Koronavirus Salgını-Mekanik Tesisat Uygulamaları:

1--Tüm kullanılır alanlarda bağıl nem sürekli biçimde bu alanlar ziyarete ve kullanıma -ister açık olsun ister kapalı olsun-mutlaka %50 değerinde tutulmalıdır. Sapmalar en çok ±%2 olmalıdır.

1.1--Hava neminin kontrolünde kullanılacak buharlı sistemlerde kullanılan su mutlaka saf su olmalıdır ve su kalitesi de sürekli ölçülmeli, sistemler sürekli dezenfekte edilmelidir.

2- Konfor sıcaklığı kuru-termometre (DB) sıcaklığı ile değil ASHRAE konfor diyagramının öngördüğü biçimde Operatif Sıcaklık (OT) ile oluşturulmalı ve denetlenmelidir

3--İnsanların kalabalık ortamlarda taze havaya çok fazla ihtiyaçları vardır ve bu da ancak nem-kontrollü,100% taze (ve olabildiğince temiz) hava kullanan havalandırma sistemleri ile gerçekleşir. Ancak taze havanın da sürekli olarak virütik, bakteriyolojik ve diğer sağlığa aykırı kirlilik ajanlarına karşı denetlenmesi gerekir.

4--Virüslerin yaşayabileceği tüm yüzeyler, elle tutulan yerler, lavabolar anti-viral kaplamalı olmalı, tüm mefruşat ve yer, duvar ve tavan kaplama ve

örtü elemanları uçucu organik maddeler (VOC) içermemelidir.VOC içeren malzemelere uzun süre maruz kalanlarda pnömoni riski artarken virütik salgınlara karşı bağışıklık azaltmaktadır.

5--İnsanlarla doğrudan temas etmeyen ve görülmeyen tüm kritik klima kanalları içerlerine ve yükseltilmiş tavan aralarına UV lambalar yerleştirilmelidir. Ancak UV ışınlarının havadaki ozon düzeyini ve statik elektriği etkileyebileceği

de dikkate alınmalıdır.

5.1—Ultraviyole-UV antiseptik ışınlama havada dolaşan canlı mikroorganizmalar uygun şartlarda 200-270 nanometre dalga boyunda ışına maruz kalması ile öldürülür.

5.1.1--UV ışınının en önemli hedefi, DNA molekülüdür. DNA tarafından emilen ışığın hasar derecesi, UV ışınının dalga boyu ile ilgili olup en çok etki, 250-265 nm dalga boylarındadır. Bunun en elverişli değeri 254 nm dalga boyudur.

5.1.2--UV lambaları, atıksu ile temas eden ve etmeyen şekilde iki türdedir.

5.1.3—Virus temizliğinde klorlama ve ozonlama çok etkili-UV ise etkilidir. Bakteri etkili-kolorlama protozoada az etkilidir.Kısaca ozonlama ve UV en iyi yöntemler olarak ifade edilebilir.

5.2--İzolasyon odaları hava ile bulaşabilen hastalıklı hastalar için hazırlanan odalardan diğer odalara bulaşmaması için negatif basınç altında olmalıdır. Yine yüksek hava değişimi olmalıdır.

5.2.1--Bu odaların bağlantılı olduğu kanal sisteminin kontaminasyonundan

kaçınılmalıdır ve temel personel korunmalıdır.atılan hava egzoz hava bağlantısına girişten önce filtreden geçirilmelidir.

6--Egzoz havasının enerji tasarrufu adına kapalı otopark gibi alanlara basılmasından mutlaka vazgeçilmelidir.

6.1--Egzoz havasından enerji geri kazanımı ancak tam sızdırmaz,kapalı devreli biçimde tasarlanmış ve işletilen havadan-havaya ısı değiştiricilerle yapılabilir.

