1--Gri Su Uygulamaları:
1—Genel Bilgiler:
1—Binalarda duş-lavabo ve eviyeden gelen sular gri su olarak alafranga vs heladan gelen sular ise siyah su olarak adlandırılmakta. kullanılan suyu çevrim içi olarak kullanmak su tasarrufunda en önemli konudur.
2--Gri suların arıtımı ile bu sular tekrar alafranga hela ve bahçe sulamalarda kullanılabilir. Ayrıca gri suyun arıtılması ile bina dışına atılan atık su oldukça temiz hale gelerek eğer yağmur suları ile birleştirilip havzalara-kuyulara yönlendirilirse şehrin su ihtiyacına ve toprak neminin korunmasına ciddi yardım edebilir.
3--Genel olarak evlerde kullanılan suyun % 40’ı duş, banyo, lavaboda ;%13’ü çamaşır yıkanmasında,%25’i wc rezervuarlarında,%5’i temizlikte,%5’i bahçe sulamasında ve %12’si mutfak kullanımlarında harcanmaktadır.
4--Gri su arıtılarak bahçe sulama, tuvalet rezervuarları, temizlik gibi kısımlarda kullanılacağından, tüketilen suyun yaklaşık %50’si gri su sisteminden sağlanacaktır.
4.1--%75’lik pay ile hacimsel olarak evsel atık suyun en büyük yüzdesini oluşturan gri suda patojen bulunma olasılığı düşük olup, nütrientler açısından da fazlaca zengin değildir.
5--Atık su içerisinde de yer alan azot kirletme etkisi en ciddi ve içme suyundan en zor temizlenen maddedir. Atik suda bulunan Azotun %90'i siyah sudan gelmekte ve gri suda ise, siyah sudan çok daha az miktarda azot bulunmaktadır.
Bundan dolayı gri su, siyah sudan daha kolay ayrışır ve daha kısa sürede temizlenir.
5.1--Hijyen şartlarına uygun patojen mikrobunun en yaygın kaynağını fosseptik atıklar oluşturur. Gri su, siyah suya göre çok daha az miktarda patojen mikrobu içermesi arıtımını da kolaylaştırmaktadır
6--Modüler gri su arıtma sistemleri ,küçük, kapalı ve az gürültülü sistemler olup,düşük işletim maliyetlerine sahiptir.
7--Yurtdışında görülen uygulamalarda devletler gri suyun geri kazanılması ile alakal halkları bilinclendirmek icin çesitli tesvik ve destekler sağlanmakta.
7.1--Ispanya'da bu sistem zorunlu. Almanya'da ise teşvik ediliyor. Türkiyede özellikle büyük şehirlerde belli m2 den sonra olan örneğin 3000 m2 büyük faydalı inşaat alanlarına sahip inşaatlar için gri su tesisatı yapılma zorunluğu getirilebilir.
8—Türkiye de gri su sistemleri kurma konusunda çalışan firmalarından bazıları Aktif Isı.,Özman Taahhüt Ltd Şti. vs dir.Binalarda , İlgili firmalar tarafından taahütü yerine getirilen gri su geri kazanım sistemleri ile % 50 ye varan su tasarrufu sağlanabilmekte.
2—Teknik Bilgiler:
1--Avrupa’da genelde kabul edilen su tüketim oranlarına baktığımız zaman konutlarda tüketilen suyun
%25’i........................ tuvalet rezervuarlarında,
%5’i ..........................temizlik,
%5’i.......................... bahçe sulama ve
%13 gibi bir kısmı da...... çamaşır yıkamada kullanılmaktadır.
Genellikle evsel atık suyun %50 – %80 ’i gri sudur.
2--Bu nedenle su tüketiminin azaltılmasına yönelik olarak tuvalet rezervuarları, bahçe sulama, çamaşır yıkama ve diğer temizlik işlerinde içme suyu yerine arıtılmış gri su kullanılmasıyla %50’ye yakın bir su tasarrufu sağlanılmış olunur.
3--Gri su, siyah su (tuvalet suyu) haricinde bir evden boşaltılan atık suların genel adıdır, yani duştan, küvetten, lavabodan, mutfaktan, bulaşık ve çamaşır makinesinden gelen sulardır.
