Kompanzasyon ve Enerji Verimliği:

1--Elektrik dağıtım sistemine bağlanan cihazların büyük bir kısmı şebekeden aktif güç yanında bir miktar da reaktif güç çekmektedir. Bu reaktif güç, endüksiyon prensibine göre çalışan cihazların çalışabilmesi için ihtiyaç duyulan manyetik alanların oluşturulması iç in gereklidir

2--Sistemde güç faktörü örneğin 0,80 ise görünür gücün % 80’i faydalı güce dönüşüyor demektir.Bu değerin 1,0’a mümkün olduğu kadar yakın olması istenir. Bunun sebebi, reaktif enerjinin sınırlandırılması ve elektrik sistemi elemanlarının fazla yüklenmekten kurtarılmasıdır. Bu sayede gerilim düşümleri ve kayıplar azalırken sistem elemanlarının ömrü artar ve maliyetleri düşer

2--Elektrik dağıtım Sistemlerinde reaktif güç kompanzasyonu, senkron motorlarla (dinamik faz kaydırıcılar) ve kondansatörlerle (statik faz kaydırıcılar) olmak üzere iki şekilde yapılabilir.

2.1--Senkron motorların uyarma akımlarının değiştirilmesi ile motorun kapasitif veya endüktif olarak çalışması sağlanabilmektedir. Ancak günümüzde ekonomik olması, bakım gerektirmemesi ve kayıplarının çok düşük olması nedeniyle kompanzasyon sistemlerinde çoğunlukla kondansatörler kullanılmaktadır. 

3--Hem dağıtım şirketinin hem de tüketicinin sistemdeki reaktif gücü azaltmakla sağlayacağı faydalardan en önemlileri sistemin kapasitesinin artması ve ısı kayıpları ile gerilim düşümünün azalmasıdır.

3.1--Ayrıca kompanzasyon ile sistem elemanları fazla yüklenmekten kurtulacağı için sistemin boyutları küçültülebilir.

4--Elektrik Piyasası Müşteri Hizmetleri Yönetmeliği’ne göre reaktif enerji miktarını ölçmek üzere gerekli ölçme düzeneği, ilgili mevzuata göre reaktif enerji tarifesi uygulanmayacak aboneler dışında kalan tüketiciler (müşteriler) tarafından tesis edilir.

4.1--Bu müşterilerden, kurulu gücü 50 kVA’nın altında olanlar, çektikleri aktif enerji miktarının %33 aşan şekilde endüktif reaktif enerji tüketmeleri veya aktif enerji miktarının %20 aşan şekilde kapasitif reaktif enerji tüketmeleri halinde;

4.2--kurulu gücü 50 kVA ve üstünde olanlar ise, çektikleri aktif enerji miktarının %20 aşan şekilde endüktif reaktif enerji tüketmeleri veya aktif enerji miktarının %15 aşan şekilde sisteme kapasitif reaktif enerji vermeleri halinde, reaktif enerji tüketim bedeli ödemekle yükümlüdür

5--Alternatif akım tesislerinde akım ve gerilim dalga şekillerinin tam sinüs fonksiyonu şeklinde olması istenir.Bu koşul, elektrik enerjisinin kalitesini belirleyen ana faktörlerden biridir. Bunun iç in sis tem, sinüzoidal bir kaynakla beslenmeli ve doğrusal yüklerle yüklenmelidir

5.1--Ancak sisteme bağlanan ve sayıları gün geçtikçe artan doğrusal olmayan yükler, sistemde 50 Hz’ten farklı frekanslardaki büyüklüklerin doğmasına neden olur. Buna harmonik bozunma adı verilir.

5.2--Harmonikler; motorlar, generatörler, kondansatörler, transformatörler ve iletim hatlarında ilave kayıplara neden olurlar. Bazı durumlarda harmonikler, sistem elemanlarının zarar görmesine veya devre dışı kalmasına yol açabilirler

5.3--Kondansatörlerin ve bunlara bağlı anahtarlama elemanlarının harmoniklerden olumsuz etkilenmesini önlemek için harmonik filtreli kompanzasyon sistemleri kullanılmalıdır. Böylece tehlikeli olabilecek harmonik akımları önlenirken sistemin reaktif güç ihtiyacı da karşılanmış olur

Kaynak:Enerji Verimliliği ve Tasarrufu açısından Kompanzasyon ve Enerji Kalitesi Çalışmaları--Prof. Dr. Adnan Kaypmaz, İTÜ Elektrik- Elektronik Fakültesi, kaypmaz@itu.edu.tr Barış Engin, Elk. Y. Müh., İskenderun Demir ve Çelik AŞ, enbaris80@hotmail.com