6.2--Ancak bu enerji kazanımına karşın kullanılan ek fan güçlerinin elektrik

gücü ile karşılandığı göz önünde tutularak böyle bir geri kazanımın çevreye gerçekten yararlı veya zararlı olduğu incelenmelidir.

7--Kapalı mekanların değişik alanlarına göre hava basıncı farklılıkları 10 Pa değerini hiçbir zaman aşmamalıdır. Bunun için değişik işletme ve iklim koşullarında klima kanallarının yerleşimi ve hidrodinamik dengelemesi (Balans)

bu kritere göre gerçekleştirilmelidir.

7.1--Gerekli yerlerde eksi basınç oluşturulmalıdır. Bu çözüm koku vs. gibi güncel nedenlerle değil anti-viral önlemler bağlamında ele alınmalıdır.

8--Sürekli olarak virüs yoğunluk haritaları dinamik anlamda çıkarılarak kritik yoğunluğu aşan alanlar izole edilmeli ve insanlar tahliye edilerek olay kontrol altına alınmalıdır.

9--Havada ozon ve VOC düzeyi gibi değerler değişik noktalarda olmak üzere sürekli denetlenmelidir.

10-AVM yapılarındaki atriumlar, İstanbul Havaalanındaki gibi çok yüksek tavanlar, estetik ve ‘mimarlık harikası’ gibi gözükseler de virüs hareketliliğinde önemli rol oynama potansiyeline sahiptirler.

10.1-- virüs tipine de bağlı kalmak üzere binaların tipolojisine ve insan yoğunluğuna bağlı bir enuygun tavan yüksekliği, hopt vardır.Artık tasarımda bu optimum tavan yüksekği dikkate alınabilecektir.

11--Hareketliliklere orantılı daha gerçekçi önlemlerin matematiksel modellemeleri, istatistiksek kişi hareketlilikleri ve davranışlarına bağlı kestirim çalışmaları da yapılarak AVM, hastane, havaalanı gibi yerlere özgü minimum mesafe kuralları -metre değil metrekare- olarak baştan ve ayrı ayrı düzenlenmelidir.

12--Elle çok temas edilen lavabo muslukları, kapı kolları,yürüyen merdivenlerin el tutma bantlarına, döner kapı yüzeylerine gümüş iyon katmanları emdirilmeli, sabunluk,kâğıt havlu çekme kutuları, el dezenfektanı gibi pompalı

cihazlar temassız (el sensörlü) tiplerle değiştirilmelidir.

13--Herkesin çok kullandığı yürüyen merdiven el bantları sistemde alttan geri dönerken insan gözüne sızmayacak şekilde UV ışınına tabi tutulmalıdırlar.

14--Varsa su sebilleri mutlaka kaldırılmalıdır.

15--Yoğun kullanılan bankamatik alanlarına, ekran ve tuşlarına anti-viral (gümüş iyon gibi) katman emdirilmelidir.Yada gümüş kaplamalı malzemeler kullanılabilir.

16--Hava kanallarına-Klima santralları-fan çıkışlarına-insanlar yokken tavana takılı cihazlar ile ortamlar şimdiden UV lambalar yeterince yerleştirilmeye başlanmalıdır.

17--Bu salgına neden olan virusun boyu 0.08 mikrometre ile 0.12 mikrometre arasında olduğundan genelde HEPA filtreler yeterli gozukse de normal işletim sureleri içinde parcacık tutma verimleri daha cabuk azalır.

17.1--Bu önemli sağlık sorunu suresince tum filtreler mutlaka belgeli HEPA filtre turunde olmalı ama ozellikle daha kalabalık ic ortamları besleyen klimalarda ULPA (Ultra Low Particulate Air) filtrelere gecilmelidir.

17.2--ULPA fitrelerin minimum parçacık tutma boyutu HEPA filtrelere oranla 0.1 mikrometre icin %99,9995 tutum verimi sağlamakta ve bu nedenle daha emniyetli bir ic hava kalitesi oluşturabilmeleridir.