3.1--Gri su sabun, şampuan, diş macunu, yiyecek parçaları, pişirme yağı, deterjan ve saç gibi maddeleri içerir.
3.2--Gri su evsel atık sular içinde en büyük orana sahiptir. Genellikle evsel atık suyun %50 – %80 ’i gri sudur.
4--Gri su evsel atık suda bulunan toplam asılı katıların dörtte biri ve toplam fosforun üçte ikisinden fazlasını içerir.
4.1--Bulaşık ve çamaşır deterjanları gri sudaki fosforun ana kaynağıdır. Fosforsuz deterjanların kullanıldığı ülkelerde sudaki fosfor miktarı çok düşüktür.
4.2--Mutfaktan gelen gri su evden gelen gri sudaki nitrojenin ana kaynağı iken bu oran banyodan ve çamaşırlardan gelen gri suda en alt seviyededir.
5--Gri su özellikle kurak bölgelerde bahçe sulama ve bitki yetiştirmek için değerli bir su kaynağıdır. Gri su, siyah sudan çok daha az miktarda Nitrojen içerir.
5.1--Atık suda bulunan Nitrojenin %90’ı siyah sudan gelir. Nitrojen ise kirletme etkisi en ciddi ve sudan en ayrışması zor maddedir.
5.2--Bundan dolayı gri suyun arıtılması siyah suya göre çok daha hızlı ve kolaydır.
6--Gri su sulama suyu olarak kullanıldığında iyi bir gübre kaynağı ve besleyici su olma özelliği de taşır.
7--Deterjanlardaki fosfatlar, sularda gübre görevi görüp, bitki, yosun ve alglerin aşırı çoğalmasına neden olurlar ve arıtılmadan bekletilen gri suyun istenmeyen kokular yaymasına sebep olurlar.
7.1--Bu yüzden dolayı tekrar kullanılması düşünülen gri su hemen arıtma işlemine tabi tutulması gerekmektedir.
8—Gri su arıtma sistemi ile duştan, lavabodan ve küvetten gelen suyu biyolojik olarak arıttıktan sonra membran filtrelerden süzerek % 99 oranmda virüs ve bakterilerden arındırılmış su elde ediyoruz.
9--Avrupa Birligi yönetmeliklerine gore yıkanma suyu ve sulama suyu hijyen şartlarını karşılayan geri kazandığımız suyu tekrar kullamlmak üzere tuvalet rezervuarlanna, bahçe sulamaya, araba yıkama gibi kaba temizlik işlerine gönderilebilmekte.
10—Sistem Hijyen Parametreleri:
1--E Coli Miktarları:
1--Yeniden işlenen gri suda E. Coli.... 0 -10/100 ml
2--doğranmış ette………… ….50000/100g
3--pastörize sütten yapılan peynirde …100.000/100 g
3.2—Sistemde Etkin bir temizlik ve koku olmaması için:
1--BOİ7: < 5 mg/l
2--O2-Doygunluğu: > 50 %
3--UV-İletimi 1 cm küvet 254 nm: > 60 %--klorlama yerine UV kullanımı.
4—Arıtılmamış Gri Suyun İçinde:
1--Genel Olarak:
KOI(mg/lt)..kuvet-duş,lavabo,çamaşır yıkama için………..400-700
BOI5(mg/lt)..kuvet-duş,lavabo,çamaşır yıkama için………250-550
P-fosfat-totalkuvet-duş,lavabo,çamaşır yıkama için………..3-8—kaynak deterjan
N-azot-total(mg/lt)..kuvet-duş,lavabo,çamaşır yıkama için..10-17—kaynak insan atıkları
Ph..kuvet-duş,lavabo,çamaşır yıkama için…………………6.9-8
Toplam Koli form--küvet-duş,lavabo,çamaşır yıkama için..102-106
4.1-- Tuvalet Rezervuarı İçin Gerekli Kalite Şartları.
