Mühendislikte Rezonans ve Gürültü Kontrolu:
1-- Rezonans mühendislikte teknik olarak; yay+kütle+amortisör sisteminde
1.1--(bina(binalarda kolonların yay-esnekliği,binanın kütlesi ve kolonların titreşimi sönümlemesi,
1.2--otomobil(otomobilllerin teker ile şase arasında yay+amortisör vede otomobilin kütlesi),
1.3--köprü(köprünün bağlantı halatlarının yay ve amortisör(sönümlem özelliği ve köprünün kütlesi,
1.4--makine(tornada dönen mil,pompa çarklarında pompa çarkının,
1.5--piston-silindir bağlantısında krank milinin) vs) ,
bu sisteme dışarıdan sinüzoidal yani dalga formunda bir etki-titreşim
1.1.1--(binalara deprem dalgası,
1.2.2--otomobillerde yolun dalgalı yapısı,,
1.3.3--köprülerde nizami adımla yürüyüş yapma) yapılırsa,dış etkinin frekansının, sistemin doğal frekansına eşit hale gelmesi durumunda genlik sonsuza gider.
1.3.4--Yani gelen dış titreşimin etkisiyle yapıda oluşan titreşimlerin genliği sonsuza giderken oluşan kuvvetlerde sonsuza giderek yapıyı-konstrüksiyonu-deprem dalgasında binayı tahrip eder ve yıkar.
2-- Genliğin sonsuza gitmesiyla yıkıcı sonuçlar oluşabiliyor.Örnek vermek gerekirse rezonansa giren bir bardağın kırılması ve 1ç40'ta ABD'nin Washington eyaletinde yapılmış olan, Tacoma Asma Köprüsü ulaşıma açıldığından birkaç ay sonra rüzgar etkisiyle rezonansa girerek yıkılmıştı.
3—Rezonansla ilgi olarak Napolyon'un askerleri geçerken çöken köprü hikayesi bilinir.Askeri birlikler nizami adımla geçerken,oluşan titreşimin köprünün öz-doğal frekansına erişmesiyle köprü çökmüştür.Bu nedenle askeri birlikler köprülerden hep serbest adımla geçirilir.
4—Elektronik devrelerin mekanik sistemin eşdeğeri olarak tasarlanırsa,sistemin diferansiyel denklemleri çözülürse rezonans halinde elektronik devreden elektromanyetik dalgalar-radyo dalgaları yayınlanır.
4.1--Üç boyutlu uzayda yer işgal eden bu dalgaların yayınlandığı frekansa ,radyomuzda istasyon düğmesi ile frekans ayarlanarak girilirse bu dalgalar algılanır ve mevcut alıcın devresini rezonansa getirir.Elde edilen titreşimler sese çevirilir.
2—Rezonans Diyagramı:
2.1--Köprü yıkılması sonrası yapılan bilimsel çalışmalar sonucu,kütle-yay-amortisör modeli üzerinden sisteme gelen sinüzoidal hareket dalgasının hareket denklemi-difarensiyel denklemi çözülerek rezonans diyagramı elde edilmiştir.
2.2--Bu grafiğe göre dış etkinin(binaya gelen deprem dalgası,köprüye gelen üzerinde yürüyen araçların titreşimi,makinalarda dönen mil,su borularında su akışı) frekansı,sistemin hesapla yada deneyle bulunan (köprü,bina karkası,makinalarda mil yataklanma sistemi,su borularında boru sistemi vs) öz frkenasına eriştimi bina rezonans girmekte-geln dış etkinin genliği(dış etki genliği ve frekansı olan bir kuvvet dalga formunda gelmekte)çarpan katsayısı oranında artarak sonsuza gitmekte.
2.4--Bu kadar yüksek kuvvetlere bağlı olarak oluşan gerilmeler sonucu sistem tahrip olmakta. Diferansiyel denlemin çözümüne bağlı üretilen grafikte Genlik Çarpanı-Y Ekseni-Frekans-X Ekseni olacak biçimde Çizilen Rezonans Diyagramında sönüm oranına-z ye bağlı eğrilerin,doğal frekansın(wn)-dış frekansa(w) eşit olduğu durumda asimtot-sonsuza gittiği,bu frekansın altında ve üstünde X eksinine kavuştuğu şeklindedir.
2.2—Rezonanstan uzak kalmak için ya
2.2.1--doğal frekanstan uzaklaşmak -doğal frekanstan hızlı geçmek yada
2.2.2-- Sönüm oranı-z ile oynayarak(kütle-yay katsayısı(daha sert veya daha ince yay katsayılı)-sönüm oranı(darbeyi sönümleme oranı) oynayarak oluşan genliği artıran çarpan sayısı makinenin-sistemin dayanacağı değerin altında tutmak olacaktır.
