1—Klima Sistemi Cihaz ve Ekipmanları:

1.1--Fancoil Cihazları:

1—FC Cihazları Merkezi sistemlerde belli odaların veya belli hacimlerin iklimlendirilmesi için kullanılır.

2--Muhtelif kapasitelerde,iki borulu veya farklı bölümlerde aynı anda ısıtma ve soğutmanın birlikte çalıştırıldığı bina kullanımlarına uygun olarak dört borulu olarak imal edilir.

3--Montaj yerine uygun olarak ise;bina içine monte edilecekse kasetli döşeme, kasetli tavan, asma tavan içine veya duvarda panel arkasına monte edilecekse;gizli döşeme ve gizli tavan modelleri üretilmektedir.

3.1--Bunların dışında ithal markalarda yüksek basınçlı modeller ile dört yön üflemeli kaset tipi modellerde üretimler de vardır.

4--Fan coil cihazları ana olarak bakır boru alüminyum kanat serpantin, üç devri kullanılan genelde altı devirli motor, fan ve kasetten oluşur.

5--Fancoil cihazlarında sessizlik son derece önemli konfor sağlayıcı bir özellik olup, cihaz mukayeselerinde özellikle dikkat edilmelidir.

5.1--Projelendirilirken orta devre göre seçim istenmelidir.

6--Güvenirlilik açısından EUROVENT sertifikalı ürünler tercih edilmelidir. Bu belge kataloglarda belirtilen kapasite değerlerinin doğruluğunu kanıtlamaktadır.

7--Projede kasetli döşeme tipi fan coil kullanılması öngörülüyorsa görüntü olarak iyi bir çözüm sağlayabilmek için branşman boruları, duvar içinden, döşemeden veya bir alt katın asma tavanı içinden geçirilerek gizlemelidir.

7.1--Fan coil boruları izoleli olacağından aksi halde görüntü hoş olmaz veya ek dekorasyon maliyetleri çıkar.

8--Fan coil sisteminde en önemli noktalardan biride  drenaj sistemi olup, drenaj hatları suyun rahat akışına imkan verecek eğimde ve kirlenme neticesinde tıkanmayacak şekilde yapılmalıdır.

9--Montaj yapılırken servis göz önüne anılarak serpantin ve filtre temizliği yapabilecek boşluklar ve kapaklar bırakılmalıdır.

10--Kaset tavan tipleri ve standart yapıda gizli tavan tipleri en fazla 3 mt. Yüksekliğe asılmalıdır. Daha yükseğe asılırsa fan güçleri yetersiz kalacağından verimsiz kalır.

11--Fancoil kontrol şekli olarak işletme özelliklerine bağlı olarak :

-Cihaz üzerinde manuel olarak, açma, kapama ve üç hız seçme imkanı veren pako şalterli

-Oda termostatı  ile açma, kapama ve hız seçimi

-Vana kontrolu (on-off veya oransal) ile su devresi ve termostatla hava tarafı kontrolu yapılabilir.

11.1--Cihazın uzun süre sessiz ve verimli çalışmasını temin edebilmek için mutlaka periyodik bakım yapılmalıdır.

1.2--KLİMA SANTRALLERİ:

1--Sistemler için klimatize edilmiş(ısıtılmı/ soğutulmuş-nemlendirilmiş) taze hava hazırlamak amacı ile kullanılır.

1.1--Yapısı:Hücreler genelde alüminyum  profil karkas taşıyıcılı olup, hücre yüzeyleri çift kat galvaniz saç arası 25 mm-50 mm kalınlığında camyünü, kaya yünü veya poliüretan dolguludur. Hücre iç yüzeyi hassas yerlerde kullanım için istenirse paslanmaz saçtan yapılabilir.

1.2—Klima santralinin diğer elemanları , Fanlar, filtreler ithal, serpantinler bakır boru alüminyum kanatlıdır.

1.3--Nemlendirici havuz tipi su püskürtmeli, dolgu tipi sulu  veya buharlı olabilir.

1.3.1--Belirtilen proje şartlarını karşılamak amacı ile 1.500 m /h ile 90.000 m/h kapasite aralığında, ısı geri kazanımlı (Plakalı, tamburlu, serpantinli), susturuculu, yatık tip, dik tip L tipi gibi pek çok versiyonda üretim yapılabilir.

1.4--Hava filtrasyonu için istenen özelliklerde filtre kademeleri kullanılabilir. Santral içi elemanların dizilişi  prosese uygun olarak yapılır (vantilatörden sonra hepa filtre, susturucu vb. gibi).

2--Klima dizaynı standart olsa da her proje şartı için özel olarak üretilir. Dolayısıyla proje ve şartnamelerde ne istenildiği açık olarak detaylı belirtilmelidir.

2.1--Santral dizayn kriteri her firmanın kendi yapısına göre değişebilir. Bu nedenle teklif değerlendirilirken en zor mukayese santralde yapılır. 

1--Tüm teklifleri aynı bazda değerlendirebilmek için gerek genel yapı, gerekse cihaz büyüklüğünü dolayısıyla fiyatını etkileyecek serpantin ve hücre içi hızları, fan çıkış ağzındaki hız, ses birlikte değerleri vb. Şartnamede verilmeli ve teklif veren firmaların bu değerlere uyması ve teklifleri ile birlikte serpantin ve fan seçim çıktıları  istenmelidir. 

2--Bu  sayede detaylı inceleme ile firmalarının aynı bazdaki değerlendirmesi yapılır.

3--Fanlar ihtiyaç dış basınç değerleri göz önüne alınarak öne veya geriye eğik olarak seçilir. Sistem  dizaynına bağlı olarak inlet vana veya frekans konvertörlü olabilir.

4--Klima santralı projelendirilmesinde fan seçimine esas olan cihaz dışı basınç değerleri doğru verilmelidir. Basınç değerlerinde oynama olması durumunda işletmeye alma esnasında problemler yaşanmakta  kasnak hatta bazı durumlarda motor değiştirme zaruriyeti doğabilmektedir.

5--Klima santralları monte edilirken terazisinde monte edilmeli, yoğuşma devresi çıkışlarına uygun luplarla yapılmalıdır. Devreye  alınırken kayış gerginlikleri kontrol edilmelidir.

5.1--Santral emiş ve basma ağızlarına hava kanalı bağlarken esnek bağlantılar kullanılmalı, kanal direk oturtulmamalı, mutlaka asılarak ağırlığı flanşa verilmelidir.

5.2--Santrallerin bulunduğu bölge rutubetten korunmalıdır. Su birikmemesi için önlemler alınmış olmalı, santral altına minimum 10 cm yükseklikte beton kaide yapılmalıdır.

5.3--Üreticilerin verdikleri  montaj ve işletmeye alma kılavuzlarına riayet edilmeli, Tüm cihazlar gibi mutlaka periyodik bakım yapılmalıdır.

5.4--İşletmede servis için gerekli sayıda eleman istihdam etmeli, filtre temizlikleri işletme koşullarına uygun periyotta yapılmalı, ömrü dolanlar değiştirilmelidir. Aksi halde kısa sürede serpantinler tıkanır, cihazdan verim alınamaz. Aşırı tıkanması durumunda motor dahi yanabilir.

1.2.1--KANAL TİPİ KLİMA SANTRALI:

1--Orta ve küçük ölçekli yerlerin ısıtma, soğutma, havalandırma ihtiyacını karşılamak üzere imal edilirler.

2--Özellikle cihaz yerleşimi ile ilgili mimari problemlerin bulunduğu alanlarda kompakt ölçüleriyle uygun proje çözümleri yaratır.

3--Yükseklikleri 40 cm. civarında olup, bir santral olabilecek her türlü hücreye sahip olabilir.

4--Hava debisi 2.500-3.000 m/h civarındadır.

5--Düşük yükseklikleri sayesinde asma tavan içine monte edilebilir.

5.1--Asma tavan içine monte edilen soğutma devresine sahip tüm cihazlar gibi drenaj sistemi, tekniğine uygun çözülmelidir.

5.2--Kullanılacak cihazlardaki ses seviyeleri ve monte edileceği bölüm göz önüne alınarak sesi azaltmak  için susturucu kullanılabilir.

2--Kanallı Klima Sistemleri:

1--Yapılan araştırmalar göstermiştir ki konfor şartlarına sahip ortamlarda  bulunan insanlar, bu şartlara sahip olmayan ortamlarda bulunan insanlara göre daha mutlu daha verimli olabilmektedir.

1.2--Kapalı ortamların istenilen konfor şartlarında tutabilmeleri bu ortamların iklimlendirilmeleri ve havalandırılmaları ile sağlanabilmektedir.

1.3--Kapalı bir ortamın iklimlendirilmesi ile dış hava şartlarında bağımsız olarak ortam havasının ısıtılması ve soğutulması, neminin alınması veya nemlendirilmesi, filtrelenmesi sağlanırken ortama taze hava verilerek ortam havasının kalitesi yükseltilir.

1.4--Ortamın iklimlendirilmesinde kullanılacak cihazın doğru olarak seçilebilmesi için ısıtma ve soğutma yüklerinin doğru ve tam olarak hesap edilmesi gereklidir.

2-- Konfor Şartları ve Cihaz Seçimi   

1--Yaz çalışması için çeşitli mahallerin konfor sıcaklık ve nem değerleri aşağıdaki şekildedir:

2--Konfor şartları belirlendikten sonra bu şartları sağlayacak olan klima cihazı seçilmelidir. Klima cihazı seçilirken iklimlendirilecek ortamın ısı kazancı hesaplanmalı ve bu kapasitede bir klima cihazı, cihazın elektrik tüketimi ve servis edilebilirliği dikkat edilerek seçilmelidir.