BOİ7 < 5 mg/l , Oksijen doygunluğu > 50% ,
Toplam koli form bakterisi A) < 100/ml
Dışkısal koli form bakterisiA) < 10/ml ,
Pseudomonas aeruginosa B) < 1/ml
4.2—Sulama Suları İçin:
-100 ml suda Faecel streptococci’nin koloni miktarı…sera çiğ tük<100……tüket önces<400
-100 ml suda E.koli’nin koloni miktarı………….....sera çiğ tük<200……tüket önces<2000
4.3—Pratik Olarak Membran filtrasyon metoduyla çalışan gri su arıtma sistemlerinden çıkan arıtılmış suyun kimyasal değerleri aşağıdaki gibidir:
BSB5 24 saatlik homojenize olmuş numunede…15 mg/lt den az
Anlık homojenize olmuş numunede………..........20mg/lt den az
CSB 24 saatlik homojenize olmuş numunede……75mg/lt den az
Anlık homojenize olmuş numunede……90mg/lt den az
NH4-N 24 saatlik filtre çıkışından alınan 12oC dan yüksek sıcaklıkta…...10mg/lt den az
N anorganik 24 saatlik filtre çıkışından alınan 12oC dan yüksek sıcaklıkta… ……25mg/lt den az
Kolibasili 1000 ml lik örnekte………tespit edilmeyecek kadar az
AFS Bir numune probunda………………........50mg dan az.
5—Gri su Arıtma sisteminde toplam tüketim olarak düşük enerji tüketimi olmalı=Kriter:1.5-3 kwh/m3
5.1-- 25 m3/gün kapasiteli-750 kişilik-yaklaşık 200 dairelik bir sistemin membran filtrasyon sistemli bir gri su arıtma sisteminin elektrik faturası yaklaşık olarak aylık 150TL civarındadır.
6—Modüler gri su cihazı kapasitesi belirlenirken Otellerde yatak başına kapasite 0,05 m3/gün.yatak alınabilir.
6.1—Kişi sayısına bağlı sistem kapasitesi Q(lt/gün)=33.5xkişi sayısı
6.2—Sistem Fiyatı:
1--üssel ifade:P(EU)=1440/√kişi sayısı
1—tam olmayan doğrusal ifade:P(EU)=-2.5xkişi sayısı+450
5.2— Membran filtrasyon metodunda kullanılan membran filtrenin geçirgenlik büyüklüğü 0,0002 mm--0,00005mm’olabilir. 0,00005mm’filtre ile virüs ve bakterilerin %99,999 u filtrelerde tutulur.
5.3-- Gelen suyun kirlilik oranı ve filtrelerin periyodik bakım kurallarına riayet edilmesi durumunda membran filtrelerin ömürleri minimum yedi senedir.
6-Tasarım ve İşletmede Dikkat Edilecek Kurallar:
6.1--Membran teknolojili gri su arıtma sistemleri, ön arıtma olarak bir biyolojik arıtma periyodunun ardından suyun içindeki katı partiküllerin tutulmasını sağlama amacıyla kullanılır.
6.1.1--Gri su geri kazanım sisteminde kullanılan depolarda oluşabilecek kokuları önlemek için havalandırma hattı olmalıdır, eğer mümkünse havalandırma hattı evin drenaj hattı havalandırmasından ayrı bir şekilde çatıya kadar çıkarılmalıdır.
6.1.2-- Genel kaide olarak metodu ne olursa olsun arıtma sistemlerini yağlı sular çok kısa sürede arızaya sokmaktadır. Bu sebepten dolayı şayet eviye giderleri gri su arıtma sistemine bağlanmak isteniyorsa, gri su sistemi öncesine muhakkak bir yağ ayırıcı monte edilmelidir
6.1.3-- Gri su arıtma sistemleri uygulama metodundan bağımsız olarak 3 kademe tanktan oluşurlar. Bunlar:1- Kirli su tankı,2- Reaktör tankı,3- Arıtılmış su tankı
6.13.1--Genel uygulamalar Polietilen tanklarla yapılmakta olup, istendiği taktirde mevcut tankları değerlendirilebilerek de sonuca ulaşılabilmektedir.
6.2-- şebeke suyu hattı ile arasındaki fark kolayca anlaşılabilmesi için kullanım suyunun geçtiği boru hattı farklı bir renkte olmalıdır
6.3--İşlenmemiş gri su ile temas eden boru ve tesisatlarda saçların tutunabileceği keskin köşe veya benzer formlar yerine saçların çökebileceği şekilde dizayn edilmelidir.