2.2.3-- Sönüm oranı z=c/k.m ifadesine göre bina kütlesinin azaltılması-bina vs rijitliğinin azaltılması ile z 1 doğru artar ve binada oluşan gerilmeler en az düzeyde kalır.
2.2.4--Eğer bina-makina kütlesinin artırılır-bina-makine vs rijitliğinin artırılır ise ile z…0 a doğru azalır ve binada veya makinada oluşan mekanik titreşimler ve ona bağlı gerilmeler çok yüksek değerlere çıkar.
2.2.4.1-- z=c/k.m ifadesine göre c sönüm sayısı olup c nin sönüm yapmasını yani 1 doğru yaklaşmasını isteriz.
3--Tanımlar
31--Doğal frekans: Bir cismin sadece esnekliğine ve kutlesine baglı olan ve cismin o frekansta uyanlırsa yüksek genlikle-yani gelen titreşim genliğinin x katlannca ve de sürekli olarak titreşeceği frekansa "Dogal Frekans" denir.
3.1.1--Doğal frekansin diger bir özelligi de cisim doğal frekansında uyanldıgında uyannın şiddetine degil, sadece sistemde mevcut sönümlemeye baglı olarak çok yüksek genliklerde titreşir. Örneğin, doğal frekansta uyarılan bir çelik konstrüksiyonda titreşim genliği, uyarım genliğinin 10 katı ve daha yukarılara çıkabilir.
3.2--Kritik Hız: Dönmekte olan bir mil aynı zamanda bir kiriştir ve yataklandırmasina bağlı olarak belli doğal frekansa sahiptir. Bu milin kiris olarak sahip olduğu doğal frekansla çakışan mil devrine "Kritik Hız denir.
3.2.1--Örnek olarak bazı termik santrallerde bulunan buhar türbinlerinin 1200 devir/dakika'da birinci kritik hızı, 2700 devir/dakika civarında da ikinci kritik hızları bulunur.
3.2.2.2--Bu türbinlerin ve kritik hızda çalışan hiçbir makinanın kritik hız devrinde uzun sure çalışmaması , bu dönme devrini de hızlı bir şekilde geçmeleri gerekir. Aksi takdirde kritik hızda çalışma, türbinin veya 0 makinanın (oluşan yüksek titreşime bağlı olarak) oluşan yüksek gerilmeler nedeniyle dağılmasına neden olabilir.
4—Genel Bilgi:
4.1--Rezonans: Bir cismin dogal frekansiyla çakisan bir frekans da uyanlmasi veya bir milin kritik hızında döndurülmesi sonucunda ortaya çıkan fiziksel olaya Rezonans denir.
4.2--Rezonansa girmis bir cisim aşırı şekilde titresir. Zira bu frekansta o cisim üzerine etki eden atalet kuvvetiyle cismin esnekliğinden kaynaklanan yay kuvveti birbirine eşit; fakat ters işaretli olduğundan birbirini götürür.
4.2.1--Geriye sadece sönümleme kuvveti kalır. Bu kuvvet de sönümleme katsayısına bağlı olarak cismin hangi genlikle titreşeceğine karar verir.
4.3--Rezonans meydana geldiğinde titreşim genliğine sadece sönümleme katsayısı karar verir.
4.4--Sönümleme arttırıldığı takdirde, titreşim genliğini azaltmak mümkündür.
4.4.1--Genellikle yapılmasi gereken motorun dönme devrini değiştiremeyeceğimize göre, doğal frekansı değistirmektir. Bunda da doğal frekans %20-25 arttınlır veya azaltılır.
4.4.2--Bir sebepten, ne kütleyi değistirme ne de yay kat sayısını yani takozların cinsini değiştirme imkanımız yoksa, o zaman elimizde sadece değiştirebilecek sönümleme kuvveti kalır.
4.4.2--Sönümleme, amortisorler kullanılarak veya sönümleme plakaları kullanılarak arttırılabilir. Birisi sabit zemine digeri de şaseye tespit edilecek ve birbirine civatalarla çok sıkı olmayacak ve sürtünerek hareket edebilecek şekilde iliştirilmis plakalar bu ilave sönümlemeyi sağlayabilir.
4.4.3--Özellikle yapısal titreşimlerin sönümlemesinde binaların ne kütlesini ne de yay katsayısını degiştirmek çok masraflı ve pratik olmadıgından sürtünme plakaları kullanılır.Hatta bunlar deprem titreşimlerinin etkilerini azaltmak için de kullanılır.
4.5--Yay katsayisi arttırılarak ki b unun için daha sert yaylar kullanılarak rezonanstan yani doğal frekansa yakınlaşmaktan uzak durulunabilinir.