2.1--Isı kazancı hesaplamalarında piyasada bulunabilen “Isı Kazancı Programları” kullanılabilir.

3-- Kanallı Klima Cihazları Çeşitleri

Kanalı klima cihazları split ve paket tip olmak üzere ikiye ayrılır.

3.1--  Split Tip Kanallı Klimalar

1--Bu cihaz evaparatörün bulunduğu iç ünite, kompresör ve kondanser kısmının bulunduğu dış üniteden meydana gelmektedir.

2--Kanallı tesisatın iç üniteden başlaması, iç ünitenin asma tavan içine gizlenerek kullanım ortamına yakın yerlere monte edilmesi nedeniyle işçilik ve malzeme bakımından avantajlıdır.

3--Ayrıca çok katlı binalarda her katın dış ünitelerinin çatı ve bodrum katta toplanarak iç ünitelere bakır boru ile bağlanması imkanı bulunmaktadır.

3.2--Paket tip klimalarda ise tüm cihazlar bir arada bulunmaktadır. Bakır borulama yapılmadan direkt kanala yandan veya alttan bağlanabilme özelliğini nedeniyle düz çatılı tek kat veya ünitenin yan kısmına yerleştirilebildiği az katlı binalar için uygun çözüm vermektedir. (Villalar v.b.)

4--Kanallı Sistem ile Isıtma

4.1--Heat-Pump Cihaz Kullanımı

Dış ortam sıcaklığı kış döneminde (-) değerlere düşmediği Antalya, Adana, İzmir v.b. yerler için Heat-Pump en ideal çözümdür.Örneğin split klimaları kışın heat pump-ısı pompası olarak-kışın ortam soğutması için kullanabilmekteyiz.

4.2--Heat-Pump+ Elektrik Rezistansı Kullanımı  

1--Dış ortam sıcaklığı (-) değerlere ancak süreklilik göstermediği yerler için heat-pump+elektrik rezistansı kullanımı en uygun çözümdür.

1.1--Bu durumda sistemde ısıtma çift kademeli olarak gerçekleşecek ve heat-pump defrost durumuna geçtiği zaman ek rezistans devreye girerek  ısıtmayı sürdürecektir.

1.2--Bu tür bir sistemde elektrik rezistansı cihaz termostatı üzerinden defrost devresi ile irtibatlandırılır ve defrost sırasında elektrik rezistansının çalışması sağlanır.

4.3--Isıtıcı Serpantin Kullanımı

1--Kış aylarının sert geçtiği bölgelerde kanallı split cihazların iç ünite kanal bağlantıları önüne ısıtıcı serpantin yerleştirmek ve kazan sisteminden sağlanan su ile ısıtmayı sağlamaktır.

2--Bu tür uygulamalarda klima cihazları sadece soğutma olarak seçilmekte ve ilk yatırım masrafı düşmektedir.

3--Ayrıca dış ortam sıcaklığına bağlı kalmaksızın hava ile ısıtma yapmak mümkün olmaktadır.

4.4--Kanallı Sistemler ile Taze Hava Alma İmkanı

1--Taze hava split cihazlarda iç ünitenin arkasından dışarıya bağlantılı bir hava kanalı yardımı ile alınır ve dönüş havası ile karıştırılarak sisteme gönderilir.

2--Taze hava kanalı bir damper yardımı ile kontrol edilir ve damper ortamdan taze hava miktarı kadar havayı dışarıya atan bir aspiratör ile irtibatlandırılarak sağlıklı bir havalandırma sağlanmış olur.

2.1--taze hava alınması durumunda cihaz kapasitesinin, alınan taze hava yüzdesi kadar arttırılması gerekmektedir.

2.1--Ayrıca dikkate alınması gereken diğer bir nokta saatte yapılacak hava değişim miktarıdır. Taze hava miktarının bu değişim miktarına göre belirlenmesi gerekmektedir.

2.2--Egzost havasının değerlendirilmesi amacıyla bu havanın kış dönemine heap-pump cihazlarının dış ünitelerinin üzerine yönlendirilmesi cihaz verimini arttıracaktır.

5--Kanallı Klima Sistemlerinin Uygulama Alanları

1--Lokanta ve restaurantların havalandırılması ve iklimlendirilmesinde kanallı split klimalar en uygun çözümdür.

1.1--Bu mahallerin klimalandırılmasında karşımıza çıkan en büyük zorluk; ızgara, ocakbaşı v.b. mekanlardan ortam karışan kokulardır.

1.2--Böyle bir durumda projelendirme esnasında davlumbaz, ızgara ve ocakbaşı gibi üniteler için ayrı bir havalandırma ve egzost sistemi düşünülmeli ve klima cihazlarından bu amaçla yararlanılmalıdır.

2--Büyük alışveriş merkezleri, market v.b. kapalı ve tek hacimden oluşan binalarda da kanallı split cihazlar tercih edilmektedir.

3--Klima cihazlarının tüm yıl boyunca çalışması gereken  bilgi işlem odaları, telefon santralleri, iletişim merkezleri v.b. ortamlar için paket tip kanallı cihazlar kullanmak büyük avantajlar getirmektedir.

3.1--Bu cihazlar tamamen dış ortama monte edilmekte, bu ise bakım kolaylığı sağlamaktadır.  Bu uygulamalarda kapasiteyi iki eki eşit kapasiteli cihaz kullanılarak karşılamak daha avantajlıdır. 

3.1.1--Bu sayede hem kademe sistemi oluşturarak enerji tasarrufu sağlanmakta hem de bakım işlemlerinde sistem odalarının kesintisiz çalışması sağlanmaktadır.

4--Kanallı sistemlerin çok katlı binalarda uygulanması durumunda ısıtma-soğutma ve havalandırma aynı kanal üzerinden yapılabilmektedir ve her kat birbirinden bağımsız olarak düşünülmektedir.

4.1--Böylece özellikle iş merkezi uygulamalarında mal sahibi açısından büyük bir esneklik sağlanmaktadır.

4.2--Binanın katlarının tesisat işlemleri değişik zamanlarda yapılabilmekte veya müşteriye sadece cihaz verilip kanal tesisatının binanın kullanım özelliklerine göre projelendirilmesi sağlanmaktadır.

4.3--Çok katlı binalarda tavan yüksekliği yaklaşık 3 metredir ve her kat için izin verilen kanal genişlikleri 15 ila 25 cm arasında değişmektedir.

4.3.1--Bu durumda kat soğutma yükü birkaç cihaza bölünerek hem bölgesel kontrol etkinliği arttırılabilmekte, hem de kanal kesitleri küçültülerek mimari problemler ortadan kaldırılabilmektedir.

4.3.2--Ayrıca aynı katta birbirinden bağımsız birkaç bölge yaratılabildiği için kullanılmayan mekanlar termostat üzerinden kapatılabilmekte ve enerji tasarrufu sağlanmaktadır.

5--Kanallı klimaların uygulama alanlarından bir diğeri hastanelerdir. Hastanelerde uygulanan kanallı klima sistemleri %100 taze hava alacak şekilde projelendirilerek hijyenik ve sağlıklı bir ortam oluşturulması sağlanmaktadır. Ayrıca ameliyathane, yoğun bakım, acil servis gibi cerrahi müdahale yapılan yerlerde mutlaka özel filtreler (HEPA Filtre) kullanılmalıdır.

6--Kanallı Klimalarla Birlikte Kullanılan Cihazlar

6.1--Ek Rezistans:

1--Kanallı sistem cihazlarda kullanılan ek rezistanslar fabrika montajlı veya montaj sonrası takılan kanal içi rezistans şeklinde olabilir.

2--Kanal içi rezistanslar çift kademeli (20 kW için 10 kW+10 kW), fabrika montajlı rezistanslar ise tek kademelidir.

3--Çift kademeli rezistans ile çift kademeli termostat kullanılarak enerji tasarrufu sağlanması mümkündür.

6.2—Termostat:

1--Kanallı sistem cihazlarla birlikte kullanılan ve faz hızı, ortam sıcaklığı v.b. parametreleri kontrol eden termostatın ayarı enerji tüketimi ile direkt olarak ilgilidir.

2--Konfor için en ideal şartlar soğutma konumunda 25 ºC, ısıtma konumunda 22 ºC ‘dir.

3--Soğutma konumunda termostatın her bir derecelik düşüşü işletme masraflarını %3 ila %8 oranında arttırmaktadır.

4--Termostat üzerindeki faz konumunun “auto” pozisyonunda olması içi ünite fanının sadece sıcaklık değişimlerinde devreye girmesini sağlar. Bu ise enerji sarfiyatının azalması anlamına gelmektedir.

4.1--Öte yandan fan konumunun “on” konumunda olmasının getirdiği avantajlar da bulunmaktadır. Bu durumda iç ünite fanı sürekli çalışmakta ve ortam havası sürekli filtre edilerek ortama verilmektedir.

6.3--Düşük Sıcaklık Kitleri

1--Düşük sıcaklık kitlerinin kullanılması sayesinde kış aylarında bile soğutma yapmak mümkündür.

3--VRV Sistemleri:

1--VRV sistem, yani Variable Refrigerant Volume (Değişken Soğutucu Debili Sistem), günümüz akıllı binalarının ihtiyacını tam olarak karşılayabilmek amacıyla geliştirilen bir sistemdir.