6.4--Depolar doğrudan güneş ışığına karşı korunmalı (örneğin penceresiz bodrum) veya yosunlanmaya karşı uygun bir maddeden üretilmelidir.
6.5--Gri su geri kazanım sistemlerinin talimatlarına göre düzenli bakımın, isletme güvenliğinde oldukça önemli payı vardır. Ek olarak kullanılma suresi ve enerji verimliliği de artar. En az yılda bir kere bakim yapılmalı.En uygun çözüm satışı yapan firma ile bakım anlaşması yapmak.
6.5.1—Gri su arıtma sistemi firmadanalınıp-montaj yapıldıktan sonra istenildiği takdirde bakım anlasması da yapılmakta olup Projenin büyüklüğüne göre daire başına 2 Euro civannda aylık bakım maliyeti oluşmakta.
Yıllık bakım anlaşması yapıldığı zaman ömür boyu garanti verilmekte.Bakim anlaşması olmasa da 10 yıllık garanti verilmekte.
6.5.2--Tamir, bakım ve onarım masrafları. basitçe yapılandırılmış bir isletme için genel olarak her yıl ilk yatırım maliyetinin %1 i yeterlidir; makineler/ teknik ekipmanlar için ise her yıl ilk yatırım maliyetinin %4 ü gibi düşünülebilinir.
6.5.3-- Gri su arıtma sistemlerinin, oluşabilecek arızalar dışında periyodik bakımları sadece 6 ayda bir filtrelerin özel bir kimyasal temizleyici madde ile uzmanları tarafından temizlenmesidir.
6.6—Tesislerin kontrolü gri su geri kazanım sistemleri talimatlarına göre operatörler veya kullanıcılar tarafından yapılmalı.kullanım suyunun berraklığı (görülebilir bulanıklık) ve kokusu ile alakalı testlerde yapılmalıdır. Bu kontrol kolay,hızlı uygulanabilir ve düşük maliyetli olmalıdır.
6.7--Yatırım maliyetleri isletme büyüklüğüne göre farklılık gösterir. Sistem büyüdükçe daire başına düşen maliyetler azalır ve amortisman süresi düşer.
On beş/Yirmi dairelik binalara sistemin kurulması daire başı yaklaşık 600 Euro’dur.
Bu rakam 500 dairenin üzerindeki sitelerde 200 Euro’lara kadar düşmektedir.
6.7.1--Özellikle oteller, konudar, yurtlar ve tatil köyleri için uygun olan gri su geri kazanım sisteminin ilk yatinm maliyetinin düşük olmasi nedeniyle amortisman süresinin kısa olup
Bir ornek verecek olursak , 1200 dairelik bir projede amortisman süresi 0,79 yil.
Daire başına 120 Euro olurken, Bir villa için bunu düşünecek olursak 6000 Euro civarında bir maliyeti var.
6.7.2--Çeşitli uygulamalardan çıkarılan sonuçlara göre gri su arıtma sistemlerinin yatırımın geri ödenme süresi 4 ile 6 sene arasında değişmektedir.
Geri ödenme süresi kısaltmanın en uygun yolu doğru mühendislik çalışması ile sistem kapasitesini depolanmış gri suya göre değil de, ihtiyacımız olan tüketilecek arıtılmış gri suya göre hesaplamaktır.
7—Sitelerde-Binalarda Gri Su Uygulamaları:
7.1--Yeşil Bina uygulamaları çerçevesinde Amaç; Kirli suyun duş ve lavabolardan toplanması-filtre edilmesi-sazlıklı havuzda dinlendirilip- özellikle tekrar alafranga hela rezevuar - taharet musluklarında ve bahçe sulama suyu olarak kullanılmasının sağlanmasıdır.
7.1.1—Gri su ünitesi modüler olarak bodrum katta ortak landa tesis edilmiş olup ,
binada dairelerin banyo da lavabo-duş teknesi ile mutfakta eviyeden gelen gri sular bu üniteye girmekte,
artılmış ve UV ile mikrobik dezenfeksiyonu yapılmış çıkan suların bir kısmı ünitenin deposunda hidrofor ile bina alafranga hattına basılırken,
geri kalan su yağmur suyu hattına verilebilir.İlgili belediye bu suları ya derin su kuyularına yada sazlıklı havzalara basabilir.