4.6--Bir yayın ucuna asılı bir kütleyi cekip (kuvvet uygulayarak) bırakırsak -yay-kütle sistemi, doğal frekansında titresmeye devam eder.
4.6.1--Öyleyse, herhangi bir sistemin doğal frekansını ölcmek icin o sisteme bir darbe vurup ondan sonra hangi frekansta titreştigini bulursak, doğal frekansını da bulmuş oluruz. Bu yönteme "Darbe Testi" denir.
5--Darbe Testi ile Doğal Frekans Bulma:
5.1--Örneğin:Bir çimento fabrikasında yeni konulan ve 80 metre yüksekliğinde bir baca zaman zaman titreşerek işletme personelini endişeye sevk ediyordu. Bu bacada rezonans olmasından endişe ediliyordu.
5.2--Uzman, eline aldığı bir balyozu çelik bacaya vurmuş, ve bazı değerler elde etmisti; ama bu değerler elbette yanlıştı.Çünkü balyoz bacanın sadece balyozun titreştirebildiği kadar çelik plakanın titreşmesini sağlamış, dolayısıyla ölçülen değer sadece plakanın o bölgedeki doğal frekansı olmuştur. Oysa yapılması gereken bacanın doğal frekansını ölçmek gerekiyordu.
5.3--Doğal frekansi bulmakta kullanılabilecek bir diger yontem Modal Analiz yontemidir.
5.4—Doğal frekansı bulmak için bacanın salınmasını sağlamalıydık. Bunun icin 50 metre bomu olan bir vince pimentocularin "big bag" dedigi ve 1.5 ton çimento alan bir elyaf torbayi asip ucuna bagladığımız ip ve güçlü kuvvetli personelin gayretiyle torbayı bacaya hafifçe çarparak bacanın tümünün salınmamsı sağladık.. Ölçtüğümüz dogal frekans ancak şimdi bacanın dogal frekansıydı.
5.5--Bu işlemde dikkat edilmesi gereken husus, makinaya veya konstruksiyona vurulan darbenin hafif ve künt olmasidir. Bu yapılmazsa yüksek frekanslardaki titreşimler ortaya çikar ve doğru sonuç alınamaz.
5.6--Spektruma bakıldığında rezonans spektrumu bir veya birkaç frekans etrafında oluşan bir çam ağacı görüntüsundedir. Bu tipik bir rezonans goruntusudur.
5.7--Ölçüm yapmak hem hesapların doğrulanması, hem de daha kesin sonuç almak icin gereklidir. Ölçümde, bir tarafında kuvvet ölçen bir sensor, diğer tarafında ise belli yay katsayısına sahip Uçlar takılır. Yüksek frekanslar ölçmek istenirse sert Uç, düşük frekans istenirse yumuşak Uç takılır.
5.8-- Modal analizi yapılmak istenen cismin ölçümleri iki şekilde yapılabilir; ya cisim üzerinde daha önce tespit edilmiş noktalar çekiçle vurulurken titreşim sensörü bir noktada sabit kalınır" ve değisik yerlerden gelen titresimlerin o tek noktaya etkisini ölçer veya hep aynı noktaya çekiçle vurulurken titresim sensörü gezdirilerek daha önce tespit edilmiş olan noktalarda ölçüm yapılır. Sensörlerden gelen dijital veriler yazıcıda grafiğe aktarılır.
5.8.1--Modal ölçümde elde edilen FRF(Frequency Response Function) ve Faz grafiğine göre grafikte görülen pikler bir doğal frekansa işaret edebilir; ama bunda şart faz diyagraramında bu pikin bulunduğu frekansa denk gelen faz açısında çok derecelik bir sıçrama gorülmesidir. Bu sekilde bir pik, sözü edilen faz sıçramasını göstermiyorsa o pik başka bir kaynaktan gelen bir titreşimdir ve doğal frekans değildir.
5.8.2—Örneğin grafikte 10 Hz. civarında bir doğal frekans piki görülmektedir. Aynışekilde 30 Hz ve 50 Hz, 70 Hz'de de dogal frekans pikleri görülmektedir. Bu frekanslarda sistem en ufak bir uyarıya çok yuksek genlikte cevap verecektir. Buna karşın tepeler degil de vadilerde sistem yüksek genlikteki uyanlara daha duyarsız olacak, genliği pek değişmeyecek demektir.
5.ç-- Doğal frekans ölçümleri vurma ve serbest titreşim ölçümü ile bulunabileceği gibi doğal frekanslarda sistemin nasıl titreştiği de bilinmek isteniyorsa, o zaman modal analiz yöntemi kullanılabilir.