2--Modüler yapısıyla çok katlı bir binadan , bir tek villaya kadar her türlü yapıda tam bağımsız kontrol imkanı vermektedir.

3--Inverter teknolojisi ve değişken gaz debisi ile enerji tasarrufunu sağlamaktadır.

3-- 1—sadece soğutma , 2--Heat-Pump ve 3--Heat-Recovery olmak üzere 3 seri VRV Sistemi bulunmaktadır.

3.1--Heat-Pump VRV Sistemi ısıtma-soğutma işlemlerini ayrı ayrı gerçekleştirebilir. Aynı bina içerisinde aynı anda bir tarafta ısıtma yaparken , diğer bir kısımda soğutma ihtiyacı olabilir.

3.2--Aynı anda farklı mekanlarda hem ısıtma , hem soğutma yapabilen Heat-Recovery Serisi VRV Sistemi kullanılabilir.

4-- VRV Sistem ile tam uyumlu ve havalandırmaya yönelik HRV (Heat Reclaim  Ventilation) Sistemi ile ortamların iklimlendirmesi tam olarak çözülebilmektedir.

4.1--Isı Geri Kazanımlı Havalandırma anlamına gelen HRV Sistemi ile dış ortamdan alınan hava , iç ortamdan çekilen hava ile ısı transferine sokularak , içeriye belli bir seviyeye kadar ısıtılmış veya soğutulmuş olarak verilir.

4.2--Böylece enerji tasarrufu sağlayarak istenen tam konforlu ve sağlıklı iç ortamlara ulaşmak mümkün olmaktadır.

5--VRF Tercih Kriterleri:

1--Biribirinden bağımsız birden fazla bölgenin iklimlendirme ihtiyacının olduğu ve yük ihtiyacının sürekli değiştiği otel, hastane, ofis, restoran, mağaza, tiyatro, sinema gibi yapılar.

2--Cam giydirme cepheli binalar, mimari unsurların ön planda olduğu ya da dış cephesinde deformasyon istenmeyen tarihi yapılar.

3--Bina içinde soğutucu gaz borularına göre çok büyük yer kaplayan hava kanallarının geçirilmesinin zor olduğu yapılar.

4--Soğutucu sistemin açık havaya (çatı, bahçe) konulması gereken yapılar.

5--Her noktasında konfor istenen villalar.

6--Ayrı bölümlerindeki kiracı gruplarının kendilerine özel iklimlendirme faturası istediği (harcanan enerjikontrolü) iş merkezleri, plazalar.

7--işletme maliyetlerinin düşük olmasının istendiği tüm projeler.

5.1--VRF Sisteminin Yararları

1--Uzun ömür ve yatırımın en kısa sürede geri dönmesi

2--Düşük ses seviyesi

3--Konforun hızlı sağlanması ve dağıtılması

4--Düşük işletme maliyeti

5--VRF sistemlerinin alışılmış. DX split klima sistemlerinden temel farkı tek bir soğutucu hattına isteğe bağlı olarak 8-40 HP kapasite aralığında maksimum 5 dış ve 40 iç ünitenin bağlanabilmesi ve gelişmiş kontrol imkanlarıdır.

5--VRV inverter kontrollu ısı pompası sistemi ile çiller+fan-coil sisteminin, 5 yıllık bir süre için, kuruluş ve işletme masrafları bakımından yapılmış bir karşılaştırmasına göre VRV sistemi toplam maliyet bazında %14 daha ucuzdur.

5.1--Soğutkanlı tip (direkt genleşmeli) klima sistemleri (VRV sistemleri de), tüm hava ve tüm su sistemlerine göre daha az elektriksel güç ve tesisat için daha az alan/hacim gerektirirler 5.1.1--Soğutkanlı sistemlerdeki güç gereksinimi 100 olarak kabul edilirse, tamamen su ile çalışan sistemlerde bu rakam 188'e, tamamen hava ile çalışan sistemlerde ise 296'ya çıkmaktadır.

5.1.2--Tesisat bakımından da soğutkanlı tipler daha avantajlıdırlar: Soğutkanlı sistemlerde, 25.4 mm ve 65 mm çapında iki boru ile iş görülebilirken, sulu sistemlerde 89 mm çapında iki boru, havalı sistemlerde ise bir kenarı 900 mm (veya eşdeğeri dikdörtgen) olan bir kanal gerekmektedir.

5.2--Mikroprosesör teknolojisi sayesinde herbir iç ünite ayrı ayrı kullanma programına göre çalıştırılabilirler. 

5.2.1--Bu özellikleri ile VRV sistemleri modern binalarda yaygın kullanım alanı bulmaktadırlar. 

5.2.1--Binanın kuzeye bakan cephelerinde soğutma gerekmezken, hatta akşamları ısıtma gerekirken, güneye bakan cephede soğutma ihtiyacı ortaya çıkabilir.

4--Klima Sisteminde Kanal Tasarım Yöntemleri

2.1--Eş Sürtünme Yöntemi İle Tasarım:

1--Kanal dizaynında belki de en geniş kullanılan yöntemdir.

2--Bu sistemde bütün kanal boyunca birim uzunluktaki sürtünme kaybı aynı tutulur.

3--Besleme, egzost ve dönüş kanallarının boyutlandırılmasında kullanılabilir.

4--Normal olarak yüksek basınçlı sistemlerin boyutlandırılmasında (750 Pa üzeri) kullanılmaz.

5--Bu yöntemde besleme kanallarında akış yönünde hız otomatik olarak giderek azaltılır. Böylece ses üretimi ihtimali de giderek azalır.

6--Bu yöntemin ana dezavantajı çeşitli kanal kollarındaki basınç düşümlerinin eşitlenmesi yönünde hiçbir önlem getirilememesidir. Bu nedenle simetrik sistemler veya dallanmayan tek kanallar için uygundur.

2.2--Statik Geri Kazanma Yöntemi İle Tasarım:

1--Bu yöntem her basınç ve hızdaki besleme kanalları için uygulanabilir.

1.1--Ancak normal olarak dönüş ve egzost kanalları için kullanılmaz.

2--Hesap olarak eş sürtünme yöntemine göre daha karmaşık olmasına karşın, teorik olarak bütün kollarda ve çıkışlarda üniform basınç düşümü yaratması açısından daha güvenilir bir yöntemdir.

3--Kanaldaki hızlar sistematik olarak azaltılır. Her bir kanal parçasının önünde hız düşürülerek, dinamik basınç (hız basıncı) statik basınca dönüştürülür ve bu parçadaki basınç kaybının karşılanmasında kullanılır.

4--Ortalama kanal sistemlerinde bu statik geri kazanma %75 oranındadır. İdeal şartlarda bu oran %90 ‘a kadar yükselebilir.

5--Bu sistemin avantajı kanal sisteminin dengede (ayarlanan şekilde ) kalmasıdır. Çünkü kayıp ve kazançlar hızla orantılıdır. 

5.1--Yüke bağlı olarak debilerin azalması sistemdeki reglajı (balansı) bozmaz. Bu nedenle V.A.V sistemleri için ideal bir yöntemdir.

6--Statik geri kazanma yönteminin dezavantajı uzun kolların sonlarında, özellikle bu kanal kolu diğerlerine göre çok uzunsa, aşırı büyük kanal boyutları vermesidir. 

6.1--Ayrıca bu bölgelerde hızlar da çok düştüğünden kanalın ısı kayıp ve kazançlarına karşı izolesi gerekir.

3.3-- Uzatılmış Plenumlar İle Tasarım:

1--Uzatılmış plenum, bir geniş kanal veya uzun bir depo olarak tariflenir ve genellikle fan çıkışındadır. Bu plenum üzerinde çeşitli hava çıkış açıklıkları veya kol çıkışları bulunmaktadır.

2--Plenumlar sulu sistemlerdeki kollektörlere benzer bir fonksiyona sahiptir.

3--Bu sistemin dezavantajı düşük hava hızları nedeniyle büyük ölçüde ısı kayıp ve kazançlarına neden olmasıdır.

4--Genellikle sıcak hava ile konut ısıtması gibi küçük fakat çok dallı sistemlerde kullanılır.

3.4--Te Yöntemi İle Tasarım:

1--Bu yöntem yeni geliştirilmiş bir kanal dizaynı optimizasyon yöntemidir ki, sistemin ilk yatırım maliyeti, işletme maliyeti, enerji maliyeti, çalışma saati, yıllık enflasyon oranı, faiz oranları .... vs. gibi parametrelerini de göz önüne alınmalıdır. 

1.1--Bu yöntemin uygulanmasında esas olarak uygun bilgisayar programlarından yararlanılır.

3.5--Hız Yöntemi İle Tasarım:

1--Tecrübeli bir projeci kanal sistemi boyunca uygun hızlar takdir ederek basit bir şekilde kanal boyutlandırılması gerçekleştirebilir.

2--Birkaç çıkışı olan ve kolayca dengelenebilen basit kanal sistemlerinin dışında, bu yöntemi başkaları kullanmamalıdır. Bu yöntemde hız kanal boyunca giderek azaltılır.

5.6--Sabit Hız Yöntemi İle Tasarım:

1--Yine tecrübe ile optimum bir hız seçerek, bütün kanal sistemi boyunca bu hızı koruyacak şekilde boyutlandırma yapılabilir.

2--Bu yöntem en çok yüksek basınçlı kanal sistemlerinde kullanılır.