7.2--Bu anlamda her dairenin alafranga hela rezevuar ve taharet musluğu hattına hem şehir şebeke suyu hemde gri su hattı bağlantısı olmalı bu anlamda her iki bağlantı çek valfli –tek yönlü olarak yapılacaktır.
Sisteme yapılan şebeke suyu besleme hattı DIN EN 1717 standardına uygun olacak şekilde belirli bir mesafeden serbest akış olarak yapılmalı ve geri akışa ihtimal vermeyecek şekilde olmalıdır.
7.2.1--Bu suretle şehir şebekesi gri su hattına,gri su da şehir şebekesine karışmadan her ikisi birden hem rezervuarı hemde taharet musluğunu besleyecektir.
Yada bodrum katta bina gri su hattı ile beslenen modüler-kazan gibi gri su ünitesi içinde saatten geçmiş şehir şebeke hattı olmalı ve gri su hattı bozulsa bu vana açılarak alafranga tuvaletlere buradan su basılabilir.
7.3--Gri su uygulaması için tüm bina lavabo-duş ve eviyelerin kirli suları-pis su kolon hatları-gri suları(sadece helaların pis su kolonları hariç) gri su pissu havuzunda yada modüler ünitenin deposunda toplanacaktır.
Gri sular burada seramik membranlı filtrelerden ve UV lambasından geçirildikten sonra gri su kullanım suyu hidroforu ile alafranga helaların gri su hattına tekrar geri pompalanacaktır.
7.4--Düşey çekilen gri su hattı her dairenin alafranga hela rezervuar ve taharet musluğuna çek valfli olarak bağlanacaktır.
7.5-Gri su havuzunda ayrıca her türlü ağır metali süzen saz türleri de bir köşede-havuzun bir köşesinde bir cepte yetiştirilecektir.Ayrıca Gri su havuzu içine oksidasyon-temizleme için Bir fan ile hava basılacaktır.
7.6--Gri su hattı tasarımında ;
1--lavabo-eviye-duş için pis su düşey hatları ayrı çekilir.
2--Bunlar Bodrum da toplanıp, üç bölümlü gri su toplama havuzuna yada gri su üretme ünitesine girer.
3--Bu havuzda1. ve 2. bölümler-biyolojik reaktör olup-bunların içine bakteriler biyolojik atıkları parçalasın diye içine taymırla bağlantılı bir fan yardımıyla hava basılır.
4--Bu iki bölüm alttan bağlı olup-2.bölüm 24 saatlik süreye ayarlı taymırla 2.tankın dibindeki atık suyu buradan kanala basar.1. ve 2. bölümden üstten taşarak geçen sular da üstten 3. bölüme-depolama bölümüne girer ve 3. bölüm dibinde pis su hidroforu ile kum filtre ile filtrasyon ve UV ile dezenfeksiyon yapılıp alafranga helalara çek valf ile bağlanır.
5--Aynı zamanda bu hatlara vana ile şehir şebekesi de bağlıdır.
7.7--Gri Su tankı çıkışından 24 saatlik taymırlı süre sonunda alınan gri su bahçe sulama su kuyularına girer.Bu kuyuya ayrıca yağmur sularıda toplanır..
Kuyuya girmeden önce sular sığ bir dinlenme alanında bir cepte-köşede yetiştirilen her türlü ağır metali süzen saz türleri ile daha da temizlenerek. ayrı bir hidrofor ile bahçe sulama sistemine gönderilir.
7.8--Gri suda bulunan fosfat miktarın yoğun olmasından dolayı arıtılmadan bekletilen gri su ötrofikasyon (eutrophication) problemine yol açar buda oksijene ihtiyaç duymayan canlıların oluşması manasına gelmektedir.
7.8.1--Fosfatlar, sularda gübre görevi görüp, bitki, yosun ve alglerin aşırı çoğalmasına neden olurlar ve arıtılmadan bekletilen gri suyun istenmeyen kokular yaymasına sebep olurlar.