6—Rezonansa Karşı Çözümler:
6.1--Makinalarda yataklara ve üzerinde bulunan cihaz ve aleteere zarar veren fiziksel unsurlardan birisi de makinalarda makine motor devrinin doğal frekansa yakın devirlerde geçişi sırasında makinada oluşan yüksek şiddetli genlikler olabilir.
6.1.1--Bu nedenle makinalarda makinanın doğal frekansını yada devrini bilmek ve bu frekans ve devirden uzak durmak gerekir.Gerekirse kütle-yay-sönüm parametrelerine etki edecek biçimde daha uzak devirlere gelecek biçimde doğal frekanstan-devirden kaçınmak gerekir.(ilave kütle,mil çapını kalınlaştırma,mil çapını daha kısa tutma vs)
6.2—Bacalarda kazanın yanışı ile çelik bacaya etki eden titreşimler bacayı rezonansa getirebilir, bu ihtimale karşı baca kütlesi(daha kalın sac kullanmak)-baca sönümü(baca bağlantılarında conta kullanmak)-baca elastikliği(daha kalın çaplı baca yapmak vs) ve baca/şase bağlatılarınde conta kullanmak çözüm olabilir.
6.3—Su(akışkan-yağ, vs) borularında akış hızının belli değerlerinde boru sisteminde rezonans gelebilir.Bu probleme karşı su borularında akış hızını düşürmek, plastik boru kullanmak,pis su borularında döküm yada 3 katlı pis su borusu kullanmak çözüm olabilir.
6.4—Türbin,motor gibi güç sistemlerinde doğal frekansı yakalayan kritik devirden hızlı geçmek,yataklamalarda sönümlü(döküm,sarı vs) yatak kullanmak,sisteme kütle ilavesi,mil çapı ve boyları ile oynamak.
6.5—Binalarda deprem dalgasının etkisyle binaya gelen dalgaların-titreşimlerin binaya en az etki etmesi yada binayı rezonansa sokmaması için
6.5.1--kolonlar-3x60 cm lik ince kolon yerine perde-20x120 cm yapılabilirki-çok katlı yumuşak zeminlerde olan binalar bu şekilde yapılmakta.
6.5.2—Binanın temel altına ve kolon-temel bağlatılarına darbe emici yastıklar koymak.Çok hafif kayar yataklı-metal-cıvata bağlantıları kullanmak.
6.5.3—Çatılarda çatı kaplamasının rüzgara bağlı rezonansa gelmemesi için çatı konstrüksiyonunu 10x10 cm vs ahşap kalaslar ve tahta merteklerle yapmak-çelik çatılarda çelik ayak –döşeme bağlantılarında çok hafif kayar civatalı metal bağlantı yada elastik-conta kullanmak.
6.6--Deprem dalgası 1-ışık ışınları gibi odaklanabilir kırılmaya uğrar veya yansıtılabilir kısaca
ışık ne özellik gösteriyorsa ortamda ilerleyen bu dalgada o özellikleri gösterir.
6.6.1--Deprem dalgaları Tümsek veya çukur yüzeylerde bir mercekten geçen ışınlar gibi çukur yüzeyin odak noktasında birleşerek-genlikleri çok yüksek değerlere çıkarken ,tümsek yüzeylerde ise odak noktası zahiri olduğu için dalga odak noktasına göre dağılır.
6.7--Dalga yumuşak zeminde ilerlerken rahat ilerleyebildiği için dalganın peryodu artar-genliği düşer dalga yayvanlaşır ki bu gibi zeminlere çok katlı bina yapılabilir.
6.8--Kayalık zeminde ise dalganın peryodu kısalır-genliği artar ki bu gibi zeminlere az katlı bina yapılması daha uygun olabilir. Bunun nedeni binanın rezonanas noktasından uzaklaştırılmasıdır. Rezonanas noktasından uzaklaşmak için w=wn yani w/wn=1 noktasından ya sola doğru 0 noktasına doğru yada 1 noktasından daha sağa doğru kaymak gerekir.
6.ç--Yumuşak zeminlerde deprem dalgasının frekansı (wd)düşer .Bu durumda wn/wd oranıda 1 e doğru artar.Bu durumu dengelemek için binanın özgül frekansı (wn) düşürülürse wn/w oranı 0 doğru azalarak düşer .Bu nedenle wn i artırmak için böyle zeminlerde çok katlı perdeli sistemler yapılmak suretiyle yani bina kütlesininin ve rijitliğinin artırılması ile binanın özgül frekansı düşürülür.
6.ç.1--Sert-kayalık zeminlerde deprem dalgasının frekansı (wd)yükselir.Bu durumda wn/wd oranıda 0 e doğru artar.Bu durumu dengelemek için binanın özgül frekansı (wn) artırılırsa wn/w oranı 1 doğru artar .Bu nedenle wn i artırmak için böyle zeminlerde az katlı salınım yapan kolonlu yada çelik konstrüksiyonlu esnek sistemler yapılmak suretiyle yani bina kütlesininin ve rijitliğinin düşürülmesi ile binanın özgül frekansı artırılır.