3--Bu kanal sistemlerinde havayı kullanım alanlarına dağıtmadan önce hızı ve sesi düşürmek üzere genişletilmiş terminal kutuları kullanılır.

4--Sabit hız yönteminin kullanıldığı ikinci ana uygulama alanı ise endüstriyel toz toplama kanal boyutlandırılmasıdır.

4.1--Tozların ve tekstil endüstrisinde olduğu gibi elyafın taşınabilmesi için belirli minimum hız değeri bulunmaktadır.

4.2--Dolayısıyla bu tür endüstriyel egzost kanallarında hız değeri söz konusu sınır değerin altına düşmeyecek şekilde boyutlandırma yapılır.

3.7--Toplam Basınç Yöntemi İle Tasarım:

1--Bu yöntem statik geri kazanma yönteminin daha özelleştirilmiş halidir.

2--Bu yöntem projeciye kanal sisteminin her kısmında gerçek sürtünme ve dinamik kayıpları belirleme imkanı yaratır.

3--Avantajı kanal bölümlerinin gerçek basınç kayıplarının ve temin edilmesi gerekli toplam fan basıncının bilinmesidir.

5--Soğutma Çevrimi:

1-- Kompresör, evaporatörden emilen ısı ile basma sırasında kompresör tarafından yaratılan ısıyı üzerine alıp, yüksek sıcaklıkta ve yüksek basınçta soğutma gazını kondensere basar.

2-- Gaz halindeki bu soğutma gazı kondenser de sıvı hale dönüşür.

3-- Genleşme valfi sıvı haldeki soğutma gazını, düşük sıcaklıkta düşük basınçlı sıvı-gaz karışımına dönüştürür.

4-- Bu sıcaklığı düşük soğutucu akışkan evaporatöre geçer. Evaporatörde sıvının buharlaşmasıyla, evaporatör peteklerinden geçmekte olan sıcak hava akışından gelen ısı, soğutma gazına aktarılır.

5--Evaporatör içinde sıvı haldeki soğutucu akışkanın tümü, gaz haline dönüşecektir ve sadece ısı yüklü soğutma gazı kompresöre girecektir. Daha sonra işlem tekrarlanacaktır.

 5.1--Soğutma Çevriminde Kullanılan Ana Elemanlar :

1-- Kompresörler : 

1--Düşük basınç ve sıcaklıkta gaz halindeki soğutucu akışkanı evaporatörden emerek, sıvılaşma sıcaklığına kadar sıkıştırmak ve yüksek basınçlı kızgın gaz halinde kondensere basan sistemin kalbi olarak nitelendirilen elemandır.Üç ana tipi mevcuttur.

1.1-- Pistonlu Kompresörler :

1--Soğutma sistemlerinde en çok kullanılan kompresör tipidir.

2--Pistonlu kompresörler bir silindirli ve pistonlu olandan 16 silindirli ve pistonlu büyük boylara kadar değişik ebatlardadır.

1.2-- Rotary Kompresörler :

1--Bu tip kompresörlerde piston yerine, dönel hareketle çalıştıklarından bu şekilde adlandırılır.

2--Genellikle küçük güçlerle çalışan cihazlarda kullanılırlar.

3--Pistonlu kompresörlere göre daha sessiz ve daha az yer kaplarlar.

4--Daha az enerji harcarlar, ancak arıza riski fazla ve onarımı imkansızdır.

1.3-- Scroll Kompresörler :

1--Scroll kompresörler çalışma prensibi, geleneksel pistonlu ve alternatif kompresörlerin çalışma prensiplerinden çok farlıdır.

1.1--Arşimed spirali denilen, iki spiralden oluşmaktadır. Bu iki spiral iç içe biri diğerinin içinde olarak pozisyonlaşmıştır ve bu şekilde orak şeklinde bir takım cepler oluştururlar.

1.2--Sıkıştırma esnasında, spirallerden biri ( üstteki ) sabit kalır; alttaki spiral ise rotor üzerindeki eksantrik kısma monte edildiğinden, rotatif değil, yörüngesel olarak hareket ederler.

2--Bu tip kompresörlerin bulunduğu devrelerde mutlaka ; faz koruma rölesi, termik koruma ve uygun akım kontrollü sigorta kullanılması şarttır.

2.1--Yanlış çapta bakır boru hattı veya kanal dizaynlarında aşırı yük nedeniyle kompresör hasar görebilir. Bu tip kompresörlerin tamir ve onarımları mümkün değildir.

3--Pahalı olmalarına rağmen düşük güçlerle yüksek verim elde etme kabiliyetleri mevcuttur. 4--Sessiz çalışırlar ve az yer kaplarlar.

5—Hesap Yöntemi:

1--Su soğutma grubu kapasitesi ısı kazancı hesaplarından belli bir emniyet katsayısı ve diversite faktörü kullanılarak tesbit edilir.

2--Su Rejimi Tesbiti:

1--Soğutma grubunun su rejiminin tesbiti, cihaz çiğ noktasının bulunması sureti ile yapılır.

2--Cihaz çiğ noktası, havayı şartlandıran cihazın (klima santrali vb.) serpantin yüzey sıcaklığını belirtir.

3--CÇN(ADP), efektif duyulur ısı oranı doğrusunun doyma eğrisini kestiği nokta olarak tesbit edilir.

4--Mahallin psikrometrik diyagramı çizilirken CÇN çok düşük değerlere ulaşırsa, daha düşük bir nem oranı sağlanabilir ve soğutucu batarya küçülür. Ancak bu durumda soğutma yükü de arttığından, bunu temin edecek daha düşük sıcaklıkta soğutucu akışkan kullanılması zorunlu hale gelir.

4.1--Bu nedenle genel kural olarak konfor kliması uygulamalarında istenilen oda şartlarını temin etmek üzere olabildiğince yüksek CÇN sıcaklığının seçimi en ekonomik yoldur.

5-- Pratik olarak CÇN'nin yaklaşık 1-1.5 C altında bir su rejimi kullanmak klima seçimlerinde iyi sonuç verir.

Örneğin:

CÇN = 11.5 C ise su rejimi 6/10

CÇN = 13.5 C ise su rejimi 7/12 veya 6/12

CÇN = 14   C ise su rejimi 7/13 gibi

1—COP Hesabı:

1. COP=Coefficient of Performance, Bir soğutma grubunun performansının en önemli göstergesidir. COP=Soğutma kapasitesi(KW)/çekilen güç(KW) olarak hesaplanır.

1.1--Eurovent, COP değeri hesaplanmasını bir baza oturtmuştur. Buna göre;

1-- Hava Soğutmalı gruplar için

Toplam çekilen güç=Kompresörün çektiği güç+Kondenser fanlarının çektiği güç+Evaporatör pompası  gücü----olup

Evaporatör pompa gücü(KW)= (Evapor su debisi(m3/sn) * Evapor bas. kaybı (kPa))/ 0.3

olarak hesaplanır.

1.1--Eurovent, cihazın kapasitesi bulunurken; kapasiteden evaporatör pompa gücünün çıkarılmasını, bunun ısıya dönüşüp kapasiteyi düşürdüğü gerekçesiyle, şart koşmaktadır.

1.2--Cihaz net soğutma kapasitesi= soğutma kapasitesi - Evaporatör pompa gücü olarak hesaplanır ve COP =Cihaz net kapasitesi(KW)/ Çekilen toplam güç(KW) olarak bulunur.

2-- Su Soğutmalı gruplar için

1--Toplam çekilen güç= Kompresörün çektiği güç+Evaporatör pompa gücü+Kondenser pompa gücü(KW) ---Pompa güçleri yukarıdaki şekilde hesaplanır.

2--Cihaz net kapasitesi=soğutma kapasitesi - Evaporatör pompa gücü olarak hesaplanır.                     COP =Cihaz net kapasitesi(KW)/ Çekilen toplam güç(KW) olarak bulunur. olarak bulunur.

3-- COP sadece tam yükte değil kısmi yüklerde de hesaplanmalıdır. Çünkü soğutma grupları %100 tam yükte çok az bir süre çalışırlar. 

3.1--Bu amaçla soğutma gruplarının %75, %50 ve %25 kapasitelerdeki performans değerleri kullanılarak IPLV/APLV (Integrated/Applied Part Load Value) kavramları ortaya çıkarılmıştır.

IPLV/APLV = 0.17A+0.39B+0.33C+0.11D  Burada;

A= %100 yükteki COP değeri

B= %75 yükteki COP değeri

C=%50 yükteki COP değeri

D=%25 yükteki COP değeri

3.1--Cihazların tam yükteki tipik COP değerlerine bakacak olursak;

Pistonlu kompresörlü havasoğutmalı gruplarda           COP=2.60-2.90

Pistonlu kompresörlü susoğutmalı gruplarda               COP=3.50-4.50

Vidalı kompresörlü hava soğutmalı gruplarda              COP=2.60-3.00

Vidalı kompresörlü susoğutmalı gruplarda                  COP=4.70-6.3

Santrifüj kompresörlü su soğutmalı kompresörlerde      COP=5.3-6.3

3.2--Bu değerler rejim şartlarına göre değişebilmektedir.

3.3--Cihazların kısmi yükteki verimleri ise kompresör sayısına göre değişmektedir. 

1--Genel olarak soğutma devresinde birden fazla kompresör bulunan soğutma gruplarında, kısmi yüklerde örneğin tek kompresör çalışırken dahi tüm evaporatör yüzeyi kullanılıyorsa cihazın COP değeri artmaktadır. 