Bu yüzden dolayı tekrar kullanılması düşünülen gri su hemen arıtma işlemine tabi tutulması gerekmektedir.
8--Kirli Su Uygulamaları:
8.1--Gri su uygulamasından ayrı olarak WC lerin atık suları yüksek değerli organik üreye sahip olup bu sular yine bir havuza toplandıktan sonra,UV ile mikrop dezenfeksiyon yapılıp-gri su ile karıştırıldıktan sonra -koku giderimi yapıldıktan sonra bu sular gece uygun bir saatte bahçe sulamasında kullanılabilir.
8.2--WC kirli su havuzunun içinde filtrasyon amacıyla uygun bir köşede-cepte sazlar yetiştirilecektir.
8.3--Yine Kirli su havuzuna oksidasyon-temizleme için bir fan ile hava basılmalıdır.
8.4—Arıtılmış sanayi dışı gri ve kirli sular ile bitki yetiştirilebilir.Zira bu sular zehirli olsa bitkiler de ölecektir.Bitkileri öldürmeyen ve parametreleri kabul edilebilir sınırlarda olan gri su ile sulanan bitkileri yiyen insan ve hayvanlarda herhalde ölmez.
Zira İnsan-bitki ve hayvanın metabolik yapıları birbirine yakındır.Birini depresyondan çıkaran ilaç diğerinide çıkarır.Birini zehirleyen madde diğerini de zehirler.
2--Gri Su Kullanımının Faydaları:
1--Pratik olarak tuvalet sularının haricindeki tüm evsel atık su akımlarını kapsayan bu suyun başlıca kaynakları,mutfak atık suları, banyo, lavabo ve çeşitli yıkama sularıdır.
1.1--%75’lik pay ile hacimsel olarak evsel atık suyun en büyük yüzdesini oluşturan gri suda patojen bulunma olasılığı düşük olup, nütrientler açısından da fazlaca zengin değildir.
1.2--Atık su içerisinde de yer alan azot kirletme etkisi en ciddi ve içme suyundan en zor temizlenen maddedir. Atik suda bulunan Azotun %90'i siyah(WC suyu) sudan gelmekte ve gri suda ise, siyah sudan çok daha az miktarda azot bulunmaktadır.
1.2.1--Bundan dolayı gri su, siyah sudan daha kolay ayrışır ve daha kısa sürede temizlenir.
1.3--Gri su,siyah suya göre çok daha az miktarda patojen mikrobu içermesi arıtımını da kolaylaştırmaktadır
1.4--Avrupa’da genel olarak konutlarda ihtiyaç duyulan su miktarı ortalama 129L/(kişi x gün)dür.
1.5—Gri su arıtması,Evsel atık suyun en az kirli olan kısmının, yani duştan,lavabodan, küvetten gelen suyun tekrar kullanılmak üzere arıtılmasıdır. Bazı özel durumlarda çamaşır makinesi ve mutfaktan atılan suda gri suya dahil edilerek geri kazanımı sağlanabilir.
1.6—Gri su sistemi:
1—Gri su kaynağı lavabo,duş,mutfak eviyesinden gelen hatlar bodrum katta toplanarak Gri su sistemi filtrelerinde filtre edilip,depolanır buradan hidrofor ile wc rezervuarları ve bahçe sulama sistemine sevk edilir.
2--Genel olarak evlerde kullanılan suyun
% 40’ı………………. duş,banyo,lavaboda;
%13’ü………………. çamaşır yıkanmasında,
%25’i………………...WC rezervuarlarında,
%5’i ………………….temizlikte,
%5’i………………….bahçe sulamasında ve
%12’si……………….mutfak kullanımlarında harcanmaktadır.
2--Gri su arıtılarak
1--bahçe sulama,
2--tuvalet rezervuarları,
3--temizlik gibi kısımlarda kullanılacağından, tüketilen suyun yaklaşık %50’si gri su sisteminden sağlanacaktır.
Kaynakça:
1--//tr.wikipedia.org/
2—www.aktifısı.com
3--Ix. Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi Seminer Bildirisi-1155- Gri Suyun Değerlendirilmesi-Abdullah KARAHAN
4—Özman Taahhüt ve Ticc.Ltd