6.10--Bilgi: Özgül frekans ifadesi: wn=1/karekök(m.k)Bu ifadeye göre bina kütlesinin arttırılması ve bina rijitliğinin arttırılması ile bina özgül frekansı düşer.(m= bina kütlesi k= rijitlik )
6.11--Öte yandan rezonansta binaya gelen gerilmelerin üstel bir biçimde artmasını engelleyen sönüm oranıdır.Sönüm oranı 0 ise rezonanasta binada oluşan gerilmeler üstel hale gelip binayı yıkar eğer Sönüm oranı 1 ise rezonansa bağlı oluşan gerilmeler bina mukavemetinin altında kalır ve bu sarsıntıda binaya bir şey olmaz.Bu nedenle sönüm oranının 1 e yaklaşmasını isteriz.
6.12--Sönüm oranı z=c/k.m ifadesine göre bina kütlesinin azaltılması-bina rijitliğinin azaltılması ile z 1 doğru artar ve binada oluşan gerilmeler en az düzeyde kalır.
6.12.1--Eğer bina kütlesinin artırılır-bina rijitliğinin artırılır ise ile z 0 doğru azalır ve binada oluşan mekanik titreşimler ve ona bağlı gerilmeler çok yüksek değerlere çıkar.Bu nedenle kütle ve rijitlik anlamında çok katlı perdeli sistemlerin rezonans tehlikesi-az katlı kolonlu sistemlere göre daha yüksektir.
6.12.1-- z=c/k.m ifadesine göre c sönüm sayısı olup c nin sönüm yapmasını yani 1 doğru yaklaşmasını isteriz.
6.13—Gürültü Kontrolu bir anlamda rezonansa karşı gereken çözümleri içerir.Bu anlamda gürültü kontroluna karşı:
6.13.1--Sıhhi Tesisatta Gürültü Kontrolu:
1--Armatürlerde su akışı sırasında oluşan gürültülerin kontrolu için musluklarda akışın debi ve basıncı sınırlandırılmalıdır.Bunun için musluktan önce basınç düşürücü kullanılabilir. ( )
2--Ayrıca hidrofor çıkışına basınç düşürücü koymak. ( )
3--Şok emici boru kullanımı için
3.1-Temiz su borları olarak plastik boru kullanmak ( )
3.2-Pis su borusu olarak da döküm boru kullanmak. ( )
4--Rezervuara dolan suyun gürültüsüne karşı içi ses yutucu malzemeyle kaplı rezervuar kullanımı yada kalın et kalınlıklı(Döküm) rezervuar kullanımı ( )
5--Borularda su akışına bağlı gürültü için borulamayı lastikli metal kelepçeler ile yapmak. ( )
6--Duvar boru geçişlerinde sönümleyici malzemeye(kauçuk geçişli parçalar kullanmak) bağlı titreşim izolasyonu yapmak. ( )
7--Pompa-Boru bağlantılarında lastik kompansatör ( )
8--pompa-kaide bağlantısında lastik takoz kullanmak. ( )
2--Konutlar-Ofisler İçin Gürültü Kontrolu:
1--İç - dış ve özellikle bitişik duvarları ses yutucu olarak 1-BİMS ile 2-iki tuğla arası (2 cm yoğun-2cm düşük yoğunluklu taşyünü yada 16 dan eps strafor) ile örmek( )
2--İç Duvarları Ses Yutucu Kauçuk Membran(Panetti) ile kaplamak. ve üstüne sıva yapmak.
3--İç ve dış sıvayı ses yutucu
1-Perlit esaslı sıva ile sıvamak.
2-Alçı ile sıvamak( )
3-Sıva altını ses yutucu panetti membran ile kaplamak.
4--Döşemeyi ses yutucu malzeme ile kaplamak ve Asmolen döşemede BİMS kullanmak. Asmolen Köpük yasaklandı.
1-Ahşap ( ) 2-Ahşap parek ve altına 5 mm kauçuk membran( ) 3-Halı ile kaplamak ( ) 4-Döşemeyi Kauçuk membran ile kaplamak( )
4--Pencereleri plastik-ahşap 16 mm-12 mm aralıklı çift cam ile kaplamak. ( )
5--Çatıyı ses yutucu malzeme olarak 1-Ahşap+10 cm cam yünü ile kaplamak. ( )
6--Bina çevresine sık yapraklı ağaç-çalı dikmek
7--Parke altına ses-darbe emici örneğin 5-8 mm PANETTİ membran koymak.