2--Ancak tek kompresörlü cihazlarda kısmi yüklerde COP değeri tip ve konstrüksiyona bağlı olarak düşebilmektedir.

6-- COP değerleri ve çekilen toplam güçler hesaplanır.

COP=Net kapasite/Çekilen toplam güç

6.1--Su soğutmalı tiplerde kule fanlarının güçleri de ilave edildiği taktirde sistemin tüm enerji tüketimi ortaya çıkar.

6.2-- Açık tip kompresörlü gruplarda çekilen güç hesaplanırken yukarıdakilere ilaveten makina dairesinin soğutulması ya da havalandırması için gereken enerji gözönüne alınır.

6.3--Makina dairesine yayılan ısı=Motor gücü X (0.05-0.10) KW

7--Hava Soğutmalı Grupları Seçerken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

1-- İhtiyaç duyulan minimum kapasiteler sağlanmalıdır.

2-- Yükseklik faktörü gözönüne alınmalı, kapasiteler rakıma göre düzeltilmelidir.

3-- Kontrol şekli; mikroişlemci, evaporatör çıkış suyu sıcaklığını ölçüp ihtiyaca göre kapasite kontrolü yaparken, cihazın en verimli noktada çalışabilmesi için aynı anda gerekli dataları alıp, kondenser fanı-genleşme valfi-kompresör üçlemesinin en uygun kombinasyonunu bulup çalıştırdığı cihazlar tercih edilmelidir.

4-- Zaman zaman dış hava sıcaklığı çok yüksek değerlere ulaştığında bile (Ta=47-51C), grup kapasitesindeki düşmelere rağmen çalışabilir olmalıdır.

5-- Cihazları mümkün olduğunca yüksek basınçtan korumak için kondenser hava debileri yüksek olmalı, düşük veya orta basınçlı soğutucu akışkanlar tercih edilmelidir.

Basınçlara örnek verecek olursak:

Tcond= 55C için R134a basıncı = yaklaşık 14 bar

Tcond=55C için R22 basıncı = yaklaşık 21 bar

Tcond=55C için R407c basıncı = yaklaşık 21.4-24 bar

6-- COP değerleri tam ve kısmi yüklerde en yüksek cihazlar seçilmelidir.

7-- Evaporatör su tarafı basınç kaybı değerleri mümkünse 60 kPa'ı geçmemeli, daha düşük evaporatör basınç kaybı olan gruplar tercih edilmelidir.

8-- Cihazların boyutları kontrol edilmeli, mümkün olduğunca izdüşüm alanı düşük olan gruplar tercih edilmelidir.

9-- Gürültü seviyesinin önemli olduğu yerlerde pratik olarak, serbest alan (free field) şartlarda 5m mesafede ses basınç değerinin 75dBA'yı geçmediği gruplar seçilmeli, daha düşük gürültü seviyesine sahip gruplar tercih edilmelidir.

10-- Deniz kenarına monte edilecek ve tuzlu ve korozif bir atmosfere maruz kalacak olan olan grupların sac aksamı "Tuz Testi Sertifikalı" (örneğin 500 saat tus sprey testi), kondenser bataryaları en azından özel korumalı (birkaç sene koruyabilir), ancak mümkünse bakır boru/bakır kanatlı seçilmelidir.

11-- Seçilen gruptaki kompresör sayısı ile soğutucu akışkan devre sayısı mutlaka şartnamelere yazılmalıdır.

3--Hava ve Su Soğutmalı Kondenserli Grup Tercihi

1--Bazı durumlarda hava soğutmalı grupların kullanılmaları tercih edilmektedir. Bunlar:

1--Su bulunma imkanlarının kısıtlı olması veya suyun çok pahalı elde edilmesi

2-Elektriğin bol ve ucuz olması

3--Bölgenin çok soğuk olması, gece/gündüz sıcaklık farklılıklarından dolayı don tehlikesinin ortaya çıktığı yerler.

4--Kışın soğutma grubunun çalışma zorunluluğunun olması

5--İşletmenin küçük olması ve dolayısıyla işletmeci personelin çok az sayıda istihdam edildiği, elektrik giderlerindeki artışın çok önemli olmadığı yerler.

6--Çok küçük kapasiteli cihazlar vs.

7--Yer kısıtlaması nedeniyle bir makina dairesinin oluşturulamadığı ve grubun dışarı konulma zorunda olduğu yerler.

8--Hava ve su soğutmalı grupları belirlerken ve karşılaştırırken Dikkat Edilecek Hususlar:

8.1--Hava soğutmalı gruplarda her 1 C'lik dış hava sıcaklığındaki artış için kapasite yaklaşık %1 düşmektedir. Aynı anda kompresörün çektiği güç ise yaklaşık %1 artmaktadır.

8.2--Hava soğutmalı gruplarda yükseklik arttıkça kapasite düşmektedir. Bu, Ankara'da %1 mertebesindedir.

8.3--Pistonlu hava soğutmalı gruplarda R22 yerine R134a kullanıldığında kapasite yaklaşık %32 düşmektedir, ancak çekilen güç de düştüğünden COP, grubun tipine göre daha iyi olabilmektedir.

8.4--Su soğutmalı grupların kompresörleri, hava soğutmalı grupların kompresörlerinden yaklaşık %17-37 daha az güç çekmektedir.

8.4--Su soğutmalı gruplar, tüm pompalar ve kule fanlarının çektiği güçler dahil edilse dahi,hava soğutmalı gruplardan %17-30 arasında daha az güç çekmektedir.

8.5--Su soğutmalı grupların COP değerleri hava soğutmalılardan %30-60(bazen daha fazla) daha iyidir.

8.6--Su soğutmalı gruplarda kondenzasyon basıncı hava soğutmalı gruplara göre ortalama %25 daha düşüktür.

8.7--Su soğutmalı grupların ağırlıkları hava soğutmalı gruplara göre ortalama %22-35 daha azdır.

8.8--Su soğutma gruplarının izdüşüm alanları hava soğutmalı gruplara göre ortalama %70 daha düşüktür. Ancak kule ihtiyacı vardır.

8.9--Su soğutma gruplarının ilk yatırım maliyetleri, hava soğutmalı gruplara göre %25 mertebesinde daha düşüktür. Kule, kule pompaları, kule termostatı, ilave montaj malzemelerini koyduğumuzda ise ilk yatırım maliyetleri, kapasiteler büyüdükçe %10 civarında daha düşük olmaktadır.

8.10--Vidalı kompresörlü gruplar, pistonlu kompresörlü gruplara göre %4-30'a kadar daha az güç çekmektedirler. Özellikle su soğutmalı tiplerde bu, çok belirgin olmaktadır.

8.11--Grup kapasiteleri büyüdükçe, su soğutma grupları hem işletme hem de ilk yatırım maliyetleri yönünden çok daha ekonomik olmaktadır.

8.12--Santrifüj kompresörlü gruplar, su soğutmalı kondenserli tercih edilmektedir.

3.1--Su Soğutmalı Kondenserli Grupların Seçiminde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

1-- İhtiyaç duyulan minimum kapasiteler sağlanmalıdır.

2-- Kontrol şekli, cihazın verimli çalışmasını temin eden ve kolay kullanılan tipler tercih edilmelidir.

3-- COP değerleri tam ve kısmi yüklerde en yüksek cihazlar seçilmelidir.

4-- Evaporatör ve kondenser tarafı su basınç kaybı değerleri mümkünse 60 kPa'ı geçmemeli, daha düşük evaporatör basınç kaybı olan gruplar tercih edilmelidir.

5-- Kompresör tipi ve adetleri mutlaka belirlenmelidir.

6-- Küçük tesislerde işletmeci ve su problemleri varsa mümkün olduğunca seçilmemelidir.

7-- Soğutucu akışkan devresi en az iki olarak seçildiği taktirde minimum çalışma emniyeti sağlanmaktadır.

8--Santrifüj Kompresörlü Su Soğutma Gruplarının Seçiminde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

1-- Soğutucu akışkan olarak pozitif basınçlı R134a gazı tercih edilmelidir. Hemen hemen tüm imalatçıların R134a ile çalışan cihazları mevcuttur.

2-- COP değerleri santrifüj gruplarda çok yüksek olabilir, bu nedenle COP'nin minimum değeri belirtilmelidir. Santrifüj gruplarda COP değeri 6 civarında seçilmelidir.

3-- Santrifüj gruplarda kondenser ve evaporatör basınç kayıpları çok daha önemlidir, direkt olarak fiyatı etkiler. Bu nedenle maksimum basınç kaybı değerleri belirtilmelidir. 

3.1--Basınç kaybı aynı zamanda kondenser ve evaporatör pompalarının çektiği gücü de arttırdığından, belirlenen limitlerin üzerindeki soğutma grupları tercih edilmemelidir.

4-- Su rejimleri sıcaklık farkları arttırıldıkça COP değeri düşmektedir. Örneğin:

7/12;  29/34 (sıcaklık farkı 5C) Su rejiminde  COP=5.682

7/12:  30/36 (sıcaklık farkı 6C) Su rejiminde COP=5.208

5-- Cihazın istenen çıkış suyu sıcaklık değeri arttırıldıkça cihazın COP değeri artmaktadır. Örneğin:

29/34  ve 6/12C'de   COP=5.31

29/34  ve 7/13C'de  COP=5.556

6-- Kondenser suyu giriş sıcaklığı arttıkça, kondenzasyon sıcaklığı artmakta ve COP değeri düşmektedir.

