlamasını mümkün kılmakta.Yine bu anlamda melatonin aktivasyonu oldukça önemli.

 

1.1--Bu durumdan, özellikle yaşa bağlı olarak azalan melatonin hormonu sorumlu tutuluyor. Parkinson, Alzheimer gibi özellikle ilerleyen yaşlarda ortaya çıkan nörodejeneratif (sinirsel hasara neden olan) hastalıklar da melatonin düzeyinin azalması ile ilişkilendirilmiş.

 

2--Melatoninin mide ve bağırsak sistemindeki ülser oluşumunu azalttığı çeşitli çalışmalarda gösterilmiş. Melatoninin birçok ilacın yan etkilerini azalttığı ve özellikle kemoterapide kullanılan ilaçlardaki olumsuz etkileri önlediği belirlenmiş.

 

3--Yapılan araştırmalarda melatoninin kalp ve damar sistemi üzerinde etkili olduğu ve damar geniletici etki yaparak kan basıncını düşürdüğü gösterilmiş. Yüksek tansiyonu olan, kötü huylu kolesterol (LDL kolesterol) seviyeleri yüksek olan kişilerde ve koroner kalp hastalarında melatonin düzeyinin dşük olduğu belirlenmiş.

 

4--Melatonin, kanser tedavilerinde genellikle kemoterapi ilaçlarının etkinliğini artırmak ve kemoterapinin normal hücreler üzerindeki yan etkilerini azaltmak için kullanılıyor. Ayrıca melatonin doğrudan anti kanser ilaç olarak da kullanılıyor, çünkü melatoninin kanser hücrelerinin büyümesini yavaşlattığı belirlenmiş.

 

Kaynak:Tübitak Bilim ve Teknik Dergisi-Eylül-2014





Makalenin İzlenme Sayısı : 294

Eklenme Tarihi : 15.11.2020

Önceki sayfaya geri dön.