3-- Endüstriyel Ortam İçin Önlemler:
3.1-Alıcılarda Kontrol:
1--İşyerinde Çalışanlar için Kulak Koruyucu Kullanmak ( )
2--Zemin ( ) /Duvarları ( )
a-Halı İle Kaplamak ( )
b-Cam Yünü İle Kaplamak ( )
c--3 cm Keçe İle Kaplamak ( )
d-Pencerelere Çift Cam Yapmak (
e-Cihazın Etrafını Piramit Sünger İle Kapalı Hale Getirmek ( )
3--Sanayi ve Çevresel Gürültüden Korunma Yöntemleri: 1--Ağır makinelerin altına 20 cm donatılı kaide yapmak ve kaideyi kum havuzuna oturtmak
4--Jeneratörler İçin Önlemler:
1--Jeneratör odalarının içinde oluşan gürültüye karşı oda içini taşyünü ile çıplak olarak kaplamak.
2-- Cihazın Etrafını Piramit Sünger İle Kapalı Hale Getirmek ( )
3--çift sustrucu ve yerde ses izolsayonu yapmak.
4--Jeneratörün hava atma ağzını direk kanal ile dış duvara-havaya açmak.Aynı şekilde ve ölçüde vede aynı yükseklikte ızgaralı temiz hava menfezi açmak.
5--Cihazı duvarları ses yutucu(BİMS-YTONG) ile örmek-sıva olarak ses yutucu perlitli sıva kullanmak. çatıyıda cam yünü ile kaplı olacak şekilde ve de aynı zamanda havalandırma açıklığı da var olacak biçimde kulübeye almak. ( )
6--Havalandırma açıklıklarından(pencerelerden) dışarı kaçan sese karşı,pencere önüne-30 cm mesafeden, ses yutucu malzemeyle kaplı-sac kalkan koymak. ( )
7--Jeneratörleri ses yutucu kabiniyle almak ( )
8--Kabini zemine temas yerlerine köpük sıkmak. ( )
9--Kapalı ortamda jeneratör odasını piramit sünger( ) veya taşyünü şilte ile kaplamak( ) (yangına karşı önlem almak kaydı ile) ile kaplamak.
10-Jeneratörün motorunun egzoz çıkışı için gerekirse iki araba susturucusu dah ilave ederek takmak( )
11--Kompresörleri çatıda,içi piramit sünger kaplı kapalı ortama almak ( )
5--Yayılma Alanında Kontrol Etmek:
5.1--Ses Kaynağının (Müzik Aleti) Sesini dimer anahtar ile Kısmak ( )
5.2--İş Makinasının Duvara Uzaklık ve Yönünün Değiştirilmesi ( )
5.3--İş Makinasının Duvara yönünün Değiştirilmesi için yansıtıcı levha kullanmak.( )
6--Kaynakta Kontrol:
1--İş Makinasının Altına Titreşim Yutucu Olarak:
a)-Ağır Makinalarda Temel Bloku Yapmak ( ) (Zemin+5 cm Mantar(Kauçuk)+15 cm Beton+Cihaz)
b)-Yüksek Devirli Makine Altına Kauçuk Takoz veya Lastik Takoz Koymak ( )
c)-İş Makinası Altına Temel Bloku Yapmak
Zemin+5 cm Sert Strofor (Mantar)+15 cm Beton+Cihaz ( )
d)-İş Makinası Altına Temel Bloku Yapmak
Zemin+5 cm Sert Strofor (Mantar)+15 cm Betonarme+İçi kumdan betondan çerçeve ve tabanlı kum havuzu+Cihaz ( )
2--İş Makinasını Alüminyum / Plastik / Tahta İle Odaya Almak ( )
3--Pomapaların vs titreşimli Makinelerin altına titreşimin zemine geçmesine karşı kauçuk takoz veya kauçuk takozlu yay koymak
7--Kaynakta Kontrol Açısından:
1--Hava Kompresörü için.. Cihaz kaidesi+Yay+Temel bloku uygulaması ( )
2--Eğimli Pres için……….. Cihaz kaidesi+Kauçuk Taban veya Temel bloku uygulaması ( )
3--Torna/Freze için… …… Cihaz kaidesi+Kauçuk Taban veya Temel bloku uygulaması ( )
4--Testere Bıçağı Yüzeyine Bakır Disk Takmak.. ( )-Tornada çakının veya parçanın makine bağlantı altında bakır tabla kullanmak(bakır tabla-pleytler oldukça iyi sönümleme yapmakta)
5--Çok gürültülü cihazları çift camlı kabin içine almak .