7-- Santrifüj grupların çalışma emniyeti açısından, zorunlu kalmadıkça tek kademeli (tek çarklı) tipler tercih edilmelidir.

8-- Cihazın COP değeri düştükçe fiyatı da düşmektedir.

9-- Santrifüj kompresörlerde surge problemi yaşanmaması için kısmi yüklerde çalışma performans değerleri de bilgisayar çıktıları halinde istenmelidir.

10-- Cihazlar genelde kısmi yüklerde çalıştıklarından kısmi yük verimleri yüksek olan cihazlar tercih edilmelidir. Bunun için APLV/IPLV değerleri mukayese edilebilir.

11-- "Marine water box" bağlantı şekli, makina dairesinde yer var ise, özellikle kondenserde temizlik kolaylığı açısından tercih edilebilir.

12-- Büyük tesislerde pump-out sisteminin kurulması, arıza durumlarında gazın boşaltılıp tekrar şarj edilme kolaylığı sağlaması nedeniyle tercih edilebilir.

9—Kompresör Seçimi:

1--Yarı Hermetik/Açık Tip Kompresörlü Grup Seçimini Etkileyen Faktörler

9.1--Açık tip kompresörlü gruplar motoru ile kompresörünün bir kaplin vasıtasıyla bir şase üzerinde birleştirildiği gruplardır.

9.2-- Yarı hermetik kompresörlerde, kompresör ve motor kapalı durumdadır, ancak kompresör kısmına ulaşmadan motor sökülüp, tamir edilip, tekrar yerine takılabilmektedir. 

9.2.1--Gaz devresi tamamen kapalı olup, kompresör çalışmasa dahi gazın kaçacağı körük gibi bir yer yoktur. Bu özelliğinden dolayı yarı hermetik kompresörler kullanılacak soğutma gruplarının tercih edilmesinde önemli bir rol oynamaktadır.

9.3-- Açık tip rotary kompresörlü gruplarda kaçak oranı %2-4 olup yeni teknolojilerin yardımı ile ve ilave ekipmanla %0.5-2 seviyelerine indirilebilmekte iken yarı hermetik tiplerde %0.1 seviyelerindedir.

9.4-- Açık tip kompresörler çevresindeki hava ile soğuduklarından özellikle yüksek kapasitelerde makina dairesini ısıtırlar. Bu durumda makina dairesi sıcaklığı 40 C'yi geçmemek üzere soğutulmalı ya da havalandırılmalıdır.

9.5-- Açık tip kompresörlü gruplar kullanıldığında makina dairesine bir termostat monte edilmeli ve alarm vs'ye bağlanmalı, sıcaklık çok yükseldiğinde grup durdurulmalıdır.

9.6-- Yarı hermetik kompresörlerde, motorlar soğutucu akışkan ile soğutulduklarından, motor yüzeyi oldukça serin ve temiz kalabilmekte bu da motor ömrünü uzatmaktadır.

9.7-- Açık tip kompresörlü gruplarda motorlar, motor imalatçısının tavsiyelerine uygun olarak rotor uçları, sargılar ve fan kanatçık araları 6 ayda bir temizlenmelidir. 

9.7.1--Aksi taktirde çevresindeki hava ile soğuyan açık tip motorlar, bu hava kirli olduğundan daha da ısınırlar.

9.8-- Açık tip kompresörler kullanıldığında, şaftın etrafındaki körükten gaz kaçağı olabileceğinden, bunu tesbit için makina dairesine zamanında müdahale amacıyla gaz sensörleri konulmalıdır.

9.9-- Özellikle büyük motorlara sahip gruplarda motor yandığı taktirde şantiyede, gruplarda kaplin ayarı yapmak konusunda ustalar eğitilmelidir, aksi taktirde yatakların bozulması, şaft kesmesi gibi problemlerle karşılaşılabilir.

9.10-- Açık tip kompresörlerde, motorun çektiği gücün ısıya dönüşen kısmı soğutucu akışkanın sıcaklığını yükseltmediği için bu kısım cihazın performansına ilave edilmektedir. 

9.10.1--Ancak mahalin havalandırılması ve/veya soğutması için ilave bir enerji harcanması gerektiğinden bu enerji dikkate alınmalıdır.

9.10-- işletme personelinin eğitimi açık tip kompresörlü grupların bulunduğu yerlerde özellikle önemlidir.

10-- Kompresör Seçiminde Pratik Bilgiler

10.1-- Domestik uygulamalarda küçük japasitelerde scroll veya hermetik kompresörlü gruplar genellikle hava soğutmalı kondenserli olarak kullanılabilmektedir.

10.2-- yarı hermetik pistonlu kompresörler yaklaşık 500 KW soğutma kapasitesi civarına kadar su soğutma gruplarında fizibil olarak kullanılabilmektedir (daha yüksek kapasitelerde de imalatlar mevcuttur).

10.3-- Vidalı kompresörler şu anda yaklaşık 500.000 - 1.000.000 Kcal/h arasındaki kapasitelerde fizibil olabilmektedir.

10.4-- Daha büyük kapasitelerde santrifüj kompresörlü gruplar daha uygun olmakta ve daha yaygın kullanılmaktadır.

10.5-- Özellikle sıcak suyun (min.85-90C) atıldığı kojenerasyon sistemlerinin bulunduğu tesislerde absorbsiyonlu gruplar alternatifsiz olmaktadır.

10--Soğutucu Akışkanlar:

1-- Pistonlu kompresörlerde R22 ve R407c gazları daha yüksek soğutma kapasitelerini sağlamaktadırlar. 

1.1--Ancak R22'li pistonlu bir grupta gerekli gaz, yağ, conta, genleşme valfi, solenoid valf vs. gibi değişiklikler yapılsa ve R407c şarj edilse bile kapasite yaklaşık %5 kadar düşebilmektedir. 

Bu nedenle ozon tabakasına zarar vermeyen gazlar tercih edilecekse veya daha sonradan gaz değiştirilecekse, projelendirme aşamasında bu durum gözönüne alınmalıdır.

2--Gaz kaçağı olması durumunda R407c gazı saf gaz olmadığından ve aynı zamanda 6 derecelik bir "glide" olduğundan hangi gazdan ne kadar kaçtığı belli değildir. 

2.1--Bu nedenle ya gaz boşaltılıp yeni gaz şarj edilmelidir, ya da grup imalatçısı izin veriyorsa kaçan gazın üzerine R407c gazı şarj edilebilir. Ancak bu durumda gazın kompozisyonu değiştiğinden ilave %5'e kadar kapasite düşümleri olabilir.

2.1--Pistonlu kompresörlü gruplarda R134a kullanıldığında R22'ye göre %30-35 kapasite düşümü olduğundan verim değeri (COP) iyi olsa bile ilk yatırım maliyetini çok arttırdığından tercih edilmemektedir.

2.2-- Özellikle scroll kompresörlü gruplarda R410a uygulamaları başlamış olup, gelecekte R22'li pistonlu grupların yerini bu tip grupların alacağı beklenmektedir. 

2.2.1--R410a'nın çok verimli bir gaz olmasına karşın en önemli sorunu gaz basıncı olup; R410a, R22'ye göre yaklaşık %58 mertebesinde daha basınçlıdır. Bu nedenle bu teknolojinin gelişmesi beklenmektedir.

3-- Vidalı kompresörlü gruplarda şu anda R22, R134a, R407c, R410a soğutucu akışkanlarıyla çalışan seçeneklerin tamamı piyasada bulunabilmekte ise de; basıncının diğerlerine göre çok düşük olması, sera etkisinin diğer gazlara göre daha az olması, COP değerinin R22'ye çok yakın olması, zehirleyici ve patlayıcı özelliğinin bulunmaması, saf gaz olması, üzerinde hiçbir yasaklama bulunmaması, bileşiminde klor atomu olmayıp ozon tabakasına hiçbir zarar vermeyen (ODP=0) HFC(hidro floro karbon) sınıfı gazlardan olması ve R134a'ya göre dizayn edilen gruplarda performansının çok yüksek olması sebepleri ile vidalı gruplarda R134a gazı giderek daha yaygın olarak kullanılmaktadır. Şu anda vidalı grup imalatçılarının başlıcaları R134a gazı ile çalışan vidalı grupları imal ve teklif etmektedirler.

4-- Santrifüj kompresörlü su soğutma gruplarında hemen hemen tüm imalatçılar R134a gazı kullanmaktadırlar. 

5-- Isıl özellikleri iyi olmasına karşın erkek farelerin pankreas ve testislerinde iyi huylu tümör oluşturduğu gerekçesiyle, negatif basınçlı bir gaz olan R123 gazı tercih edilmemektedir. Bu gaz da aynı zamanda R22 gibi HCFC(hidro floro kloro karbon) sınıfında olup dünyada belli bir program dahilinde yasaklanan soğutucu akışkanlardandır.

6-- Soğutma grupları seçilirken soğutucu akışkanlarla ilgili son durumu iyi incelemek gerekmektedir. Aksi taktirde soğutma grubu henüz çalışmadan, soğutucu akışkanın ülkemizde dolaşımı yasaklanmış da olabilir.

10--Isı Geri Kazanımlı Gruplar:

1--Isı geri kazanımlı gruplarda genellikle iki adet kondenser bulunur. Bu ikinci kondenser, sıcak su üretimine yardımcı olarak bir ön ısıtma sağlar. ancak;

2-- Kondenser çıkış suyu sıcaklığı yüksek olduğu taktirde çekilen enerji çok artar. Örneğin, 35C yerine 40C kondenser suyu çıkış sıcaklığı, çekilen gücü yaklaşık %19 arttırabilir. Bu nedenle mümkün olduğunca düşük sıcak su rejimi seçilmelidir.

3-- Kışın ise soğutma grubu, çalışma ihtiyacı olsa bile genellikle kısmi yüklerde çalışacağından yukarıdaki durum daha da önem kazanmaktadır.

4-- Kondenser su çıkış sıcaklığının artması için kondenzasyon sıcaklığının istenen su çıkış sıcaklığının da üzerinde artması gerekir. Bu da cihazın verimini azaltıp  çekilen enerjiyi arttırırken, aynı zamanda cihaz yüksek basınçta da çalışacağından hem gürültülü çalışmaya ve titreşime neden olur, hem de sürekli bu durumda çalıştığı taktirde cihazın ömrü azalır.

5-- Isı geri kazanımını soğutma gruplarında uygulamak için cihazdaki verim düşmelerinin neden olduğu fazla enerji sarfiyatları ile birlikte ilave kondenser, borulama, otomatik, eşanjörler de hesaplanarak sistemin fizibıl olup olmadığı kontrol edilmelidir.

Kaynak :

1--Klima-Havalandırma (Isısan)

 2--Tesisat Dergisi-Kasım 2000, Sayı 59

3--Uygulamalı Soğutma Tekniği (Nuri ÖZKOL)

4-- TTMD Dergisi-Mayıs/Haziran 1999--Ömer DEMİREL, ALARKO-CARRIER San. ve Tic. A.Ş.

2--Klima Sistemi Seçimi için Kriterleri:

1.1--Klima Cihazları ısı pompaları olup-verimlilikleri COP değeri ile ölçülür.Örneğin bir klimanın COP değeri 4,5 ise bunun anlamı harcadığı 1kW lık elektrik enerjisine karşılık 4,5 kat soğutma yadayada 3 kat  ısıtma yapar anlamındadır.

1.2--Şuanda üretilen son model klima cihazları yüksek verimli (%80),çevre dostu(bu sistemler kullanılarak CO2 salınımı % 33 oranında düşürülebilir),sera gazı olmayan soğutucu gazlar kullanılabilmektedir.

2--Klima Sistemleri:

1--Fancoilli Sistem:

1--Bu sistemde fancoil cihazları ile kışın ısıtma-yazın soğutma sağlanır.Yazın fancoillere için  gereken soğuk su ,bahçeye çelik konstrüksiyonlu  korumalı olarak konulmuş hava soğutmalı yada soğutmalı  paket soğutma ünitesinde sağlanır.

1.1--Fancoil e kışın ısıtma için gereken sıcak su ise kalorifer kazanından sağlanır.Havalandırma ise paket havalandırma kanal+fanı ile sağlanır.Fancoil cihazları duvar tipi yada tavan tipi olabilir.

2-VRF Sistemi:Bu sistem split kima sisteminin çoklu iç üniteli durumudur.Bu sistemde çok sayıda iç üniteler ve bu üniteleri toplayan bakır borular ve iç ünitelerin bağlandığı çatı-tersata  dış ünite.Yazın iç üniteler ile ortamda soğutma yapılırken,kışın ısıtma yapılabilir.

2.1--Genel olarak VRF Sistemi ve Split Kima cihazlarının çalışma sistemi buzdolobının çalışma sistemi tarzındadır.Buzdolabında bakır borular içinde dolaşan soğutucu gaz kondenser içindeki borucuklarda yoğuşurken çevreye ısı salar.

2.2--Öte yandan evaporatör içindeki borucuklarda soğutucu gaz buharlaşırken de etrfatan ısı çeker. Pompanın görevi soğutucu gazı sıkıştırmak ve devirdaimi sağlamak.

2.3--Sonuçta klimalarda iç ünite ile dış ünite arasında soğutucu gaz dolaşımı olur.İç ünite soğutma amaçlı olarak evaporatör,ısıtma amaçlı olarak kondenser rolü oynar.

2.3--Birden fazla iç üniteye bağlı terasta bulunan dış ünite ile sistem soğutma yada ısıtma gereksinimini karşılar. Havalandırma ise paket havalandırma kanal+fanı ile sağlanır.

3--Kanallı Kima Sistemi:

3.1--Bu sistemde ortam kliması için ; kışın  ısıtma amacıyla şartlandırılmış sıcak+nemli hava ile  yapılırken , yazın ise soğutulmuş hava ile yapılır.

3.2--Mahallere gönderilen hava havanın kısılmasını sağlayan değişken debili hava kontrol cihazı olan VAV kutuları ile yapılabilir.VAV kutuları yüksek hız ve yüksek basınçlı havalandırmalı klima sistemleri için uygundur.

3.3--Kanallı klima sisteminde hava kanalları emici ve basıcı olarak havalandırma şaftlarından katlara ve mahallere dağılır.

3.4--Klima santralında kışın ısıtma batarylarında ısıtılmış ve nem nozülleri ile nemlendirilmiş sıcak ve şartlandırılmış havayı mahallere basarken,yazın klima santralı soğutma bataryalarında soğutulmuş hava yine aynı kanallara ile mahallere basar.

3.5--Mahalde  emme ve basma kanalları  ayrı ayrı çekilir ve kanal havalandırma menfezleri ile son bulur.

3.6--Emme kanalları klima santralının emiş ağzına,basma kanalları ise ana kanal olarak klima santrali basma ağzına bağlanır.

3.7--Ayrıca,emilen havaya belli bir oranda taze hava katılarak,klima santralı basış ağzından fan ile basınçlandırılarak basılır.

3.8--Klima santrali ısıtma batarylarına kalorifer kazanın sıcak su gidiş kollektöründen  gelen sıcak su hattı bağlanırken,klima santralı soğutma bataryalarına ise hava veya su  soğutmalı paket soğutma grubu gidiş kollektöründen gelen soğuk su hattı bağlıdır.

3.9--Klima santralında havanın bu bataryların üzerinden geçerken ısıtılması yada soğutulması için gereken cebri hız,santral içindeki fan ile sağlanır.Fan emişten gelen kirli havayı belli oranda taze hava katarak  hız kazandırkıktan sonra ısıtma yada soğutma batarylarında ısıttıktan yada soğuttuktan sonra basış ağzından basma ana kanalına gönderir.

3.10--Bu sistemlerde en önemli konu zaman içinde kanalların içine bakteri ve virusların yerleşme durumuna bağlı olarak şartlandırılmış havanın basıldığı ofislerde ofis hastalıklarının oluşabilmesidir.

3.11--Bu konuda kullanılabilecek  en önemli araç  ortama giden havanın ince olarak filter edildiği filtrelerin kullanımı olacaktır.Kullanılan kanal malzemesi galvaniz olup,kalitesiz ise ortama basılacak havanın hijyeni bayağı zayıflayabilir.

3.12--En iyi ve hijyen şartı olarak  kanal malzemesi seçerken paslanmaz çelik saclardan yapılacak kanalların  ve ince hava filtrelerinin seçilmesi olacaktır.

3.13----Lobi,restorantçok amaçlı salon,balo salonu,mutfak için kullanılacak klima santralleri bağımsız olmalıdır.

3.14----Klima Santrallarının ısıtıcı ve soğutucu bataryaları 2-yollu oransal motorlu vanalar ile kontrol edilecek 

15.4--Split-tekli  Kima Sistemi

2.1--Doğal Klima Sistemleri:

1)--Basit Bir Doğal Klima Sistemi:Konut yada işyereleri için basit klima sistemi şöyle olabilir.

a)--İşyerlerinde Binanın kaba halinde,döşemenin şapı atılmadan önce bulunulan mahalde  oda sınırından 30 cm içeride derinliği 3 cm olan bir beton havuz yapılmakta.Bu havuzun altındaısı yalıtımı için  normal katlarda 5 cm plak aralıklı 2 cm kalınlıklı 28 dansinite beyaz strafor döşenmiştir.

a1--Strafor üstünde beton havuz tabanı için 2 cm şap atılmakta. Beton şap havuzu3 cm derinliğinde olabilir.Beton havuz içini 2 kat sürme su yalıtımı yapıtlıktan sonra,havuz içine 40 cm aralıklarla damlama sulama boruları döşendikten sonra yine içi gözenekli çömlek parcaları mıcırı(0,5-1 cm parça büyüklüklü) ve iri kum doldurulabilir.

a2--Havuz içine döşenen damlama sulama boruları üzeri çömlek parçalı mıcır tabakasının üzeri üzeri  ince hasır  ile örtüldükten sonra yine üzerine geçirken taban tuğlası ile kaplanmalıdır.

a3--Havuz içine döşenen  Damlama sulama borularına zaman taymır kontrollu basit bir 0,5 m3/h-5 mss bir pompa bağlanabilir.Pompa Taymırın ayarı 2 saatte bir ,5 dk ya  ayarlanarak damlama sulama borularına su basacaktır. 

a4--Su damlama borularından çıkıp,çömlek parçaları mıcırına girmekte.Mıcır içi gözeneklerdeki su ortam sıcaklığının etkisi ile  buharlaşırken çevrenin ısısı almakta ve ortamı serinlemektedir.

a5--Bu havuzun üstü gözenekli taban tuğlası ile estetik olarak kaplanmaktadır.Kısaca su buharlaşması suretiyle ortam serinletilmektedir.

b)—Konutlarda ise bu sistem banyoda yapılmakta, banyonun düşük döşemesi içine tuğla ve çömlek ve iri kum doldurulmalıdır yine  hasır sac ile örtülüp  havuz içine  damlama sulama boruları döşenebilir yada döşenmez ise arasıra banyoda zemine su basılmalıdır.

b1--Bu su havuz içinde çömlek parçalarına nufuz edecektir.üzeri geçirgen taban tuğlası ile döşenmektedir.Banyonun içinde oluşan soğuk hava, buradan odalara dağılmakta.Banyo kapısına bakan koridor  genişliği kesiti olarak daratılarak,buradan geçene havanın banyonun soğuk havasını emmesi sağlanabilir.

b2--Bu şekilde daire içinde güney-kuzey cephesinde koridorda akan havanın banyonun serin havasını emmesi sağlanabilir.

b3--Konutta Vasistaslı dış pencerelerden gelen sıcak hava,banyo kapısından geçip,serin havası emecek ve ordan diğer mahallere bağlanılacaktır.

c)-Merdiven Kovası Doğal Kliması:Bodrum katda merdiven kovası zemini  düşük döşeme yapılmalı.Ve derinliği 20 cm olan düşük döşeme içine iri tuğla mıcırı ve iri kum doldurulmalı ve üzeri hasır sac ile örtülüp  geçirgen taban tuğlası kaplanmalıdır.

c1--Bu havuza ortak saatten alınan hat ile taymıra bağlı selenoid vanalı damlama sulama hatlı su bırakma imkanı sağlanmalı.Havuz içi buharlaşmayla oluşan soğuk hava merdiven kovası boyunca  ısındıkça yukarı çıkarak merdiven kovası havasını soğutmaktadır.soğuk hava merdiven kovasını soğuttuğu için-binayıda soğutacaktır.

2.2--Klima Santralı Bilgisi:

1—Teknik Özellikler:

1--Klima santrallerinde ve Santralin hücreli aspiratöründe özel çekilmis, elektrostatik fırın boyalı alüminyum profiller kullanılır.

2--Paneller standart ölçülerde, çift cidarlı olarak üretilmektedirler ve aralarında izolasyon malzemesi olarak kaya yünü kullanılmaktadır. Panel kalınlıgı klima santrallarında ve hücreli aspiratörlerde 50mm'dir. Panellerin dış sacı standart olarak 0,8mm kalınlıgında olabilir ve  elektrostatik fırın boyalı, iç yüzeyleri ise 0,8mm galvaniz veya 0,8mm paslanmaz sacdan(hijyenik santral) imal edilmektedir.

3--Paneller sökülebilir özelliktedir. Cihaz gövdeleri TSE EN 1886 standartlarına göre test edilir.Klima santralinda EN779 standartlarında filtreler standart ölçülerde kolayca sökülüp takılabilir kasetlerden oluşturulur.

3.1--Bu kasetlere havayı %80-90 temizleme kapasitesine sahip EU3 veya EU4 kalitesinde ön filtreler, %80-95 temizleme kapasitesine sahip EU5- EU9 kalitesinde torba / kompakt filtreler  kullanılır.

4--Klima santralinda serpantinler bakır boru- alüminyum kanattır. Bataryalarda hava pürjörü ve sogutucu bataryadan sonra damla tutucu standart olarak bulunmaktadır. Yoğuşma tavaları paslanmaz sacdan mamul çift eğimli olarak tasarlanır.

5-Klima santrallerinde

1--Sulu ısı geri kazanım…… %30-40 verimli

2-- Plakalı ısı geri kazanım…. %50-%70 verimli

3--Rotorlu ısı geri kazanım…. .%70-%85 verimli olmak üzere 3 tip ısı geri kazanım mevcuttur.

3.1--Rotorlu ısı geri kazanım moduller de Entalpi özellikli hem ısı tranferi hem nem transfer yapabilen tambur standart olarak kullanılmaktadır.

6--Klima santrali ve hücreli aspiratöründe uluslararası standartlara uygun fanlar kullanım amacına ve müşteri isteğine baglı olarak öne eğik sık kanatlı, arkaya eğik seyrek kanatlı veya airfoil plug yapıda fanlar seçilmektedir. 

6.1--Fan-motor grubu ,hava debisi ve toplam statik basınca baglı olarak yüksek verim, düşük ses seviyesi ve minimum enerji sarfiyatı dikkate alınarak seçilmektedir.

7--Fan hücrelerinde kayış-kasnak koruması bulunmaktadır.

8--Klima santrali ve hücreli aspiratöründe motorlar IE2 ( EFF1) enerji verimliliğinde, IP 55 koruma sınıfında olması uygun olur.

9--Titresimin önlenmesi için fan-motor grubu, cihaza yaylı izolatörlerle bağlanmaktadır.

10--Opsiyonel dış ortam cihazında, özel tasarlanmış çatı vasıtasıyla cihazın dış hava şartlarından korunması sağlanmaktadır.

3--Klima Santrallarında Isı Geri Kazanım Cihazları Kullanılması ile Verim Artışı Sağlama:

1--Klima santralları bünyesinde bulunan veya havalandırma sistemine bağımsız olarak tesis edilen ısı geri kazanım cihazlarının ısıtma/soğutma kazançları, dış sıcaklığa bağlı olarak değişmektedir.

2-- Taze hava oranı ve bölgelere bağlı olarak tasarım yüküne göre Isı geri kazanım cihazının kullanılması ile Ankara, İstanbul, İzmir ve Antalya şehirlerinde  soğutmada %5-29,  ısıtmada ise %10-37 yük azalması yada kazanç  sağlanabilmektedir.

3-- Isı geri kazanım sisteminin geri ödeme süresi; sistemin kapasitesine, yıllık işletme süresine, yakıt fiyatlarına ve yöreye göre değişmektedir.

4--Enerji kazanımının yanı sıra, havalandırma amaçlı kullanılan taze havanın ön ısıtma/soğutma işleminden geçirilerek sıcaklığının arttırılması/azaltılması, sistemin pik yük çalışma şartlarını iyileş -tirmektedir.

4.1-- Bu durum, ısıtma ve soğutma sisteminin daha küçük seçilmesini ve tasarım yüküne yakın değerlerde çalışmasını sağlayarak, kontrol sisteminin etkenliğini arttırmaktadır.

5—Bölgelere göre soğutma ve ısıtma yükünde ısı geri kazanım cihazları kullanılması ile elde edilen kazanç oranları:

1—Ankara…Soğutma yükünde % 10 ,

Isıtma yükünde…%12

2—Antalya…Soğutma yükünde % 6 ,

Isıtma yükünde…%10

3—İstanbul…Soğutma yükünde % 5 ,

Isıtma yükünde…%10

4—İzmir…Soğutma yükünde % 7 ,

Isıtma yükünde…%10

5.1—Yapılan hesap için aşağıdaki kabuller esas alınmıştır:

5.1.1--Sistemin toplam debisi 15000 m3/saat, ısı geri kaza¬nım cihazı debisi 6000 m3/saat’dir. İşletme süresi 12 saat/ gün’dür.

5.1.2— Yıllık toplam ısı kazancının hesaplanmasında, ısı kazanım cihazının duyulur ısı verimi %50 alınmıştır. 

Ekim-Nisan ayları ve arası ısıtma mevsimi, Mayıs-Eylül ayları ve arası soğutma mevsimi olarak tanımlanmıştır. Dış ortam sıcaklığının ısıtma mevsiminde 20°C altına düşmesi ile ısıtma yapıldığı, soğutma mevsiminde ise 26°C üzerine çıkması ile soğutma yapıldığı varsayılmıştır.

6--Diğer yandan, iç ve dış ortam sıcaklıkları arasın daki fark 1.5-2°C ve altına düştüğü zaman ısı ge ri kazanım cihazı kullanılmasının ekonomik olmadığı gösterilmiştir.

6.1--Bu anlamda özellikle ılıman iklim bölgele rinde, atlatma hücresi veya hattının kullanılması yararlı olacaktır.

6.1--%50 verimli bir ısı geri kazanım cihazında 1°C soğutma yapabilmek için, iç ve dış ortam arasındaki sıcaklık farkının en az 2°C olması gerekmektedir; 

başka bir deyişle ancak iç ve dış sıcaklık arasındaki fark 2°C’ın üzerinde ise sistemin işletilmesi ekonomik olmaktadır.

7--Klima sistemlerinde ısı geri kaza nım cihazı kullanılması ile , ısıtma ve soğutma kazancının yanısıra, 

sistem kapasitesine yapacağı etki de dikkate alınarak,  ısıtma ve soğutma sisteminin ilk yatırım bedeli, yüklenici maliyetleri gibi bedeli yükseltici kalemlerin yanı sıra, 

sıcak su kazanı ve donanımı, soğutma kompresörü ve kullanılıyorsa soğutma kulesi ve pompaları gibi tüm soğutma donanımının küçülmesini de hesaba katmak gerekir.

8-- Isı geri kazanım cihazı kullanılması ile toplam ısı yükündeki azalma, soğutma yüküne göre daha yüksektir. Isıtma ve soğutma için yıllık toplam enerji kazancı, Ankara gibi karasal iklime sahip bölgelerimizde daha yüksek olmaktadır

Kaynakça: Tesisat Mühendisliği Dergisi Sayı: 93, s. 13-19, 2006--Isı Geri Kazanım Cihazlarının Bazı Şehirlerdeki Yıllık Toplam Isıtma ve Soğutma Kazançları-Serhan KÜÇÜKA