17.3—Bu filtrelerin bakım ve değiştirme duzenlerinin etkin denetimi icin uzerlerine takılı ciplerle uzaktan olcum yapılmalı ayrıca klima santrallerinde olası virus ve Lejyonella bakterisi birikimleri de giren taze hava dahil olmak uzere sık sık ölçülmelidir.

17.4--Hasta odası ile oda dışındaki alanlar arasında >2,5 Pa’lık bir basınç farkı

bulunmalı ve saatte 12’den fazla hava değişimi sağlanmalıdır

17.4.1--(Basınç farkı literatürde 2,5 Pa olup uygulamalarda 10-15 Pa değerine kadar çıkılabilir).

17.4.2--Filtre edilen havanın akım yönü hastadan koridora doğru olmalıdır.

17.4.3--Kemik iliği alıcıları için laminer hava akım sistemi önerilmektedir.

Ortam sıcaklığı 21-24˚C ve relatif nem %40-60 olmalıdır.

18--Portatif klima, elektronik filtre, ozon üreteci ve nem kontrol cihazlarının dükkanlarda kullanımı hiç olmazsa bu dönemde kesinlikle yasaklanmalı hatta tutanak karşılığı toplattırılmalıdır.

18.1--Aynı koşul pek az da olsa kullanılan seyyar jeneratörler için de geçerlidir. Binanın yedek jeneratörleri ve ana panolar kesinlikle bina dışında ve klima

taze hava girişlerinden uzakta olmalıdır

18.2--Yapı içerisinde dekoratif su fıskiyeleri,yatay bitki duvarları, havuzlar, yapay şelaleler tamamen kapatılmalı hatta kalıcı biçimde sökülmelidir. Manav

reyonlarında atomize su püskürtme sistemleri tamamen iptal edilmelidir.

19--Hava kalitesinin sürekli denetimi ve gerektiğinde binaların alarm durumunda kısmen veya tamamen boşaltılması gerekir.

19.1--Salgın süresi boyunca daha etkili ve emniyetli olabilecek müsaade edilebilir üs sınırlar ziyaretçiler için (AVM içerisinde ortalama 3 saat kalış süresi kabulü ile) aşağıda gösterilmiştir.

CO <25mg/m3 (Ortamda 3 saat kalış süresi için)

CO2 <120 ppm

P2,5 <15 μg/m3 (24 saat ortalaması)

P10 <25 μg/m3 (24 saat ortalaması)

(NO+NO2) <150 μg/m3

20--Otoparklara egzoz havası kesin verilmemeli

21-- Aydınlatma yüklerine kısıtlama getirilmeli

22--Her türlü suyun sürekli örnekleri alınmalıdır

23--Tuvaletler ve ayrı abdest alma (varsa) hacimlerindeki havalandırma sistemleri eksi basınçta çok iyi denetlenmelidir.

24--Yerler ıslak el paspasları ile silinmemeli ve ıslak bırakılmamalıdır.

24.1--Islak yüzey buharlaşırken yerde yapışık duran virüsler tekrar su buharı ile havalanabilir.

25--Hava kanallarının, havanın ve varsa fan-coil tavalarının çok dikkatle izlenip bakım yapılması nem ve küf sporu denetimlerinin aksatılmadan yapılması

en az virüs salgını önlemleri kadar önemlidir ve bu konu çoğu kez ihmal edilmektedir.

26--Virüsler yüzeylerde uzun süre aktif biçimde yapışık kalabildiklerinden havanın elektrostatik düzeyi de denetlenmeli ve statik elektrik oluşturan, üreten cisim ve yüzeyler kaldırılmalıdır.

27--Tesisat girişinde bir ozon jeneratörü ile su ozonlanarak sisteme verilebilir (düşük kapasitede 3-5 gr/h gibi-dezenfeksiyon için 3.5 mg/lt).

27.1--Özellikle tuvaletlerde tesisat içi veya harici ozon enjeksiyonu

ile sterilizasyon çok etkilidir. Ozonlanmış su ile saf alkolden %30 daha fazla dezenfeksiyon sağlanabilir.

27.2--Ozon, arıtma tesisinde ozon jeneratörleri ile üretilir ve temas tankları vasıtasıyla atık suya karıştırılır. Ozon reaktöre boru hattı üzerine döşenen statik karıştırıcılarla transfer edilir. Doğru tasarlanmış bir difüzörde ozon transfer verimi % 90’dır.

Kaynak:

1--Küresel Salgının Hatırlattıkları,İklimsel Isınma Ve Klima Sistemleri-Birol Kılkış- Mühendis Ve Makina Güncel- Nisan 2020

2--Coronavirüs Ve Salgın Hastalıkların Hvac Sistemleriyle İlişkisi-M. Serdar Ulu-Aytekin Çakır-Mühendis Ve Makina Güncel-Şubat 2020

2--Koronavirüs Tedbirleri-Mekanik Tesisat Önerileri:

1—Korona virüsün havadan yayılma riskini en aza indirmek için:

1.1—Cebri havalandırmayı açmadan doğal havalandırma açıklıklarını-pencere vs açarak doğal havalandırmanın sağlanabilir.

1.2—Havalandırma sistemlerinde içeriden çekilen hava belli oranda klima santraline verilerek normalde enerji tasarrufu sağlanmaya çalışılır ancak salgında içeriden çekilen havanın klima santralıne katılması kapatılmalı klima santrali % 100 dış hava ile çalıştırılmalidır.Özellikle hastaneler-avm ler vs %100 dış hava ile çalıştırılmalı ve hastanelerde içeri basılan hava uv-400 A cihazından geçilerek virüsler temizlenerek içeri verilmelidir.

1.2.1—Ayrıca dışarı içeriden emilip dışarı basılan hava uv cihazından geçirilip dışarı verilebilir özellikle pandemi hastanelerinde.

1.3—Klima santrali çıkışına uv-ultraviyole-400 Angström cihazı bağlanarak içeri giren havanın % 100 virüs temizliği yapılabilir.

1.4—Mağaza içlerinde tavanda 280 Angström dalga boylu ultraviyole zaman saatine bağlanarak saat başları ortamdaki virüsler (insanlara zarar vermeyen dalga boyunda olduğu için) temizlenebilir.

2—Şehir atık suları arıtılıp tarımsal sulama kullanılması su tasarrufu açısından oldukça önemlidir.Ancak bu atıksular tarımsal sulamaya verilmeden önce uv cihazından geçirilip her türlü virüs dezenfesiyonu yapıldıktan sonra tarımsal sulamaya verilmelidir.

2.1—Şehir şebeke suları şehre basılmadan önce uv cihazı ile virüs dezenfesiyonu yapılmalıdır.

2.2—Aynı zamanda şehir atık suları deşarj ortamına basılmadan önce uv cihazından geçirilmedi ve tesisata bağlı gereken cihaz donanımları ile yapılmalıdır.

3—Kağıt paralardan yayılımı-banka kartlarını virüsten temizlemek için atm lerin içine uv cihazı ilgili firmaya monte ettirilebilir.

4—Eşyalardan-kuaför aletlerinden virüs yayılımını ortadan kaldırmak için her işlem öncesi tüm aletler uv cihazın içine süresi kadar konulmalı ve virüs temizliği yapılmalıdır.

5—Eşya-cihaz vs virüsten temizlemek için hafif ıslak sabunlu bezle eşyanın yüzeyleri silinebilir.

6—Sosyal mesafede bulunmak-maske takmak çok önemli.Bağışıklığı güçlendiren prebiyotik yoğurt-turşu vs yemek-c vitamini kaynakları-portakal-kivi vs yemek-ph 8.0 su yu bol içmek-tam kaliteli-uyku almak önemli.