7--Bazı Özellik Gösteren İşyerleri İçin Gürültü Kontrolu:
1--Düğün Salonlarında:
1--Ses düzeyini ölçüp-sınır değerin altında uyarı verip-orkestranın ses düzeyini aşağı çekmeyi mükün kılan elektronik ses ölçüm-uyarı otomasyon sistemi kurmak ( )
2--Düğün salonlarında,salon içini ses yutucu malzemeyle kapmak
3--İşyerlerinde mekanları ses yutucu malzeme ile (örneğin cafelerde duvarları uzun tüylü halı ile kaplanabilir.) kaplamak
4--Duvarları BİMS veya Ytong ile örmek-iç ve dış sıvayı alçı-perlit esaslı sıva ile yapmak.
8--Lunaparklar-Çaybahçeleri-Gazinolar için:
1--İç mekanları yukarıda anılan şekilde yapmak( )
2--Çevresel anlamda Ses perdesi kullanmak ( )
3--Çevresel anlamda ağaçlıklı ses perdesi oluşturmak( )
ç--Karayolu ve Peyzaj Mimaride Gürültü Kontrolu:
1--Karayolu kenarına ,yoğun gürültü noktalarında , karayolu içine bakacak biçimde,iki tarafta- …m ( örneğin10 m ) yükseklikli çelik direkler(+duvarlar) üzerine örn.20 mm uzunluğunda 60 derece eğimli ses yutma malzemesiyle(8 mm panetti membran vs) kaplı, %80 verimli, çelik konstrüksiyon ses yansıtma perdesi kullanmak ( )
2--Karayolu kenarına ..(4-5 m) uzakta karayolu kenarına dayanıklı ağaç türleri-(çam vs) dikmek ( )
3--Fabrikalara bina bahçesine,yoğun ağaçlandırma yağmak(çam vs-çimen değil) ( )
10--Gürültü Kontrolunda Açısından Diğer Kriterler:
1--Etki yüzeylerinde söndürücü malzemeler (sandviç duvarlar veya esnek malzemeler gibi) kullanılmalıdır. Yüksek iç sönümleyici malzemeler olarak dökme demir, sandviç plakalar, plastikler kullanılabilir.
2--Akış kısıtlayan-hızı artıran tasarımlı boru tesisatı kullanmaktan sakınılmalıdır. Daha büyük deve-boyunları seçilmeli veya değişen en kesitli sistem yerine değişmeyen en kesitli sistemler-sabit çaplı boru-kanal tesisatı seçilmelidir. Gerekli açıklıklarda veya tasarımlanan akustik açıklıklarındaki alanlarda gürültü emicileri sağlanmalıdır.
3—Gürültüye maruz yerler gürültü emici malzeme ile doldurulmak suretiyle gürültü şiddeti sınırlandırılmalıdır.Sandaviç duvarların arasına yada alçıpan plakaları arasına 10 cm taş yünü doldurmak suretiyle iç duvarlarda iyi bir ses yalıtımı sağlanabilir.
3.1--Havayla taşınan ses yalıtımında , yüksek kütleli plaka kullanımı veya çift duvar kullanımı sağlanmalıdır.
4--Gereksiz bütün açıklıklar ve dilatasyon (genleşme) aralıkları kapatılmalıdır.
5--Gürültü Yayılmasının Azaltılması Ses Yutucu Panel Oluşturmak İçin aşağıdaki işlemler tavsiye edilir:
a)--Alanının yaklaşık olarak %30'u delinmek suretiyle açılmış plaka (perfore saç) kullanmalıdır.
b)--Yüksek iç sönümleyici malzemeler (dökme demir, sandviç plakalar, plastikler) kullanılmalıdır.
6-- Yüksek frekanslarda ,mevcut Açıklıklar, muhafazaların etkisini azaltır. Bu sebeple açık boşluklar en aza indirilmelidir.
7--Eşit yüksek gürültü kaynağı beraber yerleştirildiğinde toplam gürültü seviyesi 3 dB kadar yükselir. Bununla birlikte iki gürültü kaynağı birbirinden uzak yerleştirildiğinde bu kaynakların her birinin çevirme alanı kadar etkilenir.
8-- Üretim işlemlerinin izin verdiği yerlerde yüksek gürültülü makineler daha sessiz olanlardan ayrılmalıdır. Böylece yüksek gürültü kaynaklarını ayrı odalara yerleştirmek suretiyle veya etkili şekilde kapatılmış kapıları olan odalarda bulundurulabilir.
9--Çok sayıda yüksek gürültülü makinalar ayrı bir odada toplanmalıdır.Bu durumda oluşacak gürültü şiddeti genellikle birkaç desibel daha yükselir. Ancak bu yükselme oda yüzeylerinde yapılacak uygun işlemlerle en aza indirilebilir.
10-- Gürültü engelleri ve ekranlar genellikle, çelik cam ve plastik levhalardan oluşur.Ses kaynağına bakan yüzeyleri ses emici kaplamalar ile kapatılmalıdır.
11--Ses Yalıtımında ,yalıtım yöntemine göre ses basınç seviye azalmaları aşağıda verilmiştir:
a)--Ses yalıtım malzemesiyle örtülmesi ses yalıtımı yaklaşık olarak 3 db -10 dB.
2--Ses emici kaplamalı tek kabuk muhafazalar ile ses yalıtımı yapmak yaklaşık olarak 10 dB - 25 dB
3--Ses emici kaplamalı çift kabuk muhafazalar ile ses yalıtımı yapmak 25 dB'den fazla ses yalıtımı sağlar(iki delikli perfore sac arası-içi cam yünü şilte ile doldurulmuş panel)
11--Ses Yalıtımında yüzey yalıtımı özellikle akustik özellikli(müzik odaları vs) sert yüzeyleri olan odalarda etkilidir.
12-- Ses Yalıtımında Yüzey de yalıtım işlemi bir çalışma alanının tasarım safhasında uygulanabilecek bir tedbir olarak düşünülmelidir. Bu safhada ses emici özellikli ve gerektiği yerde ısı yalıtımı olan duvar ve tavan yapılarını seçme imkânı mevcuttur.
13--Titreşim yalıtımı-makinanın uygun titreşim yalıtıcıları üzerine montajı için makinanın montajı, yapıdan ayrılmış ağır, rezonans yapmayan temel kütle üzerine yapılmalıdır.Bu ise makine altına 25-30 cm kalınlığında temel bloku-betonarme kaide yapmak ile mümkündür.
14--Titreşim yayan yapılarının söndürülmesi yapıyla taşınan sesin ısıya dönüşmesi sağlanmalıdır.Bu isa makinenin temel blokuna yay+amortisör gibi darbe sönümleyici elemanlarla sabitlenmesi ile sağlanabilir.
15--Boru tesisatından oluşan gürültü için esnek ekleme parçaları –kompansatörler kullanılmalı veya işletme bakımından uygulanabilir değilse , boru üzeri minimum boru çapı kalınlığında kauçuk hazır boru kılıfları ile kaplama yapılmalıdır.
16--Uygun bağlantı elemanlarının kullanımı (yaylı amortisörler, hidrolik sıkıştırıcılar), yapıyla taşınan sesin, boruları destekleyen tertibatlara-boru askılarında yaylı amortisör kullanımı iletilmesine mani olur.
17-- Yüksek gürültü seviyelerine maruz kalmış kişiler ses yalıtımlı kabinlerde korunabilir. Ses basınç seviyelerinin tipik olarak azalması 15 dB ila 30 dB arasındadır. Bununla birlikte yeterli şekilde havalandırılmalıdır. Birçok durumda (mesela yüksek sıcaklığa maruz kalan yerlerde) havalandırma sistemi tesisi gerekli olabilir.
18--İş mahallinde gürültü çok yüksekse, personel işitme koruyucusu-kulaklık takmalıdır. Özel durumlarda en uygun işitme koruyucusunu seçerken rahatlık, hijyen ve güvenlik ses zayıflatma kapasitesiyle beraber düşünülmelidir.
19-- Makina yerleşimlerinde prosesin el verdiği ölçüde, aynı gürültü seviyesindeki makina ve ekipmanı ayrı bir bölümde toplama yoluna gidilmelidir.
20--Tasarımda ;, mesela bir laboratuar veya bir dinlenme odasının bitişiğindeki odada Güçlü gürültü kaynakları yer almamalıdır.
21--Susturucular: İçten yanmalı motorlar vs için özel frekans aralıklarında için Yansıtıcı tip Reaktif tip ve rezonans yapıcı susturucular kullanılırken , Daha çok pervaneler, üfleyiciler, basınçlandırıcılar ve klima sistemlerinde ise boğmalı susturucular, emici kaplamalara dayanır tip susturucular kullanılır.
11--Ses ve Gürültü Ölçümü:
1-- www.pentaotomasyon.com.tr..... HD600 Desibelmetre Gürültü Ölçüm ve Kayıt Cihazı
Kaynakça: 1--Tesisat Mühendisliği Dergisi Sayı: ç1/ 6ç-73, 2006- K.IŞIKEL
2--İnternet Adresler:
1-www.stereomecmuasi.com/makaleler
2--www.baktabul.net/ses-sistemleri/
3--http://www.fenokulu.net/portal/
4--www.baskent.edu.tr
5--www.riskmedakademi.com.tr //
6--www.frmtr.com/
7--www.cocukpinari.com
8--Mühendis ve Makina –-Cilt: 50-S:5ç8- Dr. İbrahim H. Çağlayan-